Rostworowski Stefan (1784–1866), major WP, ziemianin, marszałek szlachty gub. augustowskiej. Ur. 2 IX w Prażmowie w woj. mazowieckim, był synem Andrzeja (zob.) i Józefy z Komorowskich, bratem Jana Tadeusza (zob.).
Służbę wojskową R. rozpoczął w r. 1806 w armii austriackiej, otrzymał stopień podporucznika w 2 p. dragonów Hohenlohe-Ingelfingen, stacjonującym w Gross-Kanizsa (Nagykanizsa) na Węgrzech, a następnie w Wiedniu. Po utworzeniu Ks. Warsz. przeszedł 1 I 1808 do służby w powstałym WP i 31 VIII t. r. mianowany został porucznikiem nadliczbowym. Wysłany do głównej kwatery Napoleona, znalazł się w czasie wojny francusko-austriackiej 1809 r. jako adiunkt w sztabie marszałka L. Davouta, dowódcy III korpusu tzw. Armii Niemiec, był z nim w zwycięskiej bitwie pod Ratyzboną (23 IV). Otrzymał 2 V 1809 order kawalerski Legii Honorowej, uczestniczył 6 VII t. r. w bitwie pod Wagram. Po powrocie do kraju otrzymał przydział do 11 p. ułanów armii Ks. Warsz., dowodzonego przez jego szwagra płk. Adama Potockiego (zob.), a 24 III 1810 – żądaną dymisję. Dn. 31 VIII 1810 rekomendowany przez marszałka Davouta ks. Józefowi Poniatowskiemu, wrócił do służby w 11 p. ułanów, stacjonującym w dep. lubelskim, z nominacją na stopień kapitana adiutanta-majora. W składzie swojego pułku wyruszył na kampanię rosyjską 1812 r., wziął udział w nieszczęśliwej bitwie pod Mirem (10 VII). Dn. 13 VII mianowany został szefem szwadronu z przeznaczeniem do formowanego w Nowogródku pod dowództwem płk. Konstantego Rajeckiego 19 p. ułanów. Formowanie pułku prowadzone było w październiku i w początkach listopada w Olkienikach w pow. trockim. R. wyruszył z pułkiem naprzeciw cofającym się spod Moskwy jednostkom Wielkiej Armii, a następnie bił się w odwrocie z Mińska na Borysów pod Smolewiczami, Borysowem (21 XI), a później pod Stachowem (28 XI). Wycofywał się na Królewiec w grupie płk. J. Terriera. Z X korpusem marszałka J. Macdonalda dotarł do Elbląga, skąd przez tegoż odesłany został z całym pułkiem do Wielkopolski. Od tej chwili losy pułku R-ego związały się z dziejami 17 p. ułanów. Stanął z pułkiem w Sierakowie i Szamotułach, przesunięty z nim do Buku uniknął porażki 17 p. ułanów pod Sierakowem, szedł następnie na Magdeburg, a stąd do Hanoweru. Dn. 13 III 1813 z pułku R-ego wybrano 225 żołnierzy do gwardii cesarskiej, a 20 IV t. r. w Minden R. wcielony został z resztą 19 pułku do 17 pułku. Pomaszerował z nim do Hamburga pod komendę marszałka Davouta, dowódcy XIII korpusu Wielkiej Armii, znajdował się w 30 brygadzie lekkiej jazdy gen. F. Lallemanda w składzie posiłkowego korpusu duńskiego. Kiedy internowany pułk stacjonował w Danii, R. należał do załogi obleganego Hamburga i w wyniku jego kapitulacji (12 V 1814) dostał się do niewoli.
