INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Przystański     
Biogram został opublikowany w 1986 r. w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Przystański Stanisław, krypt. S. P. (1820–1887), fizyk, nauczyciel, profesor i dziekan Szkoły Głównej Warszawskiej, kierownik Szkoły Handlowej Leopolda Kronenberga. Ur. 20 IX w Warszawie, był synem Stanisława (zob.), młodszym bratem Aleksandra (zob.).

P. uczęszczał do szkoły w Warszawie, a następnie do gimnazjum w Szczebrzeszynie, które ukończył w r. 1837. W t. r. podjął naukę na kursach dodatkowych w Warszawie, a w r. 1838 został na koszt rządu wysłany na studia w uniwersytecie petersburskim. W r. 1842 ukończył tam wydział matematyczno-fizyczny i uzyskał stopień kandydata. W t. r. powrócił do Warszawy, gdzie uczył fizyki, chemii i matematyki w II Gimnazjum Warszawskim. Następnie w l. 1847/8 był nauczycielem Gimnazjum Realnego w Warszawie, gdzie wykładał matematykę i fizykę. Wprowadzał do swych wykładów dygresje historyczno-anegdotyczne, a przy wyborze doświadczeń fizycznych i chemicznych nie stronił od takich, które można zaliczyć do pokazów magicznych i zabawek naukowych.

P. publikował w „Bibliotece Warszawskiej” i innych wydawnictwach warszawskich liczne popularnonaukowe artykuły, a także prowadził w „Bibliotece Warszawskiej” w l. 1847–55 stały cykl, poświęcony wynalazkom z dziedziny fizyki w rubryce «Wiadomości na drodze postępu nauk przyrodzonych». Był współautorem Projektu do słownictwa chemicznego (W. 1853), i autorem podręcznika Trygonometria prostokreślna… (W. 1859), przeznaczonego dla szkół okręgu warszawskiego. Przetłumaczył też z francuskiego podręcznik A. C. Clairaulta „Zasady geometrii” (W. 1856, Wyd. 2., W. 1857). W l. 1848–60 P. wykładał w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie fizykę i chemię o programie przystosowanym do potrzeb słuchaczy architektury. Z tego okresu datują się zainteresowania P-ego akustyką (O akustyce sal przeznaczonych na liczne zebrania [W. 1861]). Równocześnie w l. 1849–60 uczył w Instytucie Szlacheckim w Warszawie. Brał udział w wyjeździe zespołu badaczy do Wysokiego Mazowieckiego w Łomżyńskiem dla obserwowania całkowitego zaćmienia słońca w dn. 28 VII 1851. W l. 1857–60 wykładał fizykę w Akademii Medyko-Chirurgicznej. Z inicjatywy P-ego zakupiono za granicą w r. 1858 dla pracowni fizycznej Akademii przyrządy służące do nauki o elektryczności. Kilku studentów Akademii pod kierunkiem P-ego przetłumaczyło z francuskiego podręcznik A. Ganota „Wykład początków fizyki doświadczalnej i stosowanej oraz meteorologii” (W. 1860, Wyd. 2., 1865). P. opiekował się biblioteką Akademii i wchodził w skład Komitetu do oceny i spisu księgozbioru. W związku z wykładami w Akademii Rada Lekarska nadała mu w r. 1860 stopień magistra farmacji. W czerwcu 1860, po przejściu na emeryturę Seweryna Zdzitowieckiego, dyrektora Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie (obecnie dzielnica Warszawy), P. dość nieoczekiwanie objął tę funkcję i pełnił ją do przeniesienia Instytutu do Puław w l. 1861–2; uczelnię utrzymał na wysokim poziomie, był surowym pedagogiem i dobrym organizatorem, choć rolnictwem się nie interesował.

