Staszkowski Jan h. Bogoria (zm. przed 1537), dworzanin i rotmistrz królewski, dowódca artylerii.
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, osiadłej w 1. poł. XV w. nad rzeką Białą koło Ciężkowic (woj. krakowskie); pisał się ze Staszkówki w pow. bieckim. Był synem Jana, burgrabiego sławkowskiego (1474–8), który w l. 1502 i 1508 występował jako tenutariusz wolbromski, a w r. 1506 – muszyński; miał młodszych braci, sekretarza królewskiego Jakuba (zob.) i kuchmistrza królewskiego Hieronima oraz siostrę Konstancję, żonę Andrzeja z Radoszownicy w woj. sieradzkim.
W semestrze zimowym 1488, wraz z bratem Jakubem, rozpoczął S. studia na Uniw. Krak. Prawdopodobnie wiosną 1502 przybył na dwór Aleksandra Jagiellończyka i w lipcu t.r. jako dworzanin udał się z królem i wojskiem nadw. na Litwę. Odznaczył się w wojnie z Moskwą, biorąc jesienią udział w obronie Połocka, Witebska lub Smoleńska. W końcu października r.n. powrócił z królem do Polski; 29 X 1504 Aleksander wynagrodził «służby litewskie» S-ego i jego brata Jakuba sumą 250 fl., a sejm radomski 1505 r. nadał S-emu (raczej jego ojcu) w zastaw wieś królewską Staszkówkę. W r. 1507 otrzymał S. list przypowiedni na zaciąg roty pieszej i jako rotmistrz zaciężny przypuszczalnie wziął udział w nowej wojnie z Moskwą: 8 IV t.r. wypłacono mu w Krakowie 150 fl., co sugeruje, że stał na czele kilkudziesięcioosobowej roty piechoty; dowodził zapewne załogą jednej z pogranicznych twierdz litewskich lub służył w wojsku hetmana w. kor. Mikołaja Firleja w bitwie pod Orszą (13 VII 1508). T.r. odebrano Staszkowskim tenutę wolbromską za nieobesłanie pospolitego ruszenia ziemi krakowskiej. W r. 1513 w Radomiu został S. odnotowany w rejestrze popisowym dworzan królewskich. W r. 1517 otrzymał ponownie lub po ojcu w zastaw wieś królewską Staszkówkę, a także nominację na dowódcę artylerii królewskiej («starszego nad armatą»). W związku z wojną pruską przebywał od grudnia 1519 przy królu Zygmuncie I w Toruniu, gdzie nadzorował puszkarzy i ściągnięte z Krakowa działa polowe. W poł. stycznia r.n. władca wysłał S-ego do bankiera Jana Bonera z żądaniem przysłania z Krakowa 12 dział burzących. Jako «praefectus artilleriae regiae alias bombardarum» wystąpił S. po raz pierwszy 20 IX 1520; został wówczas w Toruniu zwolniony przez króla od obowiązku stawania na wyprawę pospolitego ruszenia zarówno ze swych dóbr prywatnych, jak i zarządzanych przez siebie majątków żony i brata. W październiku t.r. zarządzał artylerią w obozie królewskim pod Wągrowcem, natomiast nie dowodził tą jej częścią, która znalazła się w armii polowej hetmana w. kor. Firleja.
