INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Sierakowski      Stanisław Sierakowski, wizerunek na podstawie fotografii z 1925 r.
Biogram został opublikowany w latach 1996-1997 w XXXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sierakowski Stanisław (1881–1939), ziemianin, działacz polityczny i społeczno-oświatowy w Prusach Wschodnich i w Niemczech. Ur. 9 III w Poznaniu, był najstarszym synem Adama (zob.) i Marii z Potockich, córki Adama z Krzeszowic (zob.).

S. kształcił się w gimnazjum w Chełmnie, gdzie był skarbnikiem i wiceprezesem tajnej organizacji filomackiej, za co został skazany na tydzień więzienia w procesie filomatów w Toruniu (9–12 IX 1901) i relegowany z gimnazjum, odbywał praktykę rolniczą w Jarogniewicach, w pow. kościańskim. Po złożeniu egzaminu dojrzałości w Krakowie studiował prawo i ekonomię na uniw. w Berlinie i w Brukseli. W r. 1909 ojciec przekazał mu majątek rodzinny Waplewo w pow. sztumskim (klucz waplewski liczył ok. 12 tys. mórg), a nadto dobra Osiek i Kretki Małe pod Brodnicą w pow. rypińskim (liczące razem 1 636 mórg). Po śmierci ojca S. odziedziczył bogatą bibliotekę (ok. 10 tys. tomów), archiwum rodzinne, galerię obrazów (ponad 400 płócien).

Od r. 1914 był S. członkiem Tow. Naukowego w Toruniu. W grudniu 1918 został prezesem polskiej Rady Ludowej w Sztumie (pełnił tę funkcję do stycznia 1919), był delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (3–5 XII 1918), członkiem Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Król., Warmię i Mazury z siedzibą w Gdańsku (1918 – do marca 1919) oraz członkiem kuratorium Polskiego Uniw. Ludowego w Gdańsku (do jesieni 1919). Przez rząd polski został mianowany w listopadzie 1919 kierownikiem akcji plebiscytowej na Powiśle i Warmię. Honorowo był S. także konsulem generalnym RP w Kwidzynie od początku marca 1920 do 15 VIII 1921 (oficjalnie – wg „Monitora Pol.” 1923 nr 256 – został zwolniony 23 V 1923). Rząd RP mianował go (wraz ze Stanisławem Nowakowskim i Zenonem E. Lewandowskim) doradcą (ekspertem) delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu (1919) w sprawach plebiscytów przygotowywanych na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. W r. 1920 S. gościł w Waplewie różne osobistości świata kultury i polityki, jak np. nuncjusza papieskiego w Warszawie A. Rattiego, Jana Kasprowicza, Feliksa Nowowiejskiego, Stefana Żeromskiego i Władysława Kozickiego. Po przegranych plebiscytach nie skorzystał z możliwości wyjazdu do Polski (w drodze zamiany majątku ziemskiego) i mimo pogróżek ze strony szowinistów niemieckich pozostał na ojcowiźnie.

Od 27 VIII 1922 do 22 X 1927 S. był przewodniczącym (prezesem) Rady Naczelnej Związku Polaków w Niemczech (ZPwN) z siedzibą w Berlinie. Wprawdzie zrzekł się tej funkcji w r. 1926, ale Rada Naczelna ZPwN doceniając jego zasługi i licząc, że powróci na to stanowisko, postanowiła w najbliższych wyborach (22 X 1927) nie wybierać na okres przejściowy nowego prezesa, powierzając te obowiązki wiceprezesowi, ks. Bolesławowi Domańskiemu, a na następnym swym zebraniu 9 II 1928 wybrała S-ego na prezesa bez funkcji (jego zastępcą był nadal ks. Domański); na walnym zjeździe ZPwN 12 III 1931 wybrano S-ego na prezesa honorowego.

W okresie wyborów do sejmu pruskiego w r. 1922 S. wraz z Janem Baczewskim udali się na Śląsk, gdzie prowadzili agitację na rzecz kandydata Polsko-Katolickiej Partii Górnego Śląska ks. Józefa Wajdy, który został wybrany. Po jego śmierci S. posłował do sejmu pruskiego (od stycznia 1923 do grudnia 1924) i wspólnie z J. Baczewskim występował w obronie praw ludności polskiej (m. in. pierwsza interpelacja obu posłów w lutym 1923 dotyczyła szkolnictwa polskiego w Niemczech). Dn. 11 VI 1923 S. został członkiem Rady Naczelnej Związku Polskich Tow. Szkolnych w Niemczech (z siedzibą w Berlinie), a w r. 1924 wszedł w skład polskiego Centralnego Komitetu Wyborczego w Niemczech.