Od wiosny 1861 P. współpracował z Aleksandrem Wielopolskim; wraz z Józefem Korzeniowskim był twórcą projektu organizacji szkolnictwa w Król. Pol. Udział P-ego w tych pracach dotyczył projektu organizacji Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach, projektu edukacyjnego Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, założeń do projektu o szkolnictwie prywatnym. Był także współautorem projektu statutu Szkoły Głównej Warszawskiej. Współdziałał też w przygotowaniach do wydawania „Dziennika Powszechnego”, organu Wielopolskiego. Od 16 IX 1861 do 5 VIII 1862 P. był członkiem Tymczasowej Rady Wychowania, a równocześnie dn. 26 IX 1861 został mianowany wicedyrektorem Wydziału Oświecenia Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wraz z J. Korzeniowskim bronił w Radzie Administracyjnej projektu ustawy szkolnej, a następnie wprowadzał ją w życie. Na polecenie władz w r. 1863 udał się do Puław, aby powstrzymać młodzież od udziału w powstaniu, co nie dało rezultatów. W r. 1864 opracował projekt organizacji Instytutu Politechnicznego w Łodzi i kierował pracami nad przygotowaniem lokalu i wyposażeniem naukowym tej uczelni. Do otwarcia jej nie doszło. Równocześnie w l. 1861–3 P. wchodził w skład dyrekcji Wyścigów Konnych i wystaw zwierząt gospodarskich w Warszawie, a od r. 1865 był członkiem Komisji Emerytalnej Rady Stanu Król. Pol. i przez pewien czas zastępował przewodniczącego tej komisji. P. został zwolniony z Wydziału Oświecenia 21 III 1866 pod pretekstem złej znajomości języka rosyjskiego.

Dn. 10 VI 1866 mianowany został profesorem fizyki Szkoły Głównej Warszawskiej, a wkrótce potem obrany dziekanem Wydziału Matematyczno-Fizycznego; był także wybrany na jeden rok na przedstawiciela Wydziału do Rady Ogólnej Szkoły Głównej. W l. 1866–9 wykładał fizykę dla słuchaczy Wydziału Matematyczno-Fizycznego oraz Lekarskiego wraz z Farmaceutycznym, a po likwidacji Szkoły Głównej prowadził do r. 1872 te wykłady na Uniw. Warsz. Miał duże zasługi w dziedzinie organizacji Wydziału Matematyczno-Fizycznego Szkoły Głównej: odmłodził kadrę wykładowców, dbając o jej wysoki poziom naukowy, a także duży wysiłek włożył w zorganizowanie pracowni fizycznej i chemicznej; z inicjatywy P-ego do pracowni tych sprowadzono przyrządy zgromadzone dla potrzeb nieuruchomionej politechniki łódzkiej, a część aparatury dla pracowni Szkoły Głównej P. zakupił za granicą. Wspólnie z Aleksandrem Dorantowiczem opublikował w r. 1869 w „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego” artykuł o zwrotnym szczepieniu ospy. W związku z rusyfikacją Uniw. Warsz. na własną prośbę przeszedł na emeryturę w r. 1872.

W l. 1873–4 współpracował P. przy wydaniu trzytomowej „Encyklopedii Podręcznej Powszechnej”, wydawanej przez „Przegląd Tygodniowy”. Równocześnie w l. 1873–9 wraz z Janem Tadeuszem Lubomirskim i Edmundem Stawiskim stanął na czele redakcji „Encyklopedii rolnictwa i wiadomości związek z nią mających”, w której zamieścił też liczne artykuły z zakresu fizyki. W prasie warszawskiej publikował także artykuły na tematy bieżące, jak np. o eksplozji kotłów, o przyczynach wirowania stolików na seansach spirytystycznych itp. Od kwietnia 1874 do listopada 1876 był redaktorem tygodnika „Zorza”. Od r. 1873 do śmierci pełnił funkcję wiceprezesa wydziału opieki sierot i ubogich dzieci Warszawskiego Tow. Dobroczynności. Był aż do śmierci dyrektorem Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie od jego założenia w r. 1875 i prowadził sprawy tego Muzeum w pierwszym trudnym okresie, nadzorując budowę nowego gmachu. Równocześnie w l. 1875–87 był dyrektorem Prywatnej Szkoły Handlowej L. Kronenberga w Warszawie. Obok wykładów z dziedzin fachowych wprowadził do programu przedmioty uzupełniające, jak historia i literatura, dobrał znakomite grono pedagogiczne (wykładali tam m. in. Tadeusz Korzon, Witold Wróblewski, Samuel Dickstein, Napoleon Milicer, Antoni Ślósarski, Stanisław Kramsztyk i in.), a przez cały okres kierowania szkołą przeciwstawiał się rusyfikacyjnym tendencjom carskich władz oświatowych i stawał w obronie nauczycieli Polaków. Należał do założycieli i był współredaktorem wraz z J. T. Lubomirskim, Józefem K. Plebańskim i E. Stawiskim „Encyklopedii Wychowawczej” wydawanej od r. 1881. Był również autorem licznych artykułów z dziedziny fizyki, zamieszczonych w tej encyklopedii.

