Matejko Teofil (1903–1951), pedagog, ludowy działacz oświatowy, organizator amatorskiego ruchu teatralnego. Ur. 6 XI w Grzymałowie (pow. Jaworów). Uczył się w szkole średniej w Jaworowie, której jednak nie ukończył z powodu śmierci rodziców. W r. 1923 został nauczycielem szkoły powszechnej we wsi Krynice (pow. Tomaszów Lubelski), uzupełniając równocześnie wykształcenie zawodowe. W r. 1925 objął kierownictwo szkoły powszechnej w Komorowie w tym samym powiecie; zorganizował tam amatorski zespół teatralny i chór. Następnie był nauczycielem w szkołach powszechnych w Honiatyczach i Rudzie Wołowskiej w pow. tomaszowskim oraz pełnił funkcję instruktora oświaty pozaszkolnej na powiaty tomaszowski i hrubieszowski. W tym okresie wybrany został do zarządu powiatowego Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Politycznie związany był z Polskim Stronnictwem Ludowym «Wyzwolenie», a od r. 1931 ze Stronnictwem Ludowym. W październiku 1930 został pracownikiem Oddziału Oświaty Pozaszkolnej Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego i równocześnie kierownikiem biura Lubelskiego Związku Teatrów i Chórów Ludowych oraz wszedł do kierownictwa sekcji muzycznej tego Związku, której zadaniem było m.in. rejestrowanie pieśni ludowych. Z ramienia Związku M. wykładał w r. 1931 na kursie dla dyrygentów wiejskich zespołów śpiewaczych. W l. 1932–4 był słuchaczem Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie i napisał pracę dyplomową Teatr ludowy w pracy oświatowo-wychowawczej na wsi. Od września 1934 do sierpnia 1937 pełnił funkcję instruktora oświaty pozaszkolnej w Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego. Równocześnie w październiku 1934 został członkiem zarządu i kierownikiem biura Wielkopolskiego Związku Teatrów Ludowych, od grudnia t. r. był wiceprezesem, a od października 1936 do sierpnia 1937 prezesem tego Związku. Zarówno z ramienia Związku, jak i Kuratorium organizował liczne kursy oświatowe, na których wykładał, a także wypracował koncepcję ludowych teatrów objazdowych. Pełnił też funkcję sekretarza redakcji czasopisma „Oświata Pozaszkolna”. Od września 1937 pracował w Instytucie Teatrów Ludowych w Warszawie. Wyjeżdżał w tym okresie do Czechosłowacji, Niemiec i Łotwy dla rozszerzenia ruchu oświatowego i kulturalno-artystycznego wśród tamtejszej Polonii. Od r. 1938 był współredaktorem miesięcznika „Teatr Ludowy”.
W okresie okupacji hitlerowskiej M. był nauczycielem w jednej ze szkół powszechnych warszawskich, brał także udział w konspiracyjnych pracach Instytutu Teatrów Ludowych, włączonego następnie do nielegalnie działającego Ludowego Instytutu Oświaty i Kultury. Po aresztowaniu w r. 1941 J. Cierniaka M. objął w Instytucie kierownictwo Wydziału Prac Artystycznych, gdzie opracowywał plany działalności amatorskiego teatru po zakończeniu wojny. Rozwijająca się gruźlica płuc zmusiła M-ę do przeniesienia się w r. 1943 do sanatorium w Otwocku, gdzie przebywał do końca życia. Z Otwocka kierował redakcją miesięcznika „Teatr Ludowy” w l. 1946–9. Był też współtwórcą spółdzielni wydawniczej p. n. Instytut Wydawniczy «Sztuka», założonej w r. 1947 w Warszawie. Ogłaszał liczne artykuły w „Oświacie i Kulturze”, „Ognisku Nauczycielskim”, „Oświacie Pozaszkolnej”, „Pracy Oświatowej”, „Scenie Świetlicowej”, a przede wszystkim w „Teatrze Ludowym” (np. Instytut Teatrów Ludowych przed wojną i za okupacji, R. 34: 1948 nr 4–5). W rękopisie pozostawił kilka prac dotyczących spraw teatru amatorskiego, przechowywanych w archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego w Warszawie. Zmarł M. w Otwocku 23 VII 1951 i został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Z małżeństwa z nie znaną z imienia Witter nie pozostawił potomstwa.
Araszkiewicz K., Bibliografia prac T. M-i, „Przegl. Hist.-Oświat”. R. 10: 1967 nr 1 118–20; – Kwieciński Z., Lubelski Związek Teatrów i Chórów Ludowych (1929–1939), tamże s. 60, 81, 83, 87, 91, 92; Nycz B., Instytut Teatrów Ludowych 1929–1939, tamże s. 36, 50, 53; Papée S., Jak powstał Wielkopolski Związek Teatrów Ludowych, tamże s. 181–2; Pasiak R., Z działalności Pomorskiego Związku Teatrów Ludowych 1921–1939, tamże s. 191; Popławski F., T. Matejko (1903–1951), tamże s. 112–17 (fot.); – „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego” R. 2: 1930 nr 9 s. 237; – „Roczn. Ogniska Nauczycielskiego w L.” T. 1: 1959 s. 59, 94, 256, 262; – AAN: Akta osobowe Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., teka 4303.
Stanisław Konarski