Uwolniony, udał się R. do kraju, rozkazem dziennym w. ks. Konstantego z 16 XII 1815 został dymisjonowany w stopniu majora. Zdecydował się jednak niebawem na powrót do służby w armii Król. Pol., 21 III 1817 przeznaczony został w posiadanym stopniu majora do 1 p. strzelców konnych stacjonującego w Sieradzu. Objął komendę nad 2 dywizjonem. W miesiącach letnich 1817 uczestniczył R. w szeregu parad, popisów i manewrów jazdy z udziałem swego pułku, odbytych w Łowiczu i pod Warszawą. Dn. 7 III 1818 otrzymał R. ostateczną dymisję z wojska z pozwoleniem noszenia munduru. Był członkiem warszawskiej loży wolnomularskiej «Bracia Polacy Zjednoczeni» (wymieniony w jej spisie z r. 1820). Po wyjściu ze służby osiadł w Kowalewszczyźnie w pow. tykocińskim obwodu łomżyńskiego, dobrach swojej żony odziedziczonych po jej pierwszym mężu.
Po wybuchu powstania listopadowego R. mianowany został 12 XII 1830 dowódcą gwardii ruchomej pow. łomżyńskiego, komendę jednak nad sformowanym z niej w Śniadowie batalionem otrzymał mjr Klemens Kozłowski. R. do działań czy inicjatyw powstańczych już się nie włączył. Oprócz Kowalewszczyzny z przyległościami (Borzyska, Jeńki, Nadlesie, Chomice, Mojsiki, Waniewo), której właścicielem R. stał się w r. 1832, posiadał pobliski majątek Kurowo w pow. tykocińskim. Był marszałkiem szlachty gub. augustowskiej, z którego to stanowiska ustąpił na własną prośbę w lutym 1856, oraz sędzią pokoju pow. tykocińskiego. Za swój udział w wojnach napoleońskich R. otrzymał od władz francuskich II Cesarstwa medal Św. Heleny. Zmarł 7 I 1866 w Warszawie i pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim.
Z małżeństwa z daleką kuzynką Anielą z Rostworowskich (1792–1830), córką Konstantego, cześnika podlaskiego, wdową po zmarłym w r. 1813 Adamie Orsettim, pozostawił R. dwóch synów: Adama (1824–1870), dziedzica Kurowa, i Romana (1826–1906), dziedzica Kowalewszczyzny, od r. 1858 sędziego pokoju pow. tykocińskiego.
Syn Anieli Rostworowskiej z pierwszego małżeństwa Artur Orsetti (ur. 1812) był w r. 1831 podporucznikiem Legii Litewsko-Ruskiej Konnej, przydzielonym do sztabu przybocznego Naczelnego Wodza, a później starszym sekretarzem kierującym kancelarią marszałka szlachty gub. augustowskiej, swojego ojczyma.
Portret w mundurze majora 1 p. strzelców konnych, armii Król. Pol. w posiadaniu Elżbiety Łubieńskiej w Kr. (reprod. w: Arsenał Polski – Pod rycerskim znakiem, Kr. 1990); – Słown. Geogr. (Kowalewszczyzna); Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Materiały inwentaryzacyjne, W. 1980 I; – Brodzicki C., Godlewska D., Łomża w latach 1794–1866, W. 1987; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14 (oraz 1 wyd. W. 1905 s. XXXIV); Tyszkiewicz J., Histoire du 17me régt de cavallerie polonaise, Kr. 1904 s. 9, 52, 77–8; tenże, Tyszkiewiciana, P. 1903 I s. VIII, XXIX; – Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją III 1810–1811, P. 1928; Siekiel Zdzienicki M., Rejestry metryk szlacheckich powiatu grójeckiego, Z. 8, Parafia Prażmów 1706–1800, Kalisz 1937 s. 18; Rocznik Urzędowy… Król. Polskiego, W. 1854; Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego 1817 s. 182 (W.); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1817–1818 (W.); Schematismus der kais. königl. Armée, Wien 1806 s. 266, 1807 s. 266; – „Kur. Warsz.” 1854 nr 167, 1856 nr 83, 1858 nr 69, 1866 nr 7 i 12; – Arch. Hist. du Ministère de la Guerre w Paryżu – Château de la Vincennes: Sekcja Administracyjna – Teki osobowe; – Mater. Red. PSB: Stefan M. Rostworowski, Genealogia rodu…; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Zbigniew Zacharewicz