INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Stojkowic z Książa Wielkiego  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stanisław Stojkowic z Książa Wielkiego (zm. 1395), doktor prawa kanonicznego, prepozyt generalny bożogrobców.

Był synem Stojka, zapewne mieszczanina z Książa Wielkiego.

S. wstąpił do klasztoru Bożogrobców w Miechowie i 6 VII 1371 złożył uroczystą profesję (wg zapiski „Roczn. miechowskiego”), najpewniej na ręce świeżo konfirmowanego prepozyta Marcina Czcika. Niebawem wyjechał do Perugii, gdzie w l. 1374–5 studiował prawo kanoniczne. Świadczą o tym przepisane przez S-a w Perugii dwa dzieła, które przywiózł potem do Miechowa: „Lectura super VI libro Decretalium” z glosą Jana Andrzejowego oraz „Lectura super libro VII sive Clementinis” (zachowały się do r. 1944 w jednym rękopisie dawnej B. Cesarskiej w Pet.: Lat. F. II chart. 116). Następnie przeniósł się na uniw. ultramontanów (korporacji studentów spoza Włoch) w Bolonii i tam 1 IV 1381 zdał egzamin doktorski z prawa kanonicznego, po czym 22 IV t.r. w kościele św. Piotra odbyła się jego uroczysta promocja doktorska. Po powrocie do Miechowa został wybrany na prepozyta klasztoru 11 XI 1382, wkrótce po śmierci Marcina Czcika. Konfirmacji S-a dokonał patriarcha jerozolimski Ferdynand dokumentem z 3 II r.n., równocześnie mianując go wikariuszem generalnym bożogrobców na Polskę, Węgry i Slawonię. Na mocy udzielonych pełnomocnictw S. miał prawo wizytowania podległych mu klasztorów oraz przeprowadzania wszelkich reform. Jako prepozyt miechowski był niezależny od centralnych władz zakonnych rezydujących w Perugii.

Po objęciu prepozytury zajął się S. energicznie odbudową klasztoru i kościoła po wielkim pożarze w r. 1379. W r. 1385 rozpoczął od fundamentów budowę cel i murowanego refektarza doprowadzając ją do końca, otoczył też murem cały klasztor. W l.n. staraniem S-a wzniesione zostały dalsze zabudowania klasztorne: dormitorium, stuba i letni pałac. Roboty murarskie w klasztorze prowadzone przez mistrza Mikołaja z Prus zostały zakończone w r. 1389. W pięć lat później, po wyburzeniu znacznej części ścian spalonej świątyni romańskiej, przystąpił S. do budowy kościoła. Kamień węgielny położył 12 V 1394, po czym w l.n. na dotychczasowych fundamentach z wykorzystaniem dolnych partii murów został wzniesiony kościół w stylu gotyckim. Jeszcze w r. 1388 sprawił S. dla kościoła zegar i dwa świeczniki.

S. miał dobre stosunki z dworem królewskim oraz małopolską elitą urzędniczą. Gościł w Miechowie Władysława Jagiełłę (16 XI 1393 i 15 III r.n.) oraz Jadwigę Andegaweńską (11 V 1394) w czasie ich objazdów po kraju. Na jego prośby król wystawił w Nowym Mieście Korczynie 6 IV 1389 dokument z potwierdzeniem dyplomu Władysława Łokietka z 26 V 1331, zawierającego konfirmację przywilejów nadanych klasztorowi miechowskiemu przez Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego. Jagiełło zwolnił również wsie klasztorne: Chełm, Jaksice, Mszęcin, Strzeżów i Zagórzyce od świadczenia sepu na rzecz skarbu królewskiego. Wydany przez króla dokument w tej sprawie przedłożył S. w Krakowie 2 II 1394 wielkorządcy krakowskiemu Krystynowi. Ponadto S. zabiegał w Stolicy Apostolskiej w Rzymie o ustanowienie konserwatorów dla klasztoru Bożogrobców w Miechowie. Papież Bonifacy IX bullą z 6 III 1392 wyznaczył bp. wrocławskiego Henryka i poznańskiego Dobrogosta oraz opata tynieckiego Mścisława na konserwatorów wspomnianego konwentu na okres dziesięciu lat. Z drugiej strony papież 15 V 1394 mianował S-a jako prepozyta miechowskiego obrońcą dóbr i osób klasztoru tynieckiego. Stolica Apostolska wielokrotnie zlecała S-owi egzekucję bull w sprawach beneficjalnych. Bp krakowski Jan Radlica 5 VI 1383 przekazał m.in. S-owi swoje obowiązki konserwatora zakonu kaznodziejskiego, należące do biskupów krakowskich od r. 1319.