P. należał też do grona założycieli Kasy im. Mianowskiego w r. 1881. W l. 1884–7 był przewodniczącym komitetu kuratorskiego, czuwającego nad sprawami organizacyjnymi i finansowymi warszawskiej szkoły rzemieślniczej, uruchomionej w r. 1885 dzięki funduszom pozostawionym przez Michała Konarskiego. Od r. 1884 do śmierci był P. prezesem sekcji IV rzemieślniczej w Tow. Popierania Przemysłu i Handlu. W r. 1886 odbyło się w tymże Towarzystwie zebranie poświęcone omówieniu projektu P-ego zorganizowania wyższej szkoły technicznej. Projekt ten nie został zrealizowany. W l. 1885–7 P. był wiceprezesem tow. opieki nad ubogimi matkami oraz ich dziećmi w Warszawie. Zmarł w drodze na kurację do Meranu 30 XI 1887 w Wiedniu. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława 3 kl. W marcu 1938 wychowankowie Szkoły Głównej Handlowej zamieścili w Szkole ufundowaną przez siebie tablicę pamiątkową ku czci Kronenberga, P-ego i profesorów.

P. był żonaty z Wiktorią z Wasilewskich (zm. 1900) i miał córkę Aleksandrę Elżbietę (1850–1915), zamężną Zaleską, oraz młodszego syna, Stanisława, który zmarł w młodości na gruźlicę.

 