Latem 1923 S. przy współpracy J. Baczewskiego zorganizował w Waplewie spotkanie z delegatami organizacji duńskich i serbołużyckich; w rezultacie tych rozmów odbył się zjazd w Berlinie (26 I 1924), na którym powołano Związek Mniejszości Narodowych w Niemczech (ZMNwN), zrzeszający przedstawicieli Duńczyków, Serbołużyczan, Fryzów, Litwinów i Polaków – z S-m jako prezesem. Jednocześnie od maja 1925 do r. 1931 S. był wydawcą w Berlinie organu prasowego ZMNwN – miesięcznika „Kulturwille” (w l. 1926–38 pt. „Kulturwehr”).

Od r. 1924 reprezentował S. mniejszość polską w Lidze Narodów, a w październiku 1925 został powołany do Prezydium odbywającego się w Genewie Kongresu Mniejszości Narodowych w Europie. Był też od r. 1924 członkiem Rady Organizacyjnej Polaków z Zagranicy (z siedzibą w Warszawie). W r. 1923 przejął „Dziennik Berliński”. Dn. 1 VII 1925 S. odkupił od Adama Napieralskiego jego udziały w bytomskim „Katoliku” i dzięki temu wydawnictwo przeszło w ręce ZPwN.

Przez cały ten czas S. w dużej części pokrywał potrzeby materialne ruchu polskiego w Niemczech. Łożył także na różne cele publiczne, np. w r. 1927 ofiarował 100 tys. marek na budowę szosy w pow. sztumskim. Czołowy działacz ruchu polskiego w Niemczech, J. Baczewski, na ogół niezwykle krytyczny w swoich sądach, pisał o S-m, że «cieszył się wśród Polaków powszechnym szacunkiem i poważaniem. Znał wszystkie bolączki środowisk polskich, był wyrozumiały, sprawiedliwy, ale jeżeli zaszła potrzeba to i stanowczy». Ze względu na postępowe poglądy i pewien demokratyzm w działaniach społeczno-politycznych, Niemcy nazywali go «czerwonym hrabią». Działalność S-ego spowodowała nagonkę prasy niemieckiej i różnego rodzaju szykany ze strony władz.

Choć S. korzystał z pomocy finansowej rządu polskiego na działalność organizacji polskich, jego wielka ofiarność na sprawy narodowe i społeczne zwiększyła poważnie zadłużenia Waplewa (którym zresztą administratorzy zarządzali nieumiejętnie). Już w sierpniu 1922 Lieferungsverband w Królewcu zawiadomił go, że wkrótce wywłaszczonych zostanie z klucza waplewskiego 2 tys. mórg, które miano rozparcelować między kilkadziesiąt rodzin niemieckich. Dopiero interwencja władz polskich w Berlinie uniemożliwiła realizację tego planu. W r. 1926 S. jako optant na rzecz Polski otrzymał od władz niemieckich w Kwidzynie nakaz opuszczenia Rzeszy, czemu się energicznie przeciwstawił. W r. 1932 berliński Zentral-Boden-Kreditbank zażądał od S-ego natychmiastowego zwrotu długu w wysokości 900 tys. marek i wprowadził w Waplewie zarząd przymusowy. Dopiero specjalna pożyczka rządu polskiego uratowała majątek przed licytacją; ocalono mniej niż połowę dóbr waplewskich. S-emu wydzielono pałac z parkiem i kilkanaście ha. Tak okrojone Waplewo przejął w dzierżawę w r. 1933 Zbigniew Donimirski. S. zrzekł się wielu funkcji i wraz z rodziną wyjechał do Poznania, a następnie do Torunia, gdzie pracował w Urzędzie Wojewódzkim. Po wygaśnięciu umowy dzierżawnej w Osieku koło Brodnicy, S. przeniósł się tam z rodziną w r. 1935 (lub 1936).

Po zajęciu Pomorza przez Niemców we wrześniu 1939 S. musiał z nakazu władz niemieckich opuścić Osiek i przenieść się do córki i zięcia w Łapinóżku, w pow. rypińskim. Ok. 20 X został aresztowany, osadzony w więzieniu Gestapo w Rypinie i na przełomie października i listopada 1939 zamordowany. Wkrótce po aresztowaniu S-ego uwięziono tu jego żonę Helenę oraz ich córkę, Teresę i zięcia Tadeusza Gniazdowskiego, którzy w najbliższych dniach zostali przez Niemców rozstrzelani. Do dziś nie jest znane miejsce pochowania pomordowanych. Epitafium Stanisława i Heleny Sierakowskich znajduje się w kościele parafialnym w Osieku oraz w kaplicy waplewskiej. S. był odznaczony Krzyżem Niepodległości (1938), pośmiertnie (1989) odznaczono go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

S. był żonaty (od r. 1910) z Heleną z Lubomirskich (zob.); z małżeństwa tego miał siedmioro dzieci: Teresę (1911–1939), po mężu Gniazdowską, Adama (1912–1963, zm. w Londynie), Andrzeja (1914–1995, zm. w Kanadzie), architekta, Różę (1915–1949, zm. w Maroku), po mężu Carton de Wiart, Marię (1917–1989, również zm. w Maroku), Wandę (1920–1981) i Jadwigę (ur. 1924), po mężu Rey, zamieszkałą w Luksemburgu.