W l. 1393–4 zaangażował się S. w proces fundacji klasztoru Bożogrobców Świętego Ducha w Przeworsku. Zapewne z inicjatywy bp. lubuskiego Jana Mraza, byłego prepozyta bożogrobców na Zderazie w Pradze, Jan Tarnowski, woj. sandomierski i star. ruski, sprowadził zakonników z Miechowa do Przeworska i dokumentem z 6 VII 1394 nadał im kościół parafialny św. Katarzyny (erygowany rok wcześniej) z uposażeniem, zaś prawo patronatu prepozytowi i konwentowi miechowskiemu. Ponadto fundator przeznaczył dawne grodzisko w Przeworsku pod budowę kompleksu klasztornego i nowej fary. Na takie rozwiązanie miał wpływ S., który przebywał wtedy w Przeworsku. Wystawił on 6 VII t.r. dokument przyznający Tarnowskiemu i jego potomkom prawo wyboru spośród zakonników miechowskich prepozyta klasztoru w Przeworsku, z kolei zaś prepozyt miechowski miał wysyłać tegoż elekta do Przeworska z odpowiednim dokumentem prezentującym go biskupowi przemyskiemu, który dokonywał jego instytucji. Pierwszym prepozytem przeworskim ustanowił S. już 5 VII 1394 Bartłomieja Mazowitę, a jego wikariuszem Krystiana, co konfirmował obecny wówczas w Przeworsku bp przemyski Maciej. S. wysłał z Miechowa do Przeworska jeszcze kilku innych bożogrobców dla zorganizowania nowego konwentu. Dzięki jego zapobiegliwości miechowici zyskali ważną placówkę w ziemi ruskiej, mającą po części charakter misyjny.

S. prowadził intensywną działalność gospodarczą w dobrach klasztoru miechowskiego, podnosząc jego dochody. Stale powiększał posiadłości klasztorne drogą kupna wsi lub ich części, dążąc przy tym do komasacji rozproszonej własności. Wg wyliczeń Samuela Nakielskiego wydał na ten cel 5 250 grzywien szerokich gr praskich; liczne dokumenty i zapisy w księgach sądowych ziemskich krakowskich z l. 1383–95 potwierdzają w ogromnej mierze te transakcje i obliczenia. Wg „Rocznika miechowskiego” S. zakupił wsie Pstroszyce, Brzuchanię, Jugowice i Wolicę, a także sołectwa w Skaryszewie, Szczepanowicach, Smrokowie i Falniowie oraz wolne od czynszu łany w samym Miechowie. Szczególnie skomplikowany był proces wykupowania działów Pstroszyc, Lgoty, Podleśnej Woli i Brzuchani, podzielonych między wielu drobnych rycerzy. W związku z tymi transakcjami S. wielokrotnie stawał w l. 1386–94 przed sądem ziemskim krakowskim. Za wykupione działy w Brzuchani zapłacił w sumie 620 grzywien, a za działy w Pstroszycach, Lgocie i Pstroskiej Woli 3 120 grzywien. Do tego kupił od bp. Mraza za 600 grzywien wieś Wrocieryż wraz z prawem patronatu kościoła parafialnego. Pozostałe nabytki: wieś Jugowice, poł. wsi Wolica, dział w Komorowie, sołectwo w Falniowie, wójtostwo w Skaryszewie, dwa łany z folwarkiem i jatką rzeźniczą w Miechowie, folwark i konia w Zagórzycach, jeden łan w Michałowicach, sołectwo i poł. łanu w Smrokowie oraz sołectwo w Szczepanowicach kupił za ponad 945 grzywien. Za rządów S-a Sąd Chwałowic przekazał klasztorowi testamentem wieś Jadowniki koło Kielc. Na podstawie zachowanych źródeł można ustalić, że S. przeprowadził transakcje majątkowe na sumę blisko 5 340 grzywien, co nawet przewyższa kwotę podaną przez Nakielskiego. Skupowane dobra powiększały w ogromnej większości klucz miechowski, a klasztor pod rządami S-a osiągnął znaczącą potęgę materialną.

