INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Sobiński  

 
 
1872-06-12 - 1926-10-19
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sobiński Stanisław (1872–1926), nauczyciel, kurator Lwowskiego Okręgu Szkolnego. Ur. 12 VI w Złoczowie. Był synem Antoniego (zm. 1876) kancelisty, w tamtejszym urzędzie miejskim, i Wiktorii z Hofmanów (zm. 1884).

Szkołę powszechną S. ukończył w Złoczowie, a w l. 1883–90 uczęszczał tam do gimnazjum; egzamin dojrzałości zdał z odznaczeniem. W l. 1890–4 studiował geografię i historię na wydz. filozoficznym Uniw. Lwow.; w czasie studiów działał w Czytelni Akademickiej, Bratniej Pomocy i Kółku Literackim. Od 29 III 1894 w charakterze aplikanta (praktykanta) uczył języka polskiego w III Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. W lipcu t.r. poprosił Radę Szkolną Krajową (RSK) o posadę suplenta (zastępcy nauczyciela) w którymkolwiek gimnazjum lwowskim z polskim językiem wykładowym, jednak 21 VIII 1894 został skierowany w takim charakterze do Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, a 5 VII 1895 przeniesiony do Gimnazjum św. Anny tamże. Egzamin nauczycielski złożył 9 XII 1897, a 24 VI 1898 otrzymał nominację na nauczyciela i w dwa dni potem przydzielony został do gimnazjum w Wadowicach. Wykładał głównie historię i geografię, interesował się również metodyką nauczania tych przedmiotów; opublikował na ten temat artykuł Nauka historii powszechnej w gimnazjum według ministerialnego planu naukowego z r. 1900 („Muzeum” 1901). Od r. 1903 uczył w II Wyższej Szkole Realnej w Krakowie. W lutym 1906, wraz z grupą nauczycieli krakowskich, zgłosił na posiedzeniu miejscowego koła Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych (TNSW) projekt reformy szkolnictwa średniego w Galicji. W artykule Plan nauki historii w „zreformowanej” szkole średniej („Muzeum” 1907 i odb.) proponował m.in. usunięcie «balastu pamięciowego» i wprowadzenie lektury tekstów źródłowych, do których opracowania próbował wciągnąć wybitnych historyków: Karola Potkańskiego, Tadeusza Kutrzebę, Wacława Tokarza i Władysława Semkowicza. Wszedł w skład komisji wybranej na walnym zgromadzeniu TNSW w r. 1907, która miała rozpatrzyć zastosowanie w reformie wzorów angielskich. W l. 1907–10 S. był również członkiem Zarządu Głównego Tow. Szkół Ludowych. Dn. 1 IX 1909 RSK powierzyła mu kierowanie nowo utworzoną szkołą realną w Tarnobrzegu; nominację cesarską na stanowisko jej dyrektora otrzymał 26 XI t.r. Odtąd skupił się na rozbudowie i urządzaniu tej placówki. Pisał nadal o reformie nauczania historii (m.in. Najważniejsze postulaty w sprawie nauczania historii, „Muzeum” 1910). Ogłosił też Uwagi metodyczne o nauczaniu historii (W. 1910).

W l. 1914–15 podczas walk frontowych w Galicji na początku pierwszej wojny światowej, S. przebywał w Pradze, gdzie wraz z dyrektorem gimnazjum drohobyckiego, Józefem Staromiejskim, prowadził bursę dla uczniów polskich. Dn. 30 X 1917 otrzymał nominację na dyrektora VI Gimnazjum we Lwowie, ale już w lutym 1918 został powołany przez władze oświatowe podległe Radzie Regencyjnej w Warszawie na stanowisko wizytatora szkół średnich w Król. Pol. (ostateczna nominacja 22 IV). W Warszawie przebywał do poł. września 1919 (z przerwą od 25 VIII 1918 do IV 1919). Po złożeniu dymisji przez ostatniego prezydenta RSK Fryderyka Zolla, S. 16 IX 1919 objął jego funkcję jako delegat Min. WRiOP na obszar byłej Galicji. Kierował tam odbudową systemu szkolnego oraz nadzorował tzw. rehabilitację nauczycieli narodowości ukraińskiej i żydowskiej po wojnie polsko-ukraińskiej 1918–19 r. W tej ostatniej sprawie spowodował zniesienie nieodwołalności orzeczeń terenowych biur rehabilitacyjnych i przywracanie przez RSK praw nauczycielskich niektórym Ukraińcom. Po likwidacji RSK i utworzeniu w jej miejsce kuratorium, obejmującego cztery województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, S. został jego zwierzchnikiem z nominacji Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego (24 I 1921). We wrześniu t.r. spod kompetencji S-ego wyłączone zostało woj. krakowskie, przekształcone w osobne kuratorium. Jako kurator S. zainspirował powstanie systemu dokształcania nauczycieli (Państwowe Kursy Nauczycielskie i Studium Pedagogiczne we Lwowie) oraz Czerwonego Krzyża Młodzieży w podległych sobie szkołach. Został też w tym czasie członkiem Zarządu Oddziału Związku Harcerstwa Polskiego we Lwowie.

