Stanisław z Jeżowa (Staszek Jeżowski) h. Strzemię (zm. 1410), kasztelan biecki, protoplasta rodziny Jeżowskich.
Pochodził z najbogatszej gałęzi rodu Strzemieniów z Łapszowa, której nieznany z imienia przedstawiciel otrzymał zapewne w XIII w. duże nadanie w południowo-wschodniej części ziemi sądeckiej. Był najpewniej synem Stanisława z Rosławic (pow. wiślicki, dziś nie istnieją) i Węgrzynowic. Najbliższymi krewnymi S-a byli dziedzice Zębocina w pow. proszowickim i Jasiennej w ziemi sądeckiej.
W r. 1383 wystąpił S. w sporze z Katarzyną, wdową po Stanisławie z Rosławic i Węgrzynowic, być może swoją matką, a najprawdopodobniej macochą. Spowiadał się wówczas plebanowi z Zębocina. Przedmiotem sporu były zapewne prawa wienne, obciążające część dóbr zmarłego ojca S-a. Katarzyna trzymała Rosławice i Węgrzynowice co najmniej od r. 1389 – zapewne stało się tak w wyniku ugody zawartej ze S-em. Po śmierci Katarzyny wszedł S. w posiadanie tych wsi i zaczął skupować dobra w sąsiedztwie Rosławic, starając się stworzyć wokół nich kompleks majątkowy. W r. 1398 kupił od Hanki, żony Sąda, działy w Ilkowicach. T.r. pozyskał, drogą zamiany z opatem tynieckim Mścisławem, Rudno wraz z prawem pobierania dziesięciny z tej wsi przez osiem lat oraz na cztery lata wieś Kargów z dziesięciną od dwóch kmieci; w zamian odstąpił oddalone znacznie Węgrzynowice. Jesienią t.r. kupił za 100 grzywien szerokich gr praskich od bliskiego krewnego Piotrasza z Jasiennej dział w Sędziszowicach, mocno rozdrobnionej wsi, stanowiącej jedną z najstarszych siedzib Strzemieniów. Współwłasność była źródłem toczonych w l.n. procesów, m.in. z Mikołajem z Jasiennej i Mroczkiem z Sędziszowic. S. pozbył się udziałów w tej wsi z powodu braku możliwości ich powiększenia. Z podobnej przyczyny zainteresowanie S-a w l.n. kompleksem rosławickim stopniowo malało. Konsekwentnie na tych właśnie dobrach zabezpieczał wszelkie zaciągane pożyczki, chroniąc od obciążeń dobra jeżowskie. S. obracał poważnymi sumami pieniędzy, sięgającymi setek grzywien.
Między 22 VII 1407 a 22 III r.n. otrzymał S. kaszt. biecką, wakującą po śmierci Paszka Złodzieja z Biskupic. W tym czasie rozpoczął rozbudowę kompleksu dóbr położonych na pograniczu ziemi sądeckiej i bieckiej. W r. 1409 był obecny na wiecu generalnym w Wiślicy, gdzie poświadczał dekrety między Wawrzyńcem z Zabawy a bp. krakowskim Piotrem Wyszem w sprawie o wrąb w należące do biskupów krakowskich lasy we wsi Radłów, oraz między Praksedą, żoną Paszka z Barućwierdzi, a opatem cystersów w Koprzywnicy Jakubem. T.r. sprzedał star. generalnemu Wielkopolski Wincentemu Granowskiemu Rudno, Ilkowice i Rosławice, natomiast w r.n. kupił za 200 grzywien szerokich gr od współrodowca Jaszka (Jaśka) z Łapszowa jego działy dziedziczne w Starych czyli Niżnych Stróżach, powiększając tym samym dobra jeżowskie. Z działalnością majątkową S-a wiązać także należy powstanie obronnej siedziby, nazywanej w źródłach zamkiem (castrum), położonej na lewym brzegu rzeki Białej, dziś na terenie wsi Jankowa. S. zgromadził duży majątek, na który składały się wsie: Jeżów z zamkiem, Jeżowa, Jankowa, Lipnica Wielka (inaczej Niemiecka), Lipniczka, Wilczyska, Wojnarowa, Stróże Niżne. Dn. 26 V 1410 pożyczył 100 grzywien szerokich gr woj. krakowskiemu Janowi Tarnowskiemu, zapewne w związku z przygotowaniami do wojny z zakonem krzyżackim, zastawiając wcześniej Wojnarową z sołectwem Mikołajowi Uchaczowi z Adamwoli za 67 grzywien szerokich gr i 93 grzywien półgroszków. S. zmarł wkrótce potem, tj. po 26 V 1410.
