Syrski Szymon Adam (1829–1882), lekarz, biolog, podróżnik, profesor zoologii Uniwersytetu Lwowskiego.
Ur. 24 X w Łubnie (obwód jasielski), był synem Dominika.
S. uczęszczał do szkół w Jaśle i Przemyślu, a od r. 1849 do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Od r. 1853 studiował na Wydz. Lekarskim UJ. W r. 1858 przerwał naukę i wyjechał do Londynu, gdzie bez powodzenia próbował zaciągnąć się do służby lekarskiej w Indiach. W rezultacie przeniósł się w granice Cesarstwa Rosji i podjął pracę urzędnika (także lekarza – wg „Tyg. Ilustr.” 1874 nr 335) w wileńskim oddz. francuskiego Tow. Budowy Drogi Żelaznej, przy pracach niwelacyjnych między Dyneburgiem a Mitawą. W r. 1859 wrócił do Londynu, a następnie kontynuował studia medyczne na uniw. w Wiedniu i w r. 1864 złożył końcowy egzamin doktorski. Odbył wiele podróży naukowych, m.in. do Neapolu, gdzie 8 XII 1861 obserwował wybuch Wezuwiusza i zainteresował się problemem erupcji wulkanicznych, oraz do Paryża, gdzie uczęszczał przez semestr na wykłady C. Bernarda, A. H. Dumêrila i H. Milne-Edwardsa. Od r. 1865 był w Wiedniu członkiem Zoologisch-Botanische Gesellschaft. Współpracował z warszawską „Encyklopedią Powszechną” Samuela Orgelbranda, dla której, jako zwolennik darwinowskiego ewolucjonizmu, opracował m.in. hasło Rozwój jestestw organicznych (1866 XXII). W r. 1866 przyjechał do Warszawy; ubiegał się tam o posadę docenta anatomii porównawczej na Wydz. Lekarskim Szkoły Głównej, na podstawie przygotowanej w Wiedniu pod kierunkiem Carla Brühla rozprawy Porównanie kończyn małpy z kończynami człowieka („Medizinische Wochenschr.” 1869). Ostatecznie zrezygnował jednak z tych starań, bowiem otrzymał pracę w Trieście na stanowisku dyrektora Muz. Historii Naturalnej.
Zatrudniony 1 VIII 1866 w Muzeum w Trieście, nadal uczestniczył S. w wyprawach naukowych. W zorganizowanej przez rząd austriacki podróży do Azji Wschodniej, został kierownikiem działu rolnictwa i jedwabnictwa. W poł. października 1868 wypłynął z Triestu, docierając najpierw do Algieru, gdzie przebywał 6–11 XI t.r., zwiedzając m.in. założone przez Francuzów Muz. Przyrodnicze. Następnie opływając Afrykę, dotarł przez Ocean Indyjski na Jawę, a potem do Syjamu, Chin i Japonii. Oprócz jedwabnictwa i rolnictwa badał wpływ odżywiania się na rozwój fizyczny i obyczajowy ludów tych krajów, a także tamtejsze stosunki etniczne i warunki przyrodnicze. W drodze powrotnej przebywał przez pół roku w Ameryce Północnej, prowadząc badania głównie w Kalifornii. Efektem wyprawy było m.in. sprawozdanie w r. 1870 dla rządowej stacji doświadczalnej do badań nad chorobą jedwabników (tzw. pebryną) w Gorycji; S. zanegował w nim ustalone przez L. Pasteura przyczyny tej choroby, sprzeciwiając się równocześnie przyznaniu francuskiemu uczonemu nagrody 5 tys. złr. za wynalezienie przeciw niej lekarstwa. Opublikował też prace: Landwirtschaft, Wasserproduktion und die wichtigsten zu diesen in näher Beziehung stehenden mineralischen Erzeugnisse in China, Landwirtschaft in Japan oraz Über Seidenkultur in Japan („Fachmännische Berichte über die Western-Ungarische Expedition nach Siam, China und Japan, 1868–1870”, Stuttgart 1872). Za udział w wyprawie otrzymał Order Franciszka Józefa, a jego osiągnięcia naukowe zostały w r. 1872 wysoko ocenione przez Maurycego Wagnera w gazecie augsburskiej oraz w „Die Zeitschrift Petermanns Geographische Mitteilungen”.