S. był jednym z wybitniejszych ludzi pióra w Polsce u schyłku XIV w. Prowadził działalność kaznodziejską w Miechowie oraz w innych klasztorach, głosząc kazania po łacinie i po polsku. Opracował bogatą kolekcję kazań niedzielnych i świątecznych na cały rok liturgiczny (sermones de tempore) pt. Opus sermonum dominicalium lub Postilla euangeliorum. Kolekcja ta znajdowała się w papierowym rękopisie złożonym z dwóch woluminów (o wymiarach 290 x 220 mm, kart 368 i 334), przepisanym w Miechowie w l. 1390–1 przez bożogrobca Wacława ze Zdziechowej, kleryka diec. gnieźnieńskiej, późniejszego prepozyta generalnego. Pierwszy wolumen zawierał kazania na okres od Adwentu do Wniebowstąpienia, zaś drugi na pozostałą część roku liturgicznego. Po kasacie klasztoru rękopis kolekcji przeszedł w r. 1819 z miechowskiej biblioteki do BUW, a w r. 1833 został zabrany do Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu (sygn. Lat. I. F. 38). Po zakończeniu pierwszej wojny światowej wrócił do Biblioteki Narodowej w Warszawie, gdzie spłonął w r. 1944. Kazania S-a zostały tylko pobieżnie zbadane przez Aleksandra Brücknera. Były one obszerne, pozbawione exemplów i wysoce abstrakcyjne, a więc przeznaczone dla wyrobionego intelektualnie słuchacza. Niewątpliwie nawiązywały w swej treści do kolekcji kaznodziejskich tworzonych w ówczesnych środowiskach uniwersyteckich. S. był prawdopodobnie także autorem dzieł z zakresu prawa kanonicznego, pisanych w czasie studiów w Perugii i Bolonii. „Rocznik miechowski” przypisał mu autorstwo i sporządzenie różnych ksiąg prawniczych i teologicznych, które przechowywane były w bibliotece klasztornej, ale uległy zatracie.

Władysław Semkowicz przypisywał większość „Rocznika miechowskiego” S-owi, jednak Zofia Budkowa uznała zasadnie, że annalista rozpoczął swą pracę dopiero po r. 1400, tj. w kilka lat po śmierci S-a. Niesłusznie też Jan Łoś przypisywał S-owi autorstwo „Kazań świętokrzyskich”. Wg wiarygodnej zapiski „Rocznika miechowskiego” S. zmarł 28 I 1395 i został pochowany w klasztornym kościele miechowskim przed wielkim ołtarzem pośrodku chóru. W opinii swych współbraci uchodził za jednego z wybitnych ludzi Kościoła.

Jako prepozyt S. posługiwał się okrągłą pieczęcią o średnicy 28 mm. Zachował się tylko jeden jej egzemplarz. Wyobrażenie napieczętne przedstawia tronującą Madonnę z Dzieciątkiem, po prawej stronie tarczę z podwójnym krzyżem bożogrobców, zaś po lewej klęczącego oranta (prepozyta); napis otokowy jest nieczytelny.

