INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Ostroróg h. Nałęcz  

 
 
1519 - 1568-02-27
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Ostroróg Stanisław h. Nałęcz (1519–1568), kasztelan międzyrzecki. Był synem Wacława (zob.) i Urszuli z Potockich z Kutna, bratem Jakuba (zob.). Po śmierci ojca pozostawał pod opieką krewnych: Jerzego, Stanisława i Marcina Ostrorogów Lwowskich. Nie wiadomo, gdzie się kształcił. Informacje o pobycie na studiach w Lipsku i we Frankfurcie nad Odrą (1542–3) podane przez Teodora Wotschkego są mylne – dotyczą one bowiem Stanisława Ostroroga Lwowskiego, przyszłego starosty międzyrzeckiego (zob.). Także relacje Andrzeja Wolana (zawarte w „Ad scurrilem et famosum Libellum Iesuiticae Scholae Vilnensis…”, 1589) o wspólnej nauce odnoszą się do tegoż Stanisława Ostroroga Lwowskiego, rówieśnika Wolana. Począwszy od r. 1539 O. występował w sądach, załatwiał sprawy majątkowe w imieniu własnym i brata Jakuba. W r. 1540 dokonał z bratem działu dóbr; wziął wówczas Grodzisk z 6 wsiami w pow. kościańskim, połowę miasta Międzychodu z przynależnymi doń 5 wsiami w pow. poznańskim, miasto Chodecz (Chocz) z 4 wsiami w pow. kaliskim (odsprzedał je w r. 1556 Jakubowi), a ponadto kilka wsi rozrzuconych w pow. pyzdrskim, gnieźnieńskim i kościańskim. Przez pewien jeszcze czas wspólnie gospodarowali w Ostrorogu. Związek małżeński z Zofią Tęczyńską (córką nieżyjącego już wówczas woj. sandomierskiego Jana), którą O. porwał w r. 1544, przyniósł mu – po ugodzie z opiekunami i krewnymi żony z początkiem 1546 r. – bogate dobra kryłowskie (Kryłów z zamkiem i 13 wsi) w ziemi chełmskiej. Koneksje z Tęczyńskimi otworzyły mu nadto drogę do względów królewskich. W czasie sejmu krakowskiego 1546 r. otrzymał O. przywilej na trzy jarmarki dla Chodcza oraz – wspólnie z woj. sieradzkim Stanisławem Łaskim a za wstawiennictwem królowej Bony – prawo patronatu nad kościołem parafialnym we wsi królewskiej Kroszyna (diec. włocławska), w końcu r. 1546 wspólnie z bratem Jakubem dostał odnowienie przywileju lokacyjnego dla Ostroroga. W r. 1547 na sejmie w Piotrkowie (11 XI) dał mu król ekspektatywę na starostwo kościańskie. Być może był O. posłem na ten sejm, a możliwe, iż jego pobyt w otoczeniu króla wiązał się z przyjęciem go do służby w kancelarii królewskiej. Dn. 29 I 1548 był O. już sekretarzem królewskim i wówczas, wraz z kanclerzem Samuelem Maciejowskim, dostał jednorazowo prawo patronatu nad jedną z kanonii poznańskich.

W czerwcu 1548 został O. wyprawiony w poselstwie do cesarza Karola V i króla rzymskiego Ferdynanda w celu zawiadomienia ich o śmierci Zygmunta I. Miał przy tej okazji odwieźć order Złotego Runa. Po powrocie otrzymał 9 VIII w Krakowie potwierdzenie ekspektatywy na Kościan, a w grudniu t.r. uzyskał przywilej na trzy roczne jarmarki dla Grodziska. W najbliższych latach związał się O. ze stronnictwem króla Zygmunta Augusta, pozyskany zapewne przez Mikołaja «Czarnego» Radziwiłła. Przed r. 1552 król nadał mu starostwo zamechskie, 24 III 1552 – wsie Jastrzębice i Wolstwin w pow. bełskim, a 6 IV t.r. na sejmie w Piotrkowie mianował go kasztelanem międzyrzeckim. Dalsze nadania z r. 1553 potwierdzają dość bliskie kontakty O-a z królem i wiążą się z pobytem O-a w Krakowie i udziałem w uroczystościach weselnych z okazji ślubu Zygmunta Augusta z Katarzyną. Wówczas właśnie zawarł O. znajomość z księciem pruskim Albrechtem, któremu zapewne już wcześniej został zarekomendowany przez Stanisława Bojanowskiego jako zwolennik luteranizmu i wpływowy pan wielkopolski. Był O. już wówczas patronem zboru luterańskiego w Grodzisku. Począwszy od końca 1553 r. płynęły z Królewca hojne podarki w postaci sokołów i psów myśliwskich dla O-a, w którym książę zyskał z czasem oddanego orędownika luteranizmu w Wielkopolsce i sojusznika w politycznych planach. W r. 1554 starał się Albrecht dla O-a o starostwo malborskie. Stałym pośrednikiem między O-iem a księciem stał się Eustachy Trepka, minister zboru luterańskiego w Poznaniu, a zarazem główny realizator organizacyjnej działalności luterańskiej O-a. Możliwe, iż właśnie O. był jednym z inicjatorów zwołania w lutym 1555 pierwszego synodu luterańskiego w Poznaniu. W r. 1556 był już O. uważany za głównego patrona luteranów wielkopolskich. Po kolejnym synodzie, odbytym w Poznaniu w lipcu 1556, O. nawiązał kontakt z F. Melanchtonem, który przysłał mu «porządek kościoła wittenberskiego». Szukał O. nadto porozumienia z księciem wirtemberskim Krzysztofem. Mimo bliskich stosunków z Albrechtem wymówił się O. od udzielenia pomocy zbrojnej jego bratu, arcbpowi ryskiemu Wilhelmowi, oblężonemu przez zakon inflancki w Kokenhausen (lipiec–sierpień 1556). Był O. na sejmie warszawskim 1556/7 zwołanym właśnie w sprawie Inflant, lecz diariusz nie notuje żadnego jego wystąpienia.