S. współpracował z prof. zoologii na UJ Maksymilianem Nowickim i razem z nim prowadził w r. 1871 obserwacje naukowe fauny morskiej wzdłuż wybrzeża Triestu. Na Wystawie Światowej w Wiedniu zorganizował w r. 1873 nowatorską ekspozycję działu morskiego pt. „Płody Morza Adriatyckiego”, na której zamiast okazów w formalinie wystawił ilustrujące ideę ewolucyjną, naturalnej wielkości wypchane zwierzęta morskie, wysuszone rośliny oraz sprzęt używany do połowów. Zaprezentował także pierwszą mapę batymetryczną Adriatyku, której był współautorem. Obok pawilonu urządził akwarium z florą i fauną śródziemnomorską, wypełnione wodą morską wytwarzaną (wg jego projektu) z ługu posolnego. Ekspozycja S-ego została uznana za «perłę wystawy wiedeńskiej», a tamtejsza Rada Miejska wynegocjowała od władz Triestu pozostawienie jej w Wiedniu. Za organizację wystawy S. otrzymał 27 X 1873 dziedziczne szlachectwo oraz stanowisko dyrektora akwarium w Wiedniu. Był członkiem Società Agraria i z jej ramienia wchodził w skład powołanej przez rząd austriacki komisji, badającej możliwości hodowli ryb morskich, gąbek i ostryg w warunkach Morza Śródziemnego. Był współzałożycielem i pierwszym prezesem (do r. 1874) Società Adriatica di Scienze Naturali w Trieście; planował wtedy utworzenie doświadczalnej stacji morskiej w Barcola koło Triestu. Ogłosił pracę Sulle masse glutinose osservate nei mesi di giugno e luglio 1872 nella parte settentrionale dell’ Adriatico („Relazione prodotta all’I. R. Governo Marittimo di Trieste”, Trieste 1874). Największym osiągnięciem naukowym S-ego było stwierdzenie rozdzielnopłciowości u węgorzy i odkrycie ich męskich gruczołów rozrodczych, nazwanych organami Syrskiego. Wyniki tych badań przedstawił 16 IV 1874 na posiedzeniu wiedeńskiej Akad. Nauk i opublikował w pracy Über die Reproductions-Organe der Aale (Wien 1874). Ponadto odkrył obojnactwo u adriatyckich ryb z rodzaju Serranus. Prowadził także badania nad pasożytami występującymi na winoroślach oraz interesował się geologią i mineralogią.
W r. 1875 zrezygnował S. z funkcji dyrektora Muz. Przyrodniczego w Trieście i przybył do Lwowa, gdzie 25 XII t.r. objął po Hermanie Maksymilianie Schmidcie profesurę zoologii Uniw. Lwow. Wprowadził wykłady w języku polskim oraz urządził gabinet zoologiczny, któremu przekazał swój zbiór korali, opracowując także jego inwentarz. Był współinicjatorem utworzonego 17 I 1875 we Lwowie Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika. W l. 1876–7 wygłosił w lwowskiej sali ratuszowej cykl piętnastu wykładów, poświęconych swej podróży do Azji Wschodniej oraz zagadnieniom zoologicznym; dochód w wysokości 1 tys. złr. przekazał na rzecz Tow. Przyrodników. W miesięczniku „Kosmos” opublikował artykuły: Ustęp z opisu podróży po Japonii (1876 z. 1), Wypadki poszukiwań odnoszących się do narządów rodnych ryb kostnych (tamże z. 4) oraz Pieczara Postojny (Adelsbergska) (1877 z. 1). Dn. 3 V 1877 został wybrany na członka korespondenta AU w Krakowie. Należał do Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego we Lwowie. Na Krajowej Wystawie Rolniczo-Przemysłowej tamże (4 IX – 4 X 1877) zorganizował dział rybny i akwarium; był też współpracownikiem ukazującego się od 1 IX do 1 X t.r. periodyku „Wystawa Krajowa Rolnicza i Przemysłowa” dodatku do czasopisma „Tydzień Literacki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”. W lwowskim „Dzienniku Polskim” ogłosił artykuł O rolnictwie w Kochinchinie (1878 nr 145), a w tygodniku „Łowiec” Gospodarstwo rybne krajowe, przyczyny jego nędznego stanu i środki zaradcze (1878 nr 10). W l. 1877–82 był dyrektorem uniwersyteckiego muz. zoologicznego we Lwowie. W l. 1878–82 wykładał zoologię na Wydz. Chemii Technicznej w lwowskiej Szkole Politechnicznej. W tym okresie był we Lwowie członkiem komisji egzaminacyjnych dla nauczycieli w szkołach realnych, a w l. 1880–1 także w gimnazjach. Dn. 25 I 1880 został wybrany do Rady Miejskiej Lwowa i działał w jej IV sekcji ds. bezpieczeństwa, porządku, zdrowia, policyjnych i wojskowych. Zmarł 13 I 1882 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