Z małżeństwa z nieznaną bliżej Spytką pozostawił S. trzech synów: Spytka (zm. 1435/6), w r. 1406 studenta Uniw. Krak., potem burgrabiego krakowskiego (1411–33) i łożnego królewskiego (1429–32), ożenionego z Elżbietą, wnuczką woj. krakowskiego Piotra Kmity (zob.), córką Piotra Kmity zwanego Lunakiem z Wiśnicza h. Szreniawa; Dobiesława (zm. 1439/40), burgrabiego zamku krakowskiego w l. 1424–38, ożenionego z Jadwigą, córką mieszczanina krakowskiego Kaspra Krugela (od których wywodzą się dwie linie rodziny Jeżowskich); Mikołaja, ożenionego z Małgorzatą, dziedziczką z Ryglic i Bistuszowej h. Pobóg (od których wywodzi się rodzina Wojnarowskich). S. miał też córkę Stachnę, wydaną krótko po r. 1400 za Paszka z Bobowej h. Gryf; w kontrakcie zawartym ze Stanisławem, ojcem Paszka, wyznaczył S. córce 100 grzywien posagu i 100 grzywien w szatach. Do r. 1416 synowie S-a pozostawali w niedziale, być może ze względu na niepełnoletność najmłodszego z nich, Mikołaja. Podział dóbr dokonany t.r. służyć miał utrzymaniu wysokiej pozycji zdobytej przez ojca i wyraźnie faworyzował najstarszego z synów, Spytka. Otrzymał on wsie Jankowa, Lipniczka i Wilczyska z kościołem parafialnym podlegającym patronatowi rodziny oraz poł. lasów położonych między Wilczyskami, Stróżą i Bobową, nadto Jeżów z zamkiem, gdzie zobowiązał się dać braciom mieszkanie. Dobiesław otrzymał dużą wieś Lipnicę Wielką z kościołem parafialnym, Mikołaj zaś – Wojnarową i Stróże.
Boniecki, IX; – Indeks studentów Uniw. Krak., s. 277; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Jeżów); Urzędnicy, IV/1, IV/5; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Jodłowski A., Reguła K., Materiały archeologiczne z badań powierzchniowych w dolinie Białej Dunajcowej, „Acta Archeologica Carpatica” T. 14: 1974; Krzepela J., Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie Jagiellońskiej. Cz. I: Małopolska, Kr. 1915 s. 384, 432; Sikora F., Uwagi o przygotowaniach rycerzy małopolskich do wielkiej wojny z Zakonem Niemieckim, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Red. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Tor. 1997 s. 252; – Arch. Kom. Hist., VIII 35; Arch. Kom. Prawn., VIII/1 nr 463, 471; Kod. katedry krak., II; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki, nr 123, 124; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1121, 1257, VIII nr 2043, 2238, 2906, 2988, 6856, 6906, 6922, 6923, 6988, 7194, 7725, 7771, 8201, 10383, 10648, 10649, (uw. 167/14, 290/28, 312/15, 343/28); – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 1a k. 46, 104v, Terr. Biec., t. 1 s. 208–9, Terr. Crac., t. 3 s. 156, t. 3a s. 26, 81, 165, 459, 481, 491, 519, t. 3b s. 306, t. 4 s. 52, 156, t. 5 s. 49, 175, 209, 219, 226, 234, Terr. Czchov., t. 1 s. 42, Terr. Pils., t. 22 s. 114, 116, 352; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka.
Marian Wolski