Najtrudniejszym problemem, z jakim S. zetknął się na swym stanowisku, była sprawa szkolnictwa dla mniejszości ukraińskiej. Zarzuty prasy ukraińskiej wobec polityki szkolnej władz polskich spowodowały, że wystąpił z jej obroną w trzech broszurach: Szkolnictwo w Małopolsce Wschodniej pod względem narodowościowym (Lw. 1921), W obronie prawdy. Szkolnictwo powszechne w Małopolsce Wschodniej pod względem stosunków narodowych (Lw. 1922) i L’enseignement public en Petite Pologne (Galicie) Orientale au point de vue nationale (Léopol 1923). Jesienią 1923 S. – prawdodpobnie na podstawie poufnych wytycznych Min. Spraw Wewnętrznych – ogłosił zarządzenia wprowadzające w szkołach ukraińskich język polski do wszystkich czynności niezwiązanych z wykładem lekcyjnym (urzędowanie, rozmowy nauczycieli z rodzicami itp.) oraz nakazujące używać terminu «ruski» w miejsce «ukraiński». Wywołało to ostry protest społeczności ukraińskiej: m.in. Naukowe Tow. im. T. Szewczenki opracowało memoriał protestacyjny. Wobec prezesa organizacji oświatowej «Ridna Szkoła» A. Hładyszewśkiego, który wraz z socjalistą ukraińskim A. Czernećkim interweniował o uchylenie zarządzeń, S. tłumaczył się, że nie może postępować wbrew ministerstwu. W zaognionej tymi rozporządzeniami sytuacji doszło do zamordowania przez nieustalonych sprawców lojalnego wobec władz polskich dyrektora ukraińskiego żeńskiego seminarium nauczycielskiego w Przemyślu, Sofrona Matwijasa; S. przemawiał na jego pogrzebie 1 IX 1924. W tym czasie wydał podręcznik Geografia Polski (Lw. 1924, Wyd. 2., 1926), w którym m.in. ubolewał, że Mińszczyzna i Wschodnie Podole pozostały poza wschodnią granicą Polski. Ustawy językowe autorstwa ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego Stanisława Grabskiego, uchwalone przez Sejm RP w r. 1924, a w stosunku do szkół średnich wprowadzane w r. 1925, przewidywały tworzenie na obszarach mieszanych narodowościowo szkolnictwa utrakwistycznego, w oparciu o deklaracje rodziców. Oznaczało to likwidację szkół z wyłącznie ukraińskim językiem nauczania, których sam S. był zwolennikiem jeszcze w r. 1919. Jednak lojalnie podporządkował się tym zarządzeniom, których wykonanie S. Grabski jeszcze zaostrzył, ingerując w weryfikacje podań o szkoły z językiem ukraińskim z obszaru kuratorium lwowskiego i kwestionując wiele z nich.

W 2. poł. 1925 r. położenie S-ego stało się bardzo trudne. Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne upowszechniało hasło bojkotu szkół utrakwistycznych i organizowało wiece protestacyjne. Nasiliły się publiczne ataki na postępowanie S-ego wobec szkolnictwa ukraińskiego, otrzymywał nawet pogróżki śmierci. Minister S. Grabski zaproponował mu wtedy przeniesienie do Wilna, na co S. się nie zgodził. Otrzymał ochronę policyjną, z której jednak zrezygnował na wiosnę 1926. W lutym t.r. wszedł w skład lwowskiego komitetu organizacyjnego Tow. Geograficznego, a w kwietniu uczestniczył w Walnym Zjeździe TNSW we Lwowie. Dn. 19 X 1926 wieczorem na ul. Królewskiej, gdy wracał z żoną do swego mieszkania w Bursie Grunwaldzkiej, S. został zabity strzałem z rewolweru przez dwóch terrorystów z Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (Ukrajinśka Wijskowa Orhanizacija – UWO). Pochowano go 22 X na cmentarzu Łyczakowskim. Pogrzeb miał charakter wielkiej manifestacji z udziałem młodzieży szkolnej Lwowa (przymusowy udział wziąć w nim musieli uczniowie szkół ukraińskich); przybył nań minister spraw wewnętrznych Felicjan Sławoj Składkowski. S. był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

