Orlik Stanisław h. Nowina (zm. 1559), pisarz polny koronny, potem żupnik ruski. Pochodził z dziedziczącej na Łaziskach w ziemi sandomierskiej (a nie – jak mylnie w literaturze – pochodzącej z Czech, a osiadłej na Śląsku w Łaziskach pod Wielkimi Strzelcami) rodziny, której członkowie pozostawali w służbie Zygmunta I. Był synem, być może, Mikołaja (zm. 1534), łożniczego królewskiego. Swoją karierę zaczął także od służby na dworze królewskim (gdy ją kończył w r. 1549, miał prawo do 8 koni). W r. 1532 dwukrotnie przydawano go do towarzyszenia przybyłym do Polski poselstwom tureckim (styczeń – marzec przy Janie Kierdeju, czerwiec – przy Mehmedzie begu). Wykorzystywano go także do pracy w skarbowości. W r. 1539 sporządził inwentarze starostw konińskiego i pyzdrskiego po śmierci ich posesora Stanisława Tomickiego, woj. kaliskiego. T. r. został pisarzem polnym kor. zatrzymując status dworzanina. Odprawił popisy wojska podolskiego w l. 1540, 1541 (Trembowla), 1543 (Międzyborze) i latem 1549. Ostatniego popisu nie ukończył, prawdopodobnie w związku z powierzeniem mu sprawy żup ruskich. Dn. 12 II 1550 otrzymał urząd żupnika ruskiego. Jednocześnie oddał mu król w administrację dobra w pow. drohobyckim i sanockim: Kołpiec, «Kołowicę», «Krzeskową», Łomiec, Hulicz i Dobrą wraz z dzierżawą wójtostwa w Soli i ceł drohobyckich i dolińskich. Nadal pełnił jednak i inne funkcje w ramach zarządu dóbr królewskich. W sierpniu 1552 spisał rewizję starostwa barskiego przy okazji zamiany tego starostwa przez królową Bonę z królem na Trembowlę. W maju 1553 był członkiem komisji do rozgraniczenia starostw lwowskiego i gródeckiego, t. r. w listopadzie, wraz z Rafałem Rokickim, sporządził inwentarz starostwa przemyskiego po śmierci jego posesora woj. krakowskiego Piotra Kmity.
W zamian za pożyczki udzielane Zygmuntowi Augustowi, w którego otoczeniu często przebywał, wyciągnął O. z udziału w zarządzie królewską domeną spore korzyści. W r. 1551 otrzymał zgodę na wykup cła i wójtostwo w Dolinie (na którym w r. 1553 dostał dożywocie dla żony i syna), czterech młynów (w Przemyślu, pod Solą i dwóch w Drohobyczu), w r. 1553 dostał konsens na wykup w ziemi przemyskiej królewszczyzn Konikowce, Niżankowice i «Taranowce», wraz z dożywociem, w r. 1554 – pozwolenie na wykupienie wójtostwa we wsi Czyków (star. przemyskie), w r. 1557 pozwolił mu król wykupić wieś Broniów w pow. żydaczowskim. T. r. kiedy przebywał w obozie królewskim koło Pienian, zapewniono mu prawo patronatu nad kościołem w Dolinie, a wreszcie w r. 1558 dostał pozwolenie na budowę nowego młyna w Przemyślu. O. zmarł w r. 1559. Został pochowany w kościele Św. Trójcy w Krakowie, w odrestaurowanej przez siebie kaplicy Zbawiciela (zwanej także Orlikowską). Wdowa ufundowała w niej okazały pomnik nagrobny (z postaciami: męża i własną) z czerwonego marmuru, dłuta Hieronima Canavesi.
Z zawartego ok. r. 1550 małżeństwa z Katarzyną, córką kaszt. połanieckiego Jana Komorowskiego (zob.), pozostawił O. synów Jana i Stanisława, którzy w l. 1566–8 byli studentami uniwersytetu padewskiego.
Rysunek nie istniejącego obecnie pomnika nagrobnego Orlików, w: Cerchowie, Pomniki Krakowa i „Roczn. Krak.” 20: 1926 s. 80; – Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie, Kr. 1938; Kolankowski L., Roty koronne na Rusi i Podolu, „Ziemia Czerwieńska” R. 1: 1935; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 II; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; – Acta Tom., XIV, XVI; Akta grodz. i ziem., X; Księga radziecka miasta Drohobycza, Wyd. H. Polaczkówna, Lw. 1936; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Matricularum summ., V 770, 772, 1569, 2038, 2039, 2237, 5091, 5092, 5101, 5107, 5646, 6407, 6408, 6409, 6790, 8858, 8859; – Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Kr.: Materiały – hasło Łaziska; Informacje Anny Sucheni-Grabowskiej.
Halina Kowalska