Majątek S-ego skonfiskowano na rzecz Rzeszy Niemieckiej, rozproszeniu uległy dzieła sztuki (niektóre przekazano do Muz. Miejskiego w Gdańsku), archiwum rodzinne z cennymi rękopisami (kilkanaście z nich znajduje się obecnie w AP w Gdańsku), biblioteka (część zbiorów przekazano ówczesnej Bibliotece Miejskiej w Gdańsku – obecnie B. Gdańska PAN). Ostatnim spadkobiercą waplewskiej resztówki (ok. 50 ha gruntu, w tym 24 ha parku) z pałacem i kaplicą był syn Andrzej Sierakowski, który w r. 1968 przekazał ją ówczesnym Państwowym Gospodarstwom Rolnym w Waplewie. W l. 1979–88 odrestaurowano pałac w Waplewie i utworzono Izbę Pamięci poświęconą Sierakowskim.

Imię Stanisława i Heleny Sierakowskich nadano Zespołowi Szkół Rolniczych w Kisielicach (Elbląskie), odsłonięto tam w r. 1979 poświęconą im tablicę pamiątkową i otwarto Izbę Pamięci. Dla upamiętnienia działalności S-ego w r. 1982 emitowano znaczek pocztowy z podobizną jego i ks. Domańskiego, a w r. 1989 ukazał się specjalny medal wykonany przez Janinę Stefanowicz-Schmidt.

 

Fot. w Ośrodku Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie. Zbiory specjalne, I–0/S–8; – Bilski S., Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica–Tor. 1991; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w. (bibliogr.); Chwalewik, Zbiory pol., II 269–70; Jasiewicz K., Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939–1945, W. 1995; Kołodziej E., Inwentarze akt konsulatów polskich w Niemczech 1918–1939, Opole 1983; – Bukowski A., Waplewo. Zapomniana placówka kultury polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim, Wr. 1989 (fot.); Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875–1975, Pod red. M. Biskupa, Tor. 1978 II 189; Janta-Połczyński R. (jr), Na straconym posterunku. Przyczynek do historii ostatnich dworów polskich ziemi sztumskiej, w: Ziemiaństwo polskie 1920–1945, Red. J. Leskiewiczowa, W. 1988; tenże, Waplewo, „Pomerania” 1984 nr 4 s. 22–5; Lehr H., Osmańczyk E., Polacy spod znaku Rodła, W. 1972, fot. nr 23, 24 (obie zbiorowe), 345; Łęga W., Pionierzy kultury polskiej w ziemi malborskiej, „Gaz. Gdańska” 1935 nr 149 (dod. „Głos Liter.-Nauk.” nr 36); Moosbruch, Kulturwille, „Die Ostmark” 1925 nr 10 s. 3–8; Mroczko M., Sierakowscy, zasłużona rodzina ziemiańska, w: Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego, Gd. 1979 s. 195–201; Müller H., Die polnische Volksgruppe im Deutschen Reich, Warschau 1941 s. 155, 159, 160, i in.; Poniatowska A., Polacy w Berlinie 1918–1945, P. 1986; Szews J., Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830–1920, W. 1975 s. 154, 160, 162, 166–7, 218, 371, 378; Szostakowska M., Konsulaty polskie w Prusach Wschodnich w latach 1920–1939, Olsztyn 1990; Worgitzki M., Loyale Minderheit, „Unsere Heimat” 1927 nr 6, 7; Wrzesiński W., Na swoim i wśród obcych, Kat. 1971 fot. zbiorowe nr 10, 14, 27; tenże, Polski ruch narodowy w Niemczech w latach 1922–1939, Wyd. 2 zmienione, Wr. 1993; [Zalewski A.], Bielski W., Oto Prusy! Karty z księgi niedoli ludności polskiej w Prusach Wschodnich, P. 1933 s. 11–13; – Baczewski J., Wspomnienia Warmiaka, W. 1961; Niedola Polaków w Niemczech, „Dzien. Gdań.” 1923 nr 79; Nieprawne wydalenie hr. Sierakowskiego z Niemiec, „Gaz. Gdań.” 1926 nr 90; Oświadczenie posłów Baczewskiego i Sierakowskiego, „Gaz. Olsztyńska” 1923 nr 129; Polski stan posiadania w Niemczech zagrożony, „Dzien. Gdań.” 1923 nr 198; Piepkorn O., Die Heimatchronik der westpreussischen Stadt Christburg und des Landes am Sorgefluss, Detmold 1962 s. 176, 177, 186–7; Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł, Wyd. P. Stawecki, W. Wrzesiński, Olsztyn 1986; Sprawa hr. Sierakowskiego, „Gaz. Gdań.” 1926 nr 86; Stanowisko Polaków w Niemczech. Posłowie polscy do sejmu pruskiego o położeniu, „Dzien. Gdań.” 1923 nr 63; – „Dzien. Gdyński” 1933 nr 3 s. 1; „Echo Gdań.” 1925 nr 36 s. 1, 1926 nr 80 s. 3, nr 91 s. 4; „Gaz. Gdań.” 1933 nr 2 s. 3, nr 28 s. 3; „Gość Świąteczny” dod. do „Gaz. Grudziądzkiej” 1926 nr 45 s. 356–7; „Tyg. Ilustr.” 1927 s. 397–8 (fot.); – AAN: Ambasada Berlin nr 2139 (akta dotyczące kłopotów finansowych Waplewa); B. Ossol.: rkp. 14396/III, Papiery osobiste Andrzeja Sierakowskiego z l. 1927–36 s. 151–4 (zaświadczenie i kopia nadania obywatelstwa polskiego S-emu); – Informacje wnuczki, Izabelli Sierakowskiej-Tomaszewskiej z W.