S. prawdopodobnie nie założył rodziny.
Po śmierci S-ego jego uczeń, Ludwik Hodola, planował wydanie opracowanej przez S-ego pracy
„Polskie słownictwo zoologiczne Dr. Syrskiego”, która krytycznie zrecenzowana przez Nowickiego, nie została przyjęta do druku.
Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925; Bibliografia turystyki polskiej, Wr. 1971; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005; Górzyński S., Nobilitacje w Galicji w latach 1772–1918, W. 1997; Jakubowski A., Dyrdowska M., Bibliografia fauny polskiej do roku 1880, „Prace Monograficzne Kom. Fizjograficznej PAU” T. 6: 1928; Kucharzewski, Bibliogr. techn.; Nicieja, Łyczaków; Nusbaum-Hilarowicz J., Szlakami nauki ojczystej. Życiorysy znakomitych biologów polskich 18 i 19 wieku, W. 1916; Słabczyński W., Polscy podróżnicy i odkrywcy, W. 1973; Słabczyńscy W. i T., Słownik podróżników polskich, W. 1992; Słown. biologów; Słown. Geogr. (Łubno); Słown. pol. tow. nauk., I; Spis rzeczy zawartych w tomach I–XX czasopisma Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika „Kosmos” (1876–1895), Oprac. R. Zuber, W. Siczyński, Lw. 1899; Zieliński S., Wybitne czyny Polaków na obczyźnie, Wil. 1935; – Katalog krajowej wystawy rolniczej i przemysłowej we Lwowie 1877, Lw. 1877 s. 68; – Fedorowicz Z., Kawecki Z., Maksymilian Siła Nowicki (1826–1890), „Memorabilia Zoologica” T. 8: 1962; Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Hoyer H., Zarys dziejów zoologii w Polsce, Kr. 1948 s. 25; Giller A., Polska na wystawie powszechnej w Wiedniu, Lw. 1873 s. 161–7; Kinastowski W., Szymon Syrski (1829–1882), „Wszechświat” 1972 z. 10 (fot.); Konopka M., Adam Dominik Bartoszewicz redaktor, księgarz i wydawca lwowski, Kr. 1995; Kożuchowski J., Zarys historiografii zoologii na ziemiach polskich, „Memorabilia Zoologica” T. 11: 1963; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. 261; Miasto Lwów w okresie samorządu 1870–1895, Lw. 1896 s. 280–9; Polska i Polacy w cywilizacjach świata, Red. J. S. Bystroń i in., W. 1939 I 198, 201, 223; Politechnika Lwowska 1844–1945, Red. J. Boberski i in., Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992; Rościszowski Z., Podróż naokoło ziemi, „Bibl. Warsz.” 1877 t. 1 s. 281–95; [Sulimierski F.] S.F., Szymon Syrski, „Wędrowiec” 1877 nr 1 (rys.); Towarnicki R., Szymon Syrski mało znany zoolog polski w 90 rocznicę śmierci, „Przegl. Zool.” 1974 z. 1 s. 7–24 (fot.); – Szematyzmy Król. Galicji za l. 1874–82; – „Tyg. Ilustr.” 1874 nr 335 s. 340–1 (fot.), nr 336 s. 352–4; „Wędrowiec” 1877 nr 9 s. 140–2, nr 10 s. 150–2; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1882: „Czas” nr 13, „Gaz. Lwow.” nr 11, „Kur. Warsz.” nr 12, „Nowa Reforma” nr 13, „Tyg. Ilustr.” nr 318 s. 55; – Arch. UJ: sygn. S II 448\A (rodowody studentów UJ).
Agata Barzycka