Okoliczności, w jakich UWO podjęła decyzję o zabiciu S-ego nie są dostatecznie znane. Reakcje na to wydarzenie po stronie ukraińskiej były zróżnicowane. Emigracyjny organ UWO „Surma” wyrażał aplauz, lecz np. ukraińscy socjaliści kwestionowali sens polityczny tego czynu, uważając, że «UWO nie ukarało ministra Grabskiego, patentowanego ukrainożercę, ale jego podrzędnego urzędnika» (A. Czernećkyj). Opinia polska była solidarnie oburzona morderstwem. Dn. 20 I 1927 imię S-ego nadano II Gimnazjum Państwowemu w Rzeszowie, a 2 II t.r. w Teatrze Wielkim we Lwowie odbyła się akademia żałobna ku jego czci. TNSW zainicjowało utworzenie funduszu im. S-ego, przeznaczonego na obronę polskości na Kresach Wschodnich. Śledztwo prowadzone przez komisarza Emila Czechowskiego wykazało, że wykonawcą zamachu była tzw. lotna brygada komendanta krajowego UWO, J. Hołowinśkiego. Po rocznym areszcie, w r. 1928 dwanaścioro osób (w tym dwie kobiety) zostało osądzone; jako głównych winowajców skazano na śmierć I. Werbyćkiego i W. Atamanczuka; sam Hołowinśkyj, wypuszczony wówczas na wolność, zginął zastrzelony przez policję polską w r. 1930. Wg zeznań złożonych później przez członka UWO, Romana Baranowśkiego, rzeczywistymi zabójcami S-ego byli B. Pidhajnyj i R. Szuchewycz, zaś historyk pochodzenia ukraińskiego W. Maetyneć wskazał jeszcze innego bojowca UWO – Krysztalnyja.

S. był żonaty z Heleną ze Skaleckich; z małżeństwa tego miał trzy córki, z których dwie, Maria i Lidia, zamężna za Ludwikiem Zygalskim, były nauczycielkami.

 

