INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Spławski h. Leliwa      Stanisław Spławski - portret fikcyjny w: Bartosz Paprocki, Gniazdo Cnoty, Kraków 1578, s. 502 - w zbiorach Biblioteki Narodowej - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl.

Stanisław Spławski h. Leliwa  

 
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Spławski Stanisław h. Leliwa (zm. 1569), poseł sejmowy, kasztelan kolejno: santocki, krzywiński, żarnowski, międzyrzecki, dzierżawca ceł koronnych. Był synem Wincentego, wicewojewody poznańskiego, i Elżbiety z Łekieńskich, bratankiem sędziego ziemskiego poznańskiego Jana (zob.).

S. był dziedzicem połowy Spławia i działu we wsi Kobylepole (pow. poznański). W r. 1540 wspólnie z matką zapisał na Spławiu 6 grzywien rocznego czynszu wikariuszom kościoła katedralnego w Poznaniu, w r. 1544 – z tego samego tytułu – takąż sumę na poł. Spławia i częściach Kobylegopola zabezpieczył mansjonarzom kolegiaty w Sierakowie. W r. 1547 Jakub Gliszczyński ustanowił go opiekunem swych dzieci. Działalność publiczną rozpoczął S. w ostatnim dziesięcioleciu panowania Zygmunta I. W l. 1545–6 należał do zwolenników królowej Bony i na sejmikach wpol. wraz z Bartłomiejem Zebrzydowskim bronił jej praw do oprawy mazowieckiej. Jest prawdopodobne, iż w r. 1547 posłował na sejm piotrkowski; właśnie na tym sejmie, 28 III, dostał ekspektatywę na urząd kasztelana śremskiego (w Metryce Kor. mylny zapis o nominacji). Rychło zbliżył się do hetmana Jana Tarnowskiego i znalazł wśród jego klientów a zarazem stronników młodego króla Zygmunta Augusta. Dn. 22 XII 1548, za wstawiennictwem Tarnowskiego, uzyskał ekspektatywę na objęcie pierwszej kasztelanii mniejszej, która zawakuje w woj. poznańskim lub kaliskim. Równocześnie przyznał mu król pensję w wysokości 100 fl. rocznie, którą miał pobierać do czasu otrzymania odpowiednio uposażonej kasztelanii. Ponadto, również za protekcją Tarnowskiego, zezwolił mu król na kupowanie w żupach bydgoskich 200 beczek soli przez trzy lata i na jej sprzedaż.

W r. 1553 posłował S. z sejmiku średzkiego na sejm krakowski, był następnie posłem wpol. na sejm warszawski 1556/7 r. Wspólnie z pisarzem kancelarii królewskiej Maciejem Sierosławskim uzyskał w r. 1556 od Doroty Łekieńskiej, wdowy po kaszt. kruszwickim Janie Grabskim, cesję połowy tenuty Oborniki. W r. 1557 Zygmunt August wyraził zgodę na oddzielenie tejże połowy od całej dzierżawy obornickiej. Dn. 1 IV 1559 otrzymał S. zezwolenie królewskie na zapisanie oprawy żony na swej części Obornik.

