Samól Stefan (1921–1987), wirusolog, profesor i kierownik Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Warszawie. Ur. 13 I w Osieku w Leszczyńskiem, był synem Stefana, dzierżawcy rolnego, i Agnieszki z Wachowiaków.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. został wywieziony na przymusowe roboty do Wrocławia; za działalność w podziemnej organizacji «Wysoki Olimp» aresztowano go, a po sześciu miesiącach więzienia zwolniono, m. in. dzięki interwencjom u władz niemieckich ojca oraz właściciela fabryki obuwia, w której był zatrudniony.
Po wojnie S. ukończył w czerwcu 1945 Państwowe Liceum im. H. Kołłątaja w Krotoszynie i podjął studia weterynaryjne na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Po uzyskaniu dyplomu lekarza weterynarii w maju 1950, został kierownikiem Państwowego Zakładu Leczniczego dla Zwierząt w Dobrodzieniu (w pow. lublinieckim). Równocześnie prowadził badania naukowe z endokrynologii weterynaryjnej w Katedrze Położnictwa Wydz. Weterynaryjnego we Wrocławiu. W r. 1953 opublikował pierwszą pracę pt. Pielęgnacja i użytkowanie konia roboczego (W.). W l. 1953–65 pracował w Dep. Weterynarii Min. Rolnictwa kolejno jako starszy radca, starszy inspektor i kierownik działu. Początkowo zajmował się popularyzacją wiedzy weterynaryjnej: ogłosił ponad 200 artykułów w popularnych czasopismach rolniczych i zootechnicznych oraz zorganizował produkcję 6 filmów krótkometrażowych wg własnych scenariuszy. Po r. 1956 zajął się organizacją profilaktyki i zwalczania chorób zwierzęcych, głównie świń, m. in. biorąc bezpośredni udział w zwalczaniu kolejnych inwazji pryszczycy opracował aktualną do dziś metodę skutecznego jej tłumienia (Ostatnia inwazja pryszczycy w Polsce – jej przebieg i zwalczanie, W. 1962). Dn. 22 V 1959 uzyskał stopień doktora weterynarii w Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu na podstawie nie publikowanej pracy Wpływ gonadotropiny łożyskowej na zahamowanie cyklu jajnikowego i wzrost wagi ciała u loszek. Prócz tego od r. 1961 był zatrudniony w Pracowni Epizootiologii Instytutu Weterynarii w Puławach, początkowo jako pracownik inżynieryjno-techniczny, a w l. 1962–72 jako adiunkt. Lepsze możliwości badawcze uzyskał S. w r. 1965, gdy zrezygnował z pracy w Ministerstwie i objął kierownictwo Zakładu Higieny Weterynaryjnej (ZHW) w Warszawie. Pełniąc tę funkcję aż do śmierci zorganizował w ZHW liczne nowe pracownie, w tym pracownię chorób świń, którą sam kierował. Przedmiotem jego badań stały się metody zwalczania chorób zaraźliwych, a zwłaszcza pomoru świń i wścieklizny. Opracował i wprowadził do praktyki immunofluorescencyjną metodę diagnozowania pomoru świń Wartość odczynu immunofluorescencji w diagnostyce laboratoryjnej klasycznego pomoru świń („Med. Wet.” 1970 nr 2), za co otrzymał w r. 1973 indywidualną nagrodę ministra rolnictwa. Te badania kontynuowane w pracy (wspólnie z J. Piotrowskim) Patogeneza i diagnostyka chronicznego pomoru świń („Pol. Arch. Wet.” 1974 nr 2) znalazły szybko zastosowanie w rutynowych badaniach diagnostycznych w całej Polsce. Pozwalały one na wykrycie wirusa w każdej chronicznej fazie pomoru świń i umożliwiały całkowite stłumienie choroby. Tematyka ta była również przedmiotem jego habilitacji, którą uzyskał w r. 1970 w puławskim Instytucie Weterynaryjnym na podstawie rozprawy Problemy epizootyczne pomoru świń w Polsce. I. Występowanie i sezonowość pomoru świń. II. Efektywność metod zwalczania pomoru świń. S. opracował też stosowaną powszechnie w Polsce od r. 1961 oryginalną metodę zwalczania wścieklizny wolno żyjących zwierząt, która w powiązaniu ze szczepieniem zapobiegawczym psów pozwoliła na skuteczne przeciwdziałanie szerzeniu się epizootii tej choroby. Wyniki badań S-a zawarte w pracy The role of submaxillary salivary glands in the laboratory diagnosis of rabies („Office International des