Słownik polskich towarzystw naukowych, W. 1994 II cz. 2; Kopia H., Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz polskiego gimnazjum w Cieszynie, Lw. 1909; – Charewiczowa Ł., Historia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1938; Iwanicki M., Oświata i szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1918–1939, Siedlce 1975; Jaworski L., Gimnazjum VI im. Stanisława Staszica we Lwowie 1902–1927. Dzieje i ludzie, Lw. 1927 s. 7, 12–13, 31–5 (fot.); Karbowiak A.,Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych 1884–1908, Lw. 1909 (dod. 1 do „Muzeum” 1909); [Kmiecik F.], II Liceum Ogólnokształcące w Rzeszowie. Zarys dziejów 1904–1979, [Rzeszów 1980] s. 8; Knyš Z., Dalekyj prycil. Ukraïns’ka vijs’kova organizacija v 1927–1929 rokach, Toronto 1967; tenże, Na povni vitryla! (Ukraïns’ka vijs’kova organizacija v 1924–1926 rokach), Toronto–[Paris] 1970; tenże, V sutinkach zrady (Ubyvstvo Tadeusza Golufka na tli zrady Romana Baranovs’kogo), Toronto 1975 (we wszystkich publikacjach Z. Knyša mylnie jako Jan S.); Możdżeń S. I., Reformy szkoły średniej w Galicji w latach 1884–1914, Kielce 1989; Nicieja S. S., Łyczaków, dzielnica za Styksem, Wr. 1998; Radziejowski J., Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy 1919–1929. Węzłowe problemy ideologiczne, Kr. 1976; Sochaniewicz K., Zasługi ś. p. Stanisława Sobińskiego na polu dydaktyki historycznej, „Minerwa Pol.” 1927 nr 1; Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kr. 1989; Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków, Wr. 1994; Werschler I., Tadeusz Hołówko, W. 1984; – Černec’kyj A., Spominy z mogo žittja, London 1964 s. 128; Denkschrift der Ševčenko Gesellschaft der Wissenschaften in Lemberg aus Anlass des Verbotes des nationalen Names des ukrainischen Volksstammes durch das polnische Kuratorium des Lemberger Schulsprengels, Lemberg 1923; „Dzien. Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego” za l. 1921–3; „Dzien. Urzędowy Min. WRiOP” 1918 nr 7 s. 275, 278; „Dzien. Urzędowy Rady Szkolnej Krajowej w Galicji” za l. 1919–21 (szczególnie: 1919 nr 9 s. 1, dod.: Pożegnanie Prezydenta Rady Szkolnej Krajowej dra Fryderyka Zolla i powitanie Delegata Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Stanisława Sobińskiego, 1921 nr 2 s. 74); Grabski S., Pamiętniki, W. 1989 II; Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Lw. R. 2: 1914; Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie, Lw. 1928 s. 15 (fot.), 16; Łempicki S., Stanisław Sobiński. Człowiek i ideolog, Lw. 1927; Martynec’ V., Ukraïns’ke pidpillja. Vid U.V.O. do O.U.N., [b. m. w.] 1949 s. 231–6, 239–42, 244–5; Państwowe Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie. Sprawozdanie jubileuszowe 1873/4–1923/4, [Złoczów 1924] s. 14, 21–3; Pierwsze sprawozdanie dyrekcji c.k. II Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za r. 1905, Kr. 1905 s. 82, 125; toż za r. 1909, Kr. 1909 s. 24, 26; toż za r. 1910, Kr. 1910 s. 26; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Spraw. dyrekcji c.k. gimnazjum św. Jacka w Krakowie za r. szk. 1895, Kr. 1895 s. 74, 105; toż za r.szk. 1896, Kr. 1896 s. 56; Spraw. dyrekcji c.k. gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1899, Wadowice 1899 s. 32; toż za r. szk. 1903, Wadowice 1903 s. 46–7; Spraw. dyrekcji c.k. gimnazjum w Złoczowie za r. szk. 1883, Złoczów 1883 s. 21; toż za r. szk. 1890, Złoczów 1890 s. 55; toż za r.szk. 1926/7, Złoczów 1927 s. 15–17 (fot); Spraw. dyrekcji c.k. lwowskiego gimnazjum im. Franciszka Józefa za r. szk. 1894, Lw. 1894 s. 32; Spraw. dyrekcji c.k. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od założenia do końca czerwca 1912 r., Tarnobrzeg 1912 s. 3, 8, 10; Spraw. dyrektora c.k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za r. szk. 1896, Kr. 1896 s. 52, 86; toż za r. szk. 1899, Kr. 1899 s. 51; Szematyzmy Król. Galicji za r. 1873 (dot. przypuszczalnych rodziców); Tyrowicz M., W poszukiwaniu siebie… Wspomnienia i refleksje, L. 1988 I; tenże, Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa 1918–1939, Wr. 1991; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, W. 1996; – „Przegl. Pedagog.” 1926 nr 15v, s. 411–15; – Nekrologi i wspomnienia z r. 1926: „Gaz. Lwow.” nr 241–4, „Głos Nauczycielski” nr 26, „Kur. Lwow.” nr 244–7, „Muzeum” s. 273 (fot.), „Przegl. Pedagog.” nr 37, „Przew. Oświat.” nr 9–10, „Robotnik” nr 289, 290, „Słowo Pol.” nr 290–4, 296–7; – B. Jag.: sygn. 8080 III k. 177, 9525 III k. 10–25, 9534 III k. 16, 18, 22, 9572 IV k. 4, 10339 III k. 33–34, 10382 III k. 114–121; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 4064, 7250.

Anna Wiekluk i Andrzej A. Zięba

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Józef Łobodowski

1909-03-19 - 1988-04-18
poeta
 

Czesław Jacek Centkiewicz

1904-10-18 - 1996-07-10
pisarz
 

Jerzy Witold Różycki

1909-07-24 - 1942-01-09
matematyk
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Henryk Kolischer

1853-12-31 - 1932-06-09
doktor praw
 

Józef Jacenty Stypiński

1880-08-17 - 1943-02-13
nauczyciel
 

Franciszek Julian Paschalski

1889-10-20 - 1940-11-13
adwokat
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.