Dn. 9 II 1561 został S. kaszt. santockim i już jako senator uczestniczył w sejmie egzekucyjnym w Piotrkowie na przełomie l. 1562 i 1563. Wotując nad propozycją sejmową, zdecydowanie opowiedział się za rewindykacją dóbr królewskich. Po zakończeniu obrad, 26 III 1563, podpisał akt włączenia księstw zatorskiego i oświęcimskiego do Korony. Dn. 20 IV t.r. awansował na kaszt. krzywińskiego. W jesieni t.r. przebywał dłużej w Krakowie; 14 XI był jednym z panów asystujących star. generalnemu krakowskiemu Stanisławowi Myszkowskiemu w rozsądzeniu konfliktu między Uniw. Krak., którego studenci dokonali napadu na ratusz, a władzami miasta. Ten pobyt S-ego w Krakowie upamiętnił Andrzej Gostyński, prof. Uniw. Krak., ogłaszając „Carmen extemporaneum Splavius in adventu […] Splawski” (Kr., styczeń 1564). Pod koniec listopada udał się S. na sejm warszawski. W swoim wotum opowiedział się za egzekucją dóbr, uważał, iż sejm w pierwszym rzędzie winien się zająć rewizją nadań. Na sejmie, w grudniu 1563, wspólnie z Jakubem Rokossowskim, dostał w trzyletnią dzierżawę (1 I 1564 – 31 XII 1566) cła nowe i stare wielko- i małopolskie za opłatą 45 tys. fl. rocznie. Razem ze swym wspólnikiem, jak świadczą kwitacje podskarbińskie, regularnie uiszczał należną opłatę i energicznie zarządzał cłami. Już na sejmie w Piotrkowie 15 II 1565 (po wpłaceniu 9 tys. złp. zaliczki) S. i Rokossowski uzyskali przedłużenie dzierżawy na następne trzy lata, przy czym czynsz roczny ustalono na 48 tys. złp. S. uczestniczył więc w tym sejmie (w diariuszu brak wzmianki o jego obecności); 26 II w Piotrkowie woj. sandomierski Stanisław Tarnowski scedował mu star. ostrzeszowskie. Następnie S. wziął udział w sejmie lubelskim w r. 1566; zgodnie z uchwałą senatu z 23 V t.r. o dobrowolnym opodatkowaniu na wypłatę żołnierzom zaległego żołdu, przekazał na ten cel 100 grzywien. Dn. 30 VI, w Lublinie, zawarł z podkanclerzym Piotrem Myszkowskim kontrakt na dzierżawę dóbr wchodzących w skład uposażenia Myszkowskiego jako prepozyta gnieźnieńskiego (z wyjątkiem wsi Skalmierzyce i Marzenin). Dn. 8 VII poręczył swym majątkiem za długi Kaspra Zebrzydowskiego, który zalegał bpowi krakowskiemu Filipowi Padniewskiemu z opłatą za dzierżawę klucza sądeckiego (Zebrzydowski spłacił je dopiero w r. 1571). Dn. 23 VI 1567 Zygmunt August zezwolił S-emu wykupić z rąk woj. pomorskiego Achacego Czemy star. kiszporskie w dożywotnią dzierżawę; 15 XII t.r. wpłacił S. z tego tytułu 5 tys. złp. do skarbu królewskiego. Już 23 I 1568 występował S. z tytułem kaszt. żarnowskiego, 10 XI otrzymał kaszt. międzyrzecką. T.r. przystąpił S. do regulowania swoich spraw majątkowych, m.in. 16 X zrezygnował na rzecz żony z sum zapisanych mu przez króla na star. ostrzeszowskim i dzierżawie obornickiej. Król wyraził zgodę na ten zapis w lutym 1569 na sejmie lubelskim. Brak jednak potwierdzenia, aby S. przybył wówczas do Lublina (sejm rozpoczął się 10 I, w diariuszach nie zanotowano jego obecności).

S. dbał o powiększenie swego majątku, wykazując przy tym dużą przedsiębiorczość, a interesy prowadził niemal na obszarze całej Korony. Niepełne dane pozwalają stwierdzić, że w l. ok. 1560–5 trzymał w dzierżawie Dobranowice i Wolę Dobranowską (pow. szczyrzycki), należącą do dóbr stołowych bpa krakowskiego Dobrowodę (stąd bywał nazywany star. dobrowodzkim) oraz jakieś dobra w pow. sandomierskim, z których spławiał zboże do Gdańska. Miał w Poznaniu dwa domy, jeden przy ul. Świeckiej, a za klasztorem św. Dominika drugi, który sprzedał za 600 złp. Janowi Modliszowskiemu (1565). Najprawdopodobniej nabył też dwór drewniany z ogrodem nad Wisłą na Zwierzyńcu w Krakowie. S. przeprowadzał częste transakcje dobrami, np. pozyskaną w r. 1545 od Krzysztofa Witosławskiego za 1200 złp wieś Siedlec (pow. kcyński) odstąpił w r. 1546 za tę samą sumę Jadwidze Spławskiej (Drzewianowskiej), wdowie po swym bracie stryjecznym Mikołaju. W r. 1553 nabył od Stanisława i Anny Chwałkowskich wieś Zielonki (pow. poznański), a następnie sprzedał ją w r. 1567 Nikodemowi Łekieńskiemu. W r.n. odkupił od Mikołaja Łąckiego, kaszt. kamieńskiego, dobra Kościeleckich: Danaborz, Brzezną, Jaskowice i Kopasinę za 10 tys. złp. Kupował i sam sprzedawał czynsze, zabezpieczając uzyskany kapitał na całości lub części dóbr dziedzicznych. Często zaciągał pożyczki, często też bywał wierzycielem. Ożenił się z Anną Witosławską z Siedlca (zm. po r. 1590), córką Andrzeja. W r. 1545 zapisał jej oprawę posagu w wysokości 1650 złp. na poł. swych części w Spławiu i Kobylempolu (zapis ponowił w r. 1547). Po jakimś czasie przeniósł zapis do grodu nowokorczyńskiego i niewątpliwie zabezpieczył posag żony na dobrach w woj. sandomierskim. W r. 1561 zwiększywszy oprawę o 250 złp., ponownie zapisał ją w grodzie poznańskim.

