Sokulski (Sokolski) Stanisław h. Abdank (1678–1740), jezuita, profesor i rektor Akad. Wil. Pochodził z rodziny osiadłej w woj. sandomierskim, z gałęzi, która przeniosła się na Podlasie. Kasper Niesiecki mylnie zaliczył go do rodziny kniaziów Sokolskich. Ur. 12 II, był bratem Ludwika (zob.).
Po ukończeniu retoryki w szkołach jezuickich w Warszawie (występował tu w teatrze szkolnym), wstąpił S. do zakonu 26 VII 1696 w Wilnie. Odbywszy dwuletni nowicjat przy kościele św. Ignacego (1696–8), przeszedł trzyletnią praktykę nauczycielską, ucząc infimy w Łomży (1698/9) i Płocku (1699–1701), gdzie również był pomocnikiem regensa miejscowego konwiktu. Filozofię studiował w Pińsku (1701–4) i tamże rozpoczął studia teologiczne (1704/5), które kontynuował w Akad. Wil. (1705–8), święcenia kapłańskie przyjął w r. 1708. Pracę dydaktyczną wykonywał kolejno w Witebsku (1708–10), Mińsku (1710/11), Słucku (1711/12) i Pułtusku (1712/13); nauczał retoryki i poetyki oraz opiekował się kongregacją uczniowską. Uroczystą profesję czterech ślubów zakonnych złożył 15 VIII 1713 w Pułtusku. T.r. przeszedł do nauczania filozofii oraz matematyki i prowadził dwuletni kurs dla studentów świeckich w Pińsku (1713–15), opiekując się zarazem biblioteką kolegium i miejscowym szpitalem. Prowadził następnie trzyletni kurs filozofii z etyką i matematyką dla kleryków jezuickich w Połocku (1715–18), równocześnie sprawował opiekę nad kościołem św. Franciszka Ksawerego (1715–17), a potem – kongregacją mieszczan (1717/18). W sierpniu 1718 otrzymał magisterium z filozofii i nauk wyzwolonych w Akad. Wil. W l. 1718–19 wykładał w tej uczelni tzw. trzecią lekcję teologii.
Objąwszy katedrę teologii w Akad. Wil., nawiązał S. zapewne kontakty z klerem z kapituły wileńskiej. W r. 1718, w okresie poprzedzającym sejm grodzieński i w trakcie jego obrad bp wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski oraz kanonicy Aleksander Żebrowski i Jerzy Kazimierz Ancuta, powołując się m.in. na konstytucję sejmu niemego 1717 r., prowadzili akcję zmierzającą do wykluczenia dysydentów z pełnienia funkcji poselskich i sprawowania urzędów. Różnowiercy, dążąc do rewizji owych antydysydenckich postanowień sejmowych, wznowili przed sejmem 1718 r. broszurę Daniela Ernesta Jabłońskiego z r. 1708 „Jura et libertates dissidentium in religione Christiana…” oraz wydali „Libellus supplex […] Augusto II […] et congregatis in comitiis Regni anno 1718 […] ordinibus […] exhibitus a dissidentibus in religione Christiana”. W odpowiedzi na te pisma ukazało się, pod nazwiskiem J. K. Ancuty dziełko „Jus plenum religionis catholicae…” (Vilnae 1719), wymierzone zwłaszcza przeciw prawu dysydentów do piastowania jakichkolwiek godności, szczególnie poselskich. Przekład polski pt. „Prawo zupełne wiary katolickiej w Polsce…” wydano w r. 1767 (Wil.). Współczesny S-emu jezuita Jan Poszakowski, biograf współbraci zakonnych, przypisał autorstwo tego tekstu właśnie jemu. Natomiast Jan Daniel Janocki uważał, że S. tylko współpracował z Ancutą w zakresie argumentacji teologicznej, natomiast argumentacją prawniczo-polityczną zajął się sam Ancuta. Z pismem „Jus plenum…” polemizowała wydana w r. 1721 broszura „Prodromus Poloniae…” (Regiomonti 1721), w odpowiedzi nań ukazała się broszura „Stadiodromus orthodoxus…” (Vilnae 1721), w której powstaniu być może S. także miał udział.