Tadeusz Oracki

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

Związek Polaków w Niemczech, więzienie hitlerowskie, działalność patriotyczna, dzieci - 7 (w tym 2 synów), uniwersytet w Berlinie, praca urzędnicza, własność ziemska, Krzyż Niepodległości, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, śmierć z rąk hitlerowców, zbrodnie hitlerowskie, tablica pamiątkowa w kościele w Osieku, gimnazjum w Chełmnie, wydalenie z gimnazjum, studia prawa i ekonomii, uniwersytet w Brukseli, dziedziczenie biblioteki, dziedziczenie galerii obrazów, dziedziczenie archiwum rodzinnego, konferencja pokojowa w Paryżu 1919, Liga Narodów, zadłużenie majątku, pałac w Waplewie, Urząd Wojewódzki w Toruniu, konfiskata majątku przez III Rzeszę, represje niemieckie, rodzeństwo - 2 (w tym brat), studia ekonomiczne, NIEPODLEGŁA polityka, Naczelna Rada Ludowa, Rada Organizacyjna Polaków z Zagranicy, NIEPODLEGŁA działalność społeczna, sejmy pruskie, NIEPODLEGŁA działalność polonijna, tytuł hrabiowski (galicyjski), herb rodu Ogończyków, żona - Lubomirska, areszt niemiecki (III Rzesza), epitafia w kościołach zachowane, tajne organizacje uczniowskie, rodzina Sierakowskich (de Sierakowy) h. Ogończyk, matka - Potocka, wydawanie czasopism, Konsulat Generalny RP w Kwidzyniu, studia prawnicze w Berlinie, budowa dróg, ofiary zbrodni niemieckich (II Wojna Światowa), córka - ofiara zbrodni niemieckiej, Rada Ludowa w Sztumie, kościół parafialny w Osieku pod Brodnicą, zięć - Gniazdowski, zięć - Carton de Wiart, zięć - Rey, dobra w Pow. Sztumskim, kaplica w Waplewie (pow. sztumski), więzienie w Rypinie, ojciec - podróżnik, ojciec - poseł do parlamentu niemieckiego, ojciec - szambelan pruski, ciotka - działaczka społeczna, wuj - szambelan austriacki, wuj - członek austriackiej Izby Panów, wuj - polityk, wuj - namiestnik Galicji, wuj - marszałek Sejmu Krajowego Galicji, wuj - kolekcjoner, wuj - dyplomata, wuj - poseł do parlamentu w Wiedniu, kara więzienia (niemiecka), dobra w Pow. Rypińskim, Polski Uniwersytet Ludowy w Gdańsku, posłowanie na sejm pruski, czasopismo "Dziennik Berliński", żona - ofiara zbrodni niemieckiej, zięć - ofiara zbrodni niemieckiej, Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu 1918, osoby na znaczkach pocztowych polskich (zm. 1926-1950)
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Adam Sierakowski h. Ogończyk

1846-02-21 - 1912-03-12 podróżnik
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

  więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Franciszek Hieronim Staff

1885-08-05 - 1966-08-02
ichtiolog
 

Ludwik Jenike

1818 - 1903-05-02
redaktor
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.