S. należał do postaci popularnych. Mikołaj Rej wyraził się o nim pochlebnie w „Zwierzyńcu” w wierszu o Spławskich, on także, obok Andrzeja Trzecieskiego, sławił S-ego w wierszach, które Bartłomiej Groicki, pisarz na komorze celnej w Krakowie, zamieścił w dedykowanym S-emu dziełku „Tytuły prawa majdeburskiego” (Kr. 1567). Sam Groicki w «przemowie» do S-ego podkreślał jego biegłość w sprawach celnych. S. zmarł w r. 1569, zapewne po 13 II a przed 27 VI, kiedy król dał zgodę J. Rokossowskiemu na wykup star. ostrzeszowskiego od sukcesorów S-ego.

Z małżeństwa z Anną Witosławską pozostawił S. córkę Dorotę, żonę (już 5 V 1567) przyszłego kaszt. międzyrzeckiego Jana Kościeleckiego (zob.). Wdowa Anna w r. 1590 ufundowała przy kościele św. Marii Magdaleny w Poznaniu dom dla pięciu wdów szlacheckiego pochodzenia.

 

Estreicher; Nowy Korbut, III; – Niesiecki; – Gąsiorowski A., Starostowie Wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, W. 1981; Urzędnicy, I/2, IV/3; – Dembińska A., Zygmunt I, P. 1948 s. 327; Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, W. 1985; Łukaszewicz J., Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania, P. 1838 I 186–7; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II (pomyłka w imieniu, winno być Anna); Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI w., W. 1962 s. 21; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1979 (dot. ojca S-ego, Wincentego); – Diariusz sejmu lubelskiego 1566, Oprac. I. Kaniewska, Wr. 1980; Księga ekspedycji kancelarii nadwornej 1559–1572, Oprac. taż, Kr. 1997; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, Wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Materiały do dziejów robocizny w Polsce XVI w., Wyd. S. Kutrzeba, Arch. Kom. Prawn. AU, Kr. 1911 IX; Matricularum summ., IV, V nr 186–187, 189, 3643, 3732, 3737, 3747, 3894, 3895, 7707, 8015, 8673, 9158, 9159, 9299, 9485, 9494, 9500, 9515, 9516, 9739, 9742, 9756, 9906, 9921, 10002, 10017, 10203, 10399, 10441, 10634; Prawa, przywileje i statuta m. Kr., I; Regestra thelonei Vlad.; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895; Teki Dworzaczka CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Trzecieski A., Carmina. Wiersze łacińskie, [Wyd.] J. Krokowski, Wr. 1958, Bibl. Pisarzy Pol., S. B, nr 8; Vol. leg., II 658; Zebrzydowskiego korespondencja; Źródła Dziej., XII 33, XV 64, 214; Źrzódłopisma do Dziej. Unii, cz. 2 oddz. 1; – AGAD: ASK I, rkp. 22 k. 441–442, nr 209 k. 27, nr 223 k. 80; AP w Kr.: Castr. Crac. Inscr., t. 87 s. 886, 917, t. 88 s. 375, 828–830, 992–993, t. 91 k. 155–157, Castr. Sandec., t. 10 k. 261; B. Czart.: rkp. 1607 k. 913, rkp. 1725 k. 307.

Irena Kaniewska

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.