W marcu 1557 konferował O. z przebywającym w Wielkopolsce agentem luterańskim P. P. Vergerio i wysłał w jego towarzystwie Trepkę do Melanchtona z zaproszeniem do Polski. Aktywizacji środowiska luterańskiego w Wielkopolsce, dążącego do pozyskania dla konfesji augsburskiej braci czeskich, przeciwstawiały się działania reformatora Jana Łaskiego i jego próby pozyskania O-a dla zjednoczenia wyznań protestanckich na gruncie konfesji bliższej duchowi reformacji szwajcarskiej i południowoniemieckiej. Bawiący w sierpniu 1557 w Wielkopolsce Franciszek Lismanin, któremu O. gotów był udzielić gościny, przywiózł doń list od Łaskiego. Rozeszły się nawet pogłoski, iż O. skłania się ku planom Łaskiego. O. daleki był jednak od porzucenia luteranizmu. Jego związki z patronami tego wyznania w Niemczech zacieśniały się coraz bardziej podczas pobytu w Poznaniu G. Sabinusa, agenta elektora brandenburskiego Joachima. W marcu 1558, podczas pobytu w Wielkopolsce Łaskiego, jadącego na konferencję do Królewca, O. trzymał się odeń z daleka, aczkolwiek 2 III dał list polecający do księcia dla towarzyszącego Łaskiemu Lismanina. Wysłał natomiast w ślad za Łaskim do Królewca Trepkę. Z Łaskim spotkał się dopiero w czasie jego drogi powrotnej, w maju t. r.; miano wówczas zaplanować odbycie dysputy Łaskiego z luteranami w Poznaniu. Nie doszła ona jednak do skutku, rzekomo dzięki interwencji Trepki, obawiającego się zbytnich sukcesów Łaskiego wśród panów wielkopolskich. Wydaje się jednak, iż obawy Trepki, jakoby O. zaczął się skłaniać do współpracy z Łaskim, były bezpodstawne. Rozsiewane przez najbliższe otoczenie Łaskiego pogłoski o wielkiej życzliwości O-a dla Łaskiego, znalazły pokrycie jedynie w wystąpieniu kasztelana międzyrzeckiego wobec Vergeria, którego zganił (13 VII) za oczernianie Łaskiego. Właśnie bowiem w maju odbywał O. konferencje z przysłanym ponownie przez elektora brandenburskiego Sabinusem, a na początku czerwca – z agentem Albrechta, H. Curionem, w sprawie zapewnienia sukcesji tronu w Polsce dla syna elektora – Zygmunta, arcbpa Magdeburga. Bezpośrednio po spotkaniu z Curionem, tj. w czerwcu, wyjechał O. na kurację do Cieplic Karolińskich (Karlovy Vary). We wrześniu był z powrotem w Wielkopolsce. Dn. 9 IX pisał do bliskiego współpracownika Łaskiego Jana Utenhove, ale list jego zawierał jedynie ogólnikowe ubolewania nad niezgodą w świecie chrześcijańskim. W kilka dni później pisał do Albrechta z prośbą, aby w związku z mającym się odbyć synodem luterańskim w Poznaniu przysłał mu «porządek kościoła pruskiego».