 

Słown. Pol. Teologów Katol., IV 214 (Dobrzanowski S.); – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Brzuchania, Jaksice, Jugowice, Komorów, Książ Wielki, Lgota); – Blumenstock A., Wiadomości o rękopisach prawno-historycznych Biblioteki Cesarskiej Petersburskiej, Arch. Kom. Hist., 1891 VI nr 9 s. 397; Brückner A., Kazania średniowieczne, cz. 1, Rozpr. Wydz. Filol. AU T. 24: 1895 s. 47; tenże, Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, W. 1902 I 15; Budkowa Z., Rocznik miechowski, „Studia Źródłozn.” R. 5: 1960 s. 121–2; Fijałek J., Dominus Bartolus de Saxoferato eiusque permagna in Polonos auctoritas, Cracoviae 1914 s. 5–7; Hist. nauki pol., VI 652; Karbowiak A., Dzieje szkół i wychowania w Polsce, Pet. 1903 II 71, 370; tenże, Miechowici a oświata, „Muzeum” R. 22: 1906 t. 2 s. 436, 438, 444; Korzeniowski J., Zapiski z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu i innych bibliotek petersburskich, Arch. do Dziej. Liter., XI 16–17; Kuraś S., Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich XIV–XV wieku, Wr. 1971 s. 60–1; Łoś J., Semkowicz W., [Wstęp do:] Kazania świętokrzyskie, Kr. 1934 s. 16–17; Michałowska T., Średniowiecze, W. 1995; Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim, Cz. 2: Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Kr. 2001 s. 86; Pęckowski Z., Miechów. Studia z dziejów miasta i ziemi miechowskiej do roku 1914, Kr. 1967; tenże, Nieznane dokumenty miechowskie, „Studia Hist.” R. 5: 1962 z. 1–2 s. 36–8; Pękalski P., O początku, rozkrzewianiu i upadku Zakonu XX Kanoników Stróżów Św. Grobu Jerozolimskiego, Kr. 1867 s. 142–58; Skrzyniarz R., Duchowość Zakonu Bożogrobców, w: Ludzie, Kościół, wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna), W. 2001 s. 57, 59; tenże, Działalność duszpasterska zakonu bożogrobców w średniowiecznym Miechowie, w: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, Red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2000 s. 457; tenże, Kazania świętokrzyskie. Przepowiadanie w XIII wieku, L. 2001 s. 17, 37; Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, W. 1999 s. 86, 99–100, 104, 258, 270; taż, Pieczęcie zakonów krzyżowych na ziemiach polskich w średniowieczu jako źródło do ich dziejów. Perspektywy badawcze, w: Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, Red. P. Dymmel, L. 1998 s. 108, 116; Wolny J., Kaznodziejstwo, w: Dzieje teologii katol., I 283; Tobiasz M., Bożogrobcy w Miechowie, „Nasza Przeszłość” R. 17: 1963 s. 22, 57–8; Trajdos T. M., Miechowici w ziemi przemyskiej za panowania Władysława II Jagiełły, „Folia Historica Cracoviensia” T. 4–5: 1997–8 s. 73, 77–8; – Annales Miechovienses, Wyd. Z. Budkowa, „Studia Źródłozn.” R. 5: 1960 s. 126–8; Bull. Pol., III; Długosz, Liber benef., III 15–16; Dok. sądu ziem. krak.; Kod. Mpol., III–IV; Kod. tyniecki; Najstarsza księga Sądu Najwyższego Prawa Niemieckiego na Zamku krakowskim, Wyd. A. Kłodziński, Arch. Kom. Hist, 1936 X nr 35, 68, 157, 303, 309, 314; Nakielski S. Miechovia…, Cracoviae 1634 s. 325–52; Starod. Prawa Pol. Pomn., VIII nr 3377, 4240, 4370, 4371, 4723, 4735, 5169, 5207, 5444, 5476, 5491, Uw. 33, 44, 86, 90, 96, 121, 126, 131, 135, 136, 159, 213, 216; Zbiór dok. katedry i diec. krak., cz. 1 nr 84; Zbiór dok. mpol., cz. 1 nr 177, 196, 197, 200, 202, 204, 206, 207, 209, 210, cz. 6 nr 1534, 1550, cz. 8 nr 2548.

Krzysztof Ożóg

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 
 

Jakub Skarbek z Góry h. Awdaniec

brak danych - ok. 1 czerwca 1438
rycerz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.