Epizooties Bulletin” 1976 nr 86) były istotnym wkładem do poznania patogenezy wścieklizny i jej laboratoryjnego diagnozowania. Innym obszarem zagadnień podjętych przez S-a, zwłaszcza po objęciu kierownictwa ZHW, było usprawnianie metod laboratoryjnych w zakresie badań nad nosówką (np. Wykrywanie zakażeń wirusem nosówki metodą przeciwciał znakowanych u psów, „Med. Wet.” 1978 nr 3) oraz badania nad zastosowaniem filtrów membranowych w diagnostyce weterynaryjnej (m. in. Zastosowanie filtrów membranowych w rutynowej diagnostyce mątwika płodowego m. in. wspólnie z M. Korpolińską, „Med. Wet.” 1974 nr 4), które pozwoliły na wyeliminowanie długotrwałych i kosztownych prób diagnostycznych na jałówkach. Przez cały czas działalności naukowej S. zajmował się weterynaryjną ochroną hodowli zwierząt, przede wszystkim na fermach tuczu przemysłowego trzody chlewnej, ze względu na występowanie tam wysokiej śmiertelności prosiąt w okresie okołoporodowym (Wielkość i przyczyny strat wśród prosiąt przed odsadzeniem w warunkach tuczu przemysłowego, „Med. Wet.” 1980 nr 2), czy Prostaglandyna jako stymulator porodów u macior w aspekcie zapobiegania zespołowi Metritis, Mastitis, Aglactis (M. M. A.) („Med. Wet.” 1980 nr 3). Ogółem S. opublikował ok. 80 prac naukowych i ponad 200 wspomnianych już popularyzatorskich.
S. prowadził też działalność dydaktyczną. Szkolił ok. 60 weterynarzy-stażystów rocznie w zakresie chorób i diagnostyki laboratoryjnej świń i organizował w ZHW kursy i szkolenia indywidualne w zakresie opracowanych przez siebie nowych metod laboratoryjnych. W l. 1976–8 wykładał na Podyplomowym Studium Profilaktyki i Lecznictwa Trzody Chlewnej przy Wydz. Weterynarii Akad. Roln.-SGGW, a także na kursach szkoleniowych Woj. Ośrodka Doszkalania Kadr i kursokonferencjach organizowanych przez Wojewódzkich Lekarzy Weterynarii.
S. utrzymywał liczne zagraniczne kontakty naukowe; w l. 1962–5 odwiedził ośrodki weterynaryjne w 6 krajach afrykańskich i 4 bliskowschodnich, m. in. Kenii, Ugandzie, Tanzanii, Turcji, Syrii i Iranie. Zebrane tam materiały odnoszące się do stanu epizootycznego miały duże znaczenie dla ochrony kraju przed chorobami tropikalnymi. Dzięki stypendium FAO S. w r. 1973 zwiedził 19 instytutów weterynaryjnych i rolniczych RFN, Anglii i Szkocji. Stale współpracował z placówkami tego rodzaju w Jenie, Dreźnie i Berlinie; wymiana doświadczeń dotyczyła głównie stosowanych metod laboratoryjnych i likwidacji strat w hodowlach wielkostadnych. Brał udział w wielu sympozjach i konferencjach naukowych, m. in. w Hadze (1968) na temat roli transportu drogowego i powietrznego w rozprzestrzenianiu chorób oraz ochrony weterynaryjnej produkcji dużych ferm oraz w Stirling (1973) na temat ochrony środowiska naturalnego.
S. był członkiem różnych komisji i stowarzyszeń skupiających lekarzy i techników weterynaryjnych, m. in. w l. 1964–7 pełnił funkcję przewodniczącego Sekcji Epizootycznej Oddziału Warszawskiego Polskiego Tow. Nauk Weterynaryjnych, a w l. 1972–4 był członkiem Komisji przy Komitecie Nauk Weterynaryjnych PAN, powołanej dla opracowania wskazań naukowych dla zwalczania wścieklizny zwierząt wolno żyjących. Dn. 24 II 1983 uzyskał tytuł profesora nadzwycz. Zmarł 10 XII 1987 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu przy ul. Wólczyńskiej na Żoliborzu. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1987).
S. był żonaty z Teresą z Neweckich, doktorem pediatrii, adiunktem w Klinice Hematologii Akad. Med. w Warszawie. Dzieci nie miał.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Kita J., Prof. dr hab. Stefan Samól, „Med. Wet.” 1988 nr 7 s. 437 (fot.); (–), Profesor dr Stefan Samól, „Życie Wet.” 1988 nr 5 s. 158 (fot.); Sto lat weterynarii w Puławach 1862–1962, Puławy 1962; – „Życie Warszawy” 1987 nr 291, 293 (nekrologi); – Informacje żony, Teresy Neweckiej-Samól.
Stanisław Sroka