Portret: rys. K. Pillati, ryt. E. Nicz, „Kłosy” 1887 nr 1172 s. 372; rys. J. Buchbinder, „Tyg. Illustr.” T. 8: 1879 s. 89; rys. W. W., „Mucha” 1875 nr 45 s. 1; – Estreicher w. XIX; – Bibliogr. do dziejów Muzeum Przemysłu i Rolnictwa za l. 1875–1939, W. 1973; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1; Bibliogr. Warsz. Wydawn. ciągłe 1864–1903; Konopka, Pol. bibliogr. lek., VIII; Enc. Org.; Enc. Warszawy, W. 1975; Enc. Wychowawcza, W. 1890 IV (wspomnienie o P-m przed tekstem), W. 1912 VIII; Hist. Nauki Pol., III; Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Materiały inwentaryzacyjne, W. 1980 (tu data ur. 16 XI 1820); – Bieniarzówna J., Strzemski M., Rola Instytutu Agronomicznego w Marymoncie w postępie wiedzy rolniczej Królestwa Polskiego, w: Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego, Wr. 1957 I 306–8, 314 (fot.); Dobrzycki S., Wydział matematyczno-fizyczny Szkoły Głównej Warszawskiej. Sekcja matematyczna, Wr. 1971; Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, W. 1981; [Dziewulski E.] E. D., Stanisław Przystański, „Wszechświat” 1887 nr 50 s. 780–9 (rys. s. 785); Erlicki F., Rys historyczny instytutów rolniczo-leśnych w Królestwie Polskim, W. 1877 s. 120; Jakimowicz I., Ryszkiewicz A., Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie 18441866, „Roczn. Warsz.” 1963 t. 4 s. 75; Jurkiewicz K., Śp. Stanisław Przystański, „Kłosy” 1887 ur 1172 s. 374–5; Księga pamiątkowa zjazdu byłych wychowanków byłej Szkoły Głównej, W. 1905 s. XXXII (fot.); Leopold Kronenberg, W. 1922; Manteuffel T., Centralne władze oświatowe, W. 1929 s. 63–5, 93; Plenkiewicz R., Monografia Szkoły Handlowej im. Leopolda Kronenberga, W. 1900 s. 15–16, 18–19, 21, 57, 103, 105–8, 111, 182, 193; Poznański K., Reforma szkolna w Królestwie Polskim w 1862 r., Wr. 1968; Rewieński S., Stanisław Przystański, „Gaz. Roln.” 1887 nr 50 s. 595–6; Sabowski W., Stanisław Przystański, „Tyg. Illustr.” 1887 nr 258 s. 378–9 (fot. s. 385); Skałkowski A. M., Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych (1861–1877), P. 1947 III; Staszel J., Obchody czterechsetnej rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika w 1873 r. i udział w nich Akademii Umiejętności, „Roczn. B. PAN w Kr.” 1972, [druk] 1973; tenże, Zbiór autografów Cypriana Walewskiego z XIX wieku, tamże 1978/9, [druk] 1979; Strzemski M., Instytut Agronomiczny w Marymoncic (1816–1862), Puławy 1980 s. 108, 110, 192, 241; Szweykowski Z., Zarys Kasy im. Mianowskiego, „Nauka Pol.” T. 15: 1932 s. 12, 15; – Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Czasy przedpowstaniowe, W. 1931 III; Kalendarzyk Polityczny na r. 1843; toż na l. 1844–9; Rocznik Urzędowy na r. 1850; toż na l. 185166; Sprawozdanie Tow. Opieki nad ubogiemi matkami oraz ich dziećmi w Warszawie, R. 1885 i 1886, W. 1887 s. 13, 14, 10; toż na r. 1887, W. 1888 s. 12; Szkoła Gł. Warsz., Mater. II 40–1, 46, 115, 117–18, 126–7, 166; Szkoła handlowa prywatna w Warszawie. R. 1875/6, W. 1876 s. 1–2; toż za l. 1876/7–1886/7; Szperl L., Materiały do historii Szkoły Głównej Warszawskiej, W. 1913 s. 12, 14–15, 17–18, 29, (84)–(93); Zdanie sprawy z działań i obrotu funduszów Warszawskiego Tow. Dobroczynności za r. 1873, W. 1874 s. 9; toż za l. 1874–87; – „Bibl. Warsz.” 1888 t. 1 s. 158–9; „Biesiada Liter.” 1887 nr 50 s. 390 (fot.), s. 385; „Dzien. Warsz.” 1853 nr 37, 39; „Gaz. Rzemieślnicza” 1887 nr 50 s. 370; „Kron. Rodzinna” 1887 nr 24 s. 768; „Kur. Warsz.” 1885 nr 237b s. 2–3, 1886 nr 29a s. 2, 1887 nr 384 dod. poranny s. 1, nr 388 dod. poranny s. 2, nr 388 s. 4; „Przegl. Tyg.” 1874 nr 16 s. 129, 1887 nr 50 s. 626; „Rola” R. 18: 1900 nr 50 s. 793; „Tyg. Illustr.” 1879 nr 189 s. 83, 89 (rys.), 1903 nr 23 s. 446 (fot.); „Wiad. Farmac.” 1887 nr 24 s. 548–9; – B. Jag.: rkp. 6527 IV, 6476 IV, 7812 IV, 8098 III t. 4; B. Narod.: rkp. 2674, 7831; B. Ossol.: rkp. 14337/III; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 15, 2185 t. 3; – Życiorys P-ego przez Stefana Woyzbuna w Materiałach Red. PSB; – Informacje Marii Zawanowskiej.

Stanisław Konarski

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Stanisław Przystański

1785-05-01 - 1852-04-18 lekarz wojskowy
 

Aleksander Przystański

1817-12-26 - 1895-02-09 lekarz
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Albin Dunajewski h. Sas

1817-03-01 - 1894-06-19
biskup krakowski
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Karol Skarżyński

1875-01-06 - 1957-03-09
wiolonczelista
 

Karol Ignacy Malsburg

1856-07-31 - 1942-12-19
zootechnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.