W październiku 1526 król zatwierdził S-ego na urzędzie dowódcy artylerii i puszkarzy z żołdem 50 fl. rocznie. W związku z najazdem tatarskim na Podole S. został wysłany w czerwcu r.n. z działami na Ruś (przypuszczalnie do Lwowa). W r. 1531, w czasie przygotowań do wojny z Mołdawią, otrzymywał od 18 VII t.r. osobny żołd w wysokości 50 fl. za cały okres kampanii (15 tygodni). Dn. 25 VII wynajął w Krakowie ośmiu woźniców, którzy przetransportowali do armii hetmana w. kor. Jana Tarnowskiego sześć falkonetów oraz dwa wozy prochu, kul i przyborów puszkarskich. Po przybyciu do Lwowa przyjął na służbę dalszych woźniców, którzy z arsenału lwowskiego dostarczyli sześć mniejszych dział. Do armii Tarnowskiego S. dołączył 21 VIII i objął komendę nad artylerią (12 dział i 29 osób). Dn. 22 VIII pod Obertynem rozlokował wszystkie działa w luce («bramie») między wozami w południowo-wschodnim narożniku taboru i po zbliżeniu się czołowego hufca Mołdawian otworzył na rozkaz Tarnowskiego ogień, na który hospodar Piotr Raresz odpowiedział z pięćdziesięciu dział. W trakcie walki artyleria S-ego uszkodziła jedno z dział nieprzyjaciela, zabijając puszkarza. W decydującym momencie bitwy S. przesunął działa przed środkową bramę w południowo-zachodniej ścianie taboru i wspierał polskich piechurów, ostrzeliwujących rozciągnięte szyki mołdawskie. Gdy piechota zdobyła działa nieprzyjacielskie, wydał części puszkarzy rozkaz otwarcia z nich ognia na flankę mołdawskiego centrum. Po zwycięskiej bitwie napisał nieznany dziś list do podskarbiego w. kor. Mikołaja Szydłowieckiego, który przesłał jego kopię ks. pruskiemu Albrechtowi Hohenzollernowi.
S. był pierwszym polskim dowódcą artylerii, który z powodzeniem użył jej w polu, prawdopodobnie jednak jego zasługi wojenne nie zostały w pełni wynagrodzone. O majątku S-ego wiadomo niewiele: w r. 1530 wszedł wraz z braćmi Hieronimem i Jakubem w posiadanie części wsi Kowary w pow. proszowickim w zamian za ustąpioną woj. krakowskiemu Andrzejowi Tęczyńskiemu część Dobrska (formalne nadanie z 20 IX r.n.). Zmarł przed 26 V 1536, kiedy Zygmunt I mianował dowódcą artylerii Hieronima Noskowskiego.
Żoną S-ego była Łucja z Lanckorońskich, córka star. ojcowskiego Zbigniewa z Brzezia. Miał z nią syna Jana, dzierżącego w l. 1547–80 Staszkówkę.
Boniecki, XII 342; Dworzaczek; Paprocki; – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., III/1 76–7; Urzędnicy, X (dot. Hieronima); – Biskup M., „Wojna pruska” czyli walka Polski z zakonem krzyżackim z lat 1519–1521, Olsztyn 1991; Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1665, W. 1984 (dot. Staszkówki); Cynarski S., Dzieje rodu Lanckorońskich z Brzezia, W. 1996; Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, W. 1985; Górski K., Historia artylerii polskiej, W. 1902 s. 231–2; Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506–1525, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 31: 1988 s. 315, 323; tenże, Naczelne dowództwo armii koronnej w latach 1501–1572, tamże T. 34: 1991 s. 59–60; tenże, Obertyn 1531, W. 1994 s. 40, 144, 178, 181, 211; tenże, Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Spieralski Z., Jan Tarnowski 1488–1561, W. 1977 s. 149, 166, 177–8; tenże, Kampania obertyńska 1531 r., W. 1962; Wdowiszewski Z., Ród Bogoriów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” T. 9: 1928–9 s. 47; – Acta Tom., V, XVI/2; Album stud. Univ. Crac., I 288; Bielski, Kronika, II 1051; Matricularum summ., I, III, IV; Stryjkowski, Kronika pol., II 397; Teki Pawińskiego, I; Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, Wyd. Z. Spieralski, W. 1958 z. 4 s. 148; – AGAD: Arch. Skarbu Kor., I nr 2 k. 19, nr 45 k. 100, nr 67 k. 73v–5, Metryka Kor., t. 14 k. 390, t. 15 k. 210, t. 22 k. 13, 124, t. 23 k. 386, t. 35 k. 81, t. 40 k. 315, t. 43 k. 10, t. 47 k. 59, t. 51 k. 233.
Marek Plewczyński