Tejże jesieni O. zamierzał jechać do Królewca, ale zatrzymały go różne sprawy, m. in. śmierć Trepki i konieczność dopilnowania, aby pozostające w posiadaniu Trepki ważne listy i dokumenty, dotyczące także księcia, nie wpadły w niepowołane ręce. Nie wiadomo, czy O. był na sejmie piotrkowskim 1558/9 r. O jego pobyt na tym sejmie usilnie zabiegał Łaski, na którego prośby pisali do O-a J. Kalwin, H. Bullinger i H. Zanchi, wzywając go do udzielenia pomocy Łaskiemu, pragnącemu uzyskać na tym sejmie zgodę króla na zwołanie soboru narodowego. W końcu maja 1559 wyjechał O. do Królewca. W rozmowach z Albrechtem poruszano sprawę bliższego związania luteranizmu wielkopolskiego z Kościołem pruskim, omawiano projekt zwołania wspólnego synodu, a nadto bieżące kwestie polityczne dotyczące Inflant, sukcesji brandenburskiej i wydarzeń ostatniego sejmu. O. pragnął nadto nabyć dobra ziemskie w Prusach Książęcych, ale napotkał w tych staraniach na opór księcia. Z nieznanych powodów rozmowy zostały przerwane. O. wyjechał z Królewca tydzień wcześniej niż to było w planie. W ślad za nim wysłał książę posłańca, któremu O. przekazał list (datowany 14 VI) z propozycją zwołania wspólnego synodu luteran wielkopolskich i pruskich w Kwidzyniu. Sugerował wówczas możliwość ściągnięcia na ten synod Łaskiego. Księciu pomysł odbycia synodu w Kwidzyniu nie bardzo odpowiadał, proponował (25 VII), aby zjechać się w większym mieście, np. w Elblągu. Na tę propozycję nie chciał przystać O., gdyż nie chciał wchodzić w konflikt z królem, i doradzał, aby synod odłożyć. Wbrew swoim wcześniejszym sugestiom wykluczał nadto celowość zaproszenia Łaskiego, stwierdzając, że jest on nieprzejednany. Ostatecznie, mimo nalegań księcia, który gotów był zorganizować synod w Kwidzyniu, sprawa upadła. Być może, że słuszna jest sugestia Wotschkego, iż O. nie chciał manifestować swoich związków z księciem wobec kompromitacji zabiegów brandenburskich o sukcesję w Polsce. Stosunki między nimi nadal pozostawały jednak serdeczne. Nadal także kontaktował się O. z przebywającym w Tybindze Vergeriem. Na jego ręce Vergerio przysyłał listy dla Albrechta, w jesieni zawiadamiał go o planowanej podróży do Polski przesyłając jednocześnie dedykowane O-owi dziełko „Annotationes in catalogum librorum haereticorum Romae editum” (12 IX). Możliwe, iż o przedruk tej właśnie książeczki w Królewcu prosił O. księcia w styczniu 1560. Wkrótce opuścił O. Wielkopolskę, udając się na Ruś, do starostwa zamechskiego, toteż nie doszło do jego spotkania z Vergeriem.

Od tej pory O. przebywał coraz więcej w Zamechu, bądź też w Kryłowie, gdzie utrzymywał zbór. Luteranką była bowiem również jego żona Zofia. Wydaje się, że w tym okresie zaczął się O. bardziej interesować reformacją w Małopolsce. Na synodzie kalwińskim w Książu we wrześniu 1560 byli obecni jego przedstawiciele. W grudniu 1560 pisał z Kryłowa do Albrechta i przekazywał mu uwagi na temat przesłanego mu «porządku kościoła pruskiego». Nie podobało się O-owi, że w Kościele pruskim używano szat liturgicznych, skrytykował zachowanie w kościołach obrazów i figur świętych. Na Rusi pozostawał O. do końca 1561 r. Podejmował tam w marcu 1561 agenta książęcego Curiona, nadal też informował księcia o rozwoju stosunków polsko-litewskich w związku z komplikowaniem się sytuacji w Inflantach. Sarkał przy tej okazji na stałe pretensje panów litewskich, podkreślał ciężary, jakie ponosi Polska, zmuszana stale wspierać Litwę w wojnach z Moskwą. Z początkiem 1562 r. wrócił O. do Wielkopolski. Zaniepokojony zmianami, jakie wprowadził jego minister w zborze w Grodzisku, polecił mu przygotować pisemne uzasadnienie przyjętych zasad liturgicznych i przesłał je do oceny teologom księcia pruskiego. W odpowiedzi otrzymał zalecenie, aby dokładnie zapoznał się z konfesją augsburską i kazał jej przestrzegać. Wiosną O. znów wyjechał na Ruś. Wzywany przez księcia Albrechta do poparcia sprawy zwołanego na kwiecień do Piotrkowa sejmu w sprawie inflanckiej nie podjął – jak się zdaje – żadnych działań. Nie znamy też jego stosunku do kwestii egzekucji dóbr. Nie brał udziału w obu sejmach egzekucyjnych: piotrkowskim 1562/3 i warszawskim 1563/4 r. W kwietniu 1564 pożyczył królowi na wojnę z Moskwą 22 000 złp., które miały być mu spłacone z najbliższego poboru. Prawdopodobnie jednak nie doszło do spłaty i suma została zabezpieczona w czerwcu 1565 na wsiach nadanego O-owi starostwa chełmskiego. Przez cały ten czas przebywał na Rusi, sporadycznie tylko odwiedzając Wielkopolskę. Był tam w jesieni 1565. W tym zapewne czasie został pozyskany przez Andrzeja Dudycza, działającego w celu utrzymania małżeństwa Zygmunta Augusta z Katarzyną. Nadal utrzymywał kontakty z elektorem brandenburskim.