W l. 1719–21 wykładał S. teologię scholastyczną, pozytywną i polemiczną w kolegium w Warszawie, a w l. 1721–3 teologię scholastyczną i prawo kanoniczne ponownie w Akad. Wil., gdzie równocześnie pełnił urząd regensa Seminarium Papieskiego oraz dziekana Wydz. Filozoficznego. W Seminarium zakończył odbudowę gmachu oraz porządkowanie instytucji po wielkiej zarazie z l. 1708–10 i po pożarze (1712). W Akademii uzyskał we wrześniu 1721 tytuł doktora teologii, a w październiku 1724 doktora prawa kanonicznego.
W r. 1723 przeszedł S. do administracji zakonnej i pełnił kolejno urząd rektora kolegium w Pińsku (5 IX 1723 – 10 VII 1724), dwukrotnie urząd rektora Akad. Wil. (26 VII 1724 – 9 X 1727 i 26 VIII 1731 – 26 VII 1735) i dwukrotnie urząd rektora kolegium w Połocku (1 XI 1727 – 3 VIII 1731 i 10 VIII 1735 – 14 IV 1740). Jako prawnik załatwiał z ramienia zakonu sprawy sporne kierowanych przez siebie kolegiów. W Wilnie prowadził spór z pijarami o wyłączność w prowadzeniu szkół na terenie miasta; jego początkowy etap zakończył się w r. 1727 niepomyślnie dla jezuitów. Pozytywnie dla kolegium wileńskiego rozstrzygnięto natomiast spór z misjonarzami o wieś Poczajowice. W czasie drugiej kadencji w Akademii przywrócił S. do życia pełny Wydz. Prawa; od r. 1732 działały już dwie katedry prawa kanonicznego i jedna prawa cywilnego, a od r.n. również dwie katedry prawa cywilnego. W Połocku uporządkował archiwum kolegium i kierował sprawami procesowymi, które tamtejsi jezuici prowadzili z właścicielami sąsiednich majątków i doprowadził do ugody. S. cieszył się wielkim autorytetem w prow. lit. jezuitów. Na przełomie l. 1730 i 1731 uczestniczył w Rzymie w kongregacji generalnej i w wyborze generała zakonu F. Retza. Przez kilka lat należał też do głównych doradców (konsultorów) prowincjała. Zmarł w Połocku 14 IV 1740 i został pochowany w podziemiach kościoła Jezuickiego.
Estreicher; Brown, Bibl. pisarzów; Backer–Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII kol. 1348–9; Janociana, I 20; Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1996, Oprac. L. Grzebień, Kr. 1996; PSB I (Ancuta Jerzy Kazimierz); Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Niesiecki, VIII; Akademijos laurai. Laureae academicae, Vilnius 1997 s. 67, 103, 105, 108–10, 140, 149, 150, 161, 183, 213, 217, 219–21; – Badura P. J., Kongregacje Generalne Towarzystwa Jezusowego, w: Jezuicka ars educanti, Kr. 1995 s. 30; Bieliński, Uniw. Wil., III; Dramat staropolski od początków do powstania sceny narodowej, Wr. 1976 II cz. 1 s. 338 (bibliogr.); Feldman J., Sprawa dysydencka za Augusta II, w: „Reform. w Polsce” R. 3: 1924; Petrauskienė I., Vilniaus Akademijos spaustuvė 1575–1773, Vilnius 1976 s. 96–7, 218; Piechnik L., Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęskach potopu i okres kryzysu 1655–1730, Rzym 1987 s. 142, 207, 208, 213; Plečkaitis R., Stopnie naukowe w dawnym Uniwersytecie Wileńskim, Zesz. Nauk. UJ, Prace Hist., Kr. 1979 z. 64 s. 41, 45, 51; Poplatek J., Błogosławiony Andrzej Bobola, Kr. 1933 s. 177; Szulc W., Spory Akademii Wileńskiej z pijarami o wyłączne prawo na szkoły 1723–1753, „Ateneum Wil.” T. 14: (1939) s. 110; Załęski, Jezuici, III; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V t. 368 nr 14809 (dwa listy z r. 1727 i 1733); Arch. Rom. S.I.: Lit. 2 f. 341–342 (formuła ślubów), Lit. 22–25 (katalogi trzyletnie, 1700–37), Lit. 48 f. 148, Lit. 49 f. 131 (Historia Coll. Vilnensis), Lit. 57–58 (katalogi roczne, 1697–1740), Lit. 64, f. 207–209 (nekrolog); Arch. Prow. Polski Południowej TJ w Kr.: rkp. 1536 s. 497, 782–783, 1005 (J. Poszakowski, De viris illustribus).
Ludwik Grzebień