W jesieni 1566 O. podejmował w Kryłowie A. Vergeria, dworzanina księcia wirtemberskiego. Posłał przezeń księciu piękny upominek w postaci rogów jelenia. O jego działalności politycznej i reformacyjnej w tych i w najbliższych latach brak wiadomości. Podawana w literaturze (Bidlo, Wotschke) informacja o obecności O-a we wrześniu 1563 w Toruniu podczas dysputy luteranina Benedykta Morgensterna z seniorem braci czeskich Janem Lorencem jest mało prawdopodobna. Dn. 20 X 1563 był w Kryłowie, skąd posyłał posłańca do księcia pruskiego. Nie uwzględniono jego osoby w zaproszeniach na synod luterański w Poznaniu w styczniu 1567. Dn. 26 VIII z Kryłowa wysłał ostatni list do Albrechta. Dn. 23 I 1568 w Zamechu dostał od króla wieś Wola Przańska z sołectwem. Zmarł 27 II 1568 (wg „Dziennika” Piotra Myszkowskiego).

Z małżeństwa z Zofią z Tęczyńskich (zm. ok. 1588) O. pozostawił dwóch synów: Jana, woj. poznańskiego (zob.), i Mikołaja, kaszt. bełskiego (zob.).

 

Estreicher; Dworzaczek; Paprocki; – Bartel O., Filip Melanchton w Polsce, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 6: 1961 s. 83; Bidlo J., Jednota Bratrská, I–II; Bogatyński W., Z dziejów małżeństwa Zygmunta Augusta z Barbarą, Rozpr. AU Wydz. Filol., Kr. 1916 XXXIV 208; Dembińska A., Polityczna walka o egzekucję dóbr królewskich, W. 1935 s. 31–2, 41; Karge P., Kurbrandenburg und Polen, „Forschungen zur Brand. und Preuss. Gesch.” Bd 11: 1898 s. 134, 154–6, 158; Kowalska H., Działalność reformatorska Jana Łaskiego w Polsce, Wr. 1969; Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII w., W. 1966; Topolska B., Jakub Ostroróg, jego udział w reformacji i ruchu egzekucyjnym, P. 1962 s. 10–13; Wotschke T., Geschichte der Reformation in Polen, Leipzig 1911; tenże, Stanislaus Ostrorog, „Zeitschr. der Hist. Gesellschaft f.d. Provinz Posen” Jg 22: 1907 s. 59–132; – Akta grodz. i ziem., X; Akta synodów różnowierczych w Pol., I–II; Diariusz sejmu warszawskiego z roku 1556/7, Wyd. S. Bodniak, Kórnik 1939; Die Berichte und Briefe des Rats und Gesandten… Asverus von Brandt, Hrsg. v. A. Bezzenberger, Königsberg 1904–21 s. 293–5, 456, 494; Dziennik Piotra Myszkowskiego, Wyd. Ł. Kurdybacha, „Kwart. Hist.” R. 47: 1933 s. 467; Elementa ad Fontium Editiones, XXXVIII–XLIII, XLV; Górnicki Ł., Pisma, Wyd. R. Pollak, W. 1961 II 570; Lubieniecki S., Historia reformationis Polonicae, W. 1971; Matricularum summ., IV–V; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895, Bibl. Pisarzów Pol., nr 30; Royzii P., Carmina, Kr. 1900 II; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, W. 1973; – AGAD: Metryka Kor. t. 100 k. 43–43v., 47v.–48v.; B. Jag.: rkp. 6563 s. 322–325.

Red.

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jakub Wujek

1541 - 1597-07-27
tłumacz Biblii
 

Henryk (de Valois)

1551-09-19 - 1589-08-02
król Polski
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.