Certowicz Teofila (1862–1918), artystka-rzeźbiarka, córka Henryki z domu Kuczalskiej i Władysława, powstańca z roku 1863, urodziła się 22 V na Ukrainie w Bryckiem, majątku rodziców. Studia artystyczne rozpoczęła w Krakowie w r. 1881 pod Marcelim Guyskim, następnego roku wyjechała do Paryża, gdzie kształciła się pod kierunkiem: St. Marceau, Marcier i Chapu, co wywarło wpływ znamienny na jej twórczość, łączącą sumienność wykonania z finezją ujęcia rzeczy. Po latach 10 przeniosła się do Krakowa; wystawiała rzeźby dużej wartości, jak Św. Cecylię, Chrystusa, Morfeusza z marmuru (obecnie w Muzeum Czapskich w Kr.), Kordeckiego, Dobrego Pasterza, Modlitwę dziecka. Na wystawie lwowskiej w r. 1894 prace jej zdobyły medal brązowy.

W latach tych zorganizowała w Krakowie pierwszą szkołę artystyczną dla kobiet. Rysunek i malarstwo objęli w niej Wł. Tetmajer i Jacek Malczewski, C. zaś prowadziła dział rzeźby, zawiadując całą szkołą. W niej kształciły się pierwszorzędne siły artystyczne kobiece. Łożyła też na nią poważne sumy w formie nagród kwartalnych w wysokości 200 kor. za najlepsze prace, a u końca roku przeznaczała na nagrody medale złote, srebrne i brązowe. Uznanie ze strony społeczeństwa nie pociągnęło za sobą żadnego finansowego poparcia, tak że wydawszy na szkołę 20.000 kor., zmuszoną została do jej zwinięcia w r. 1901.

Koło r. 1902 mieszkała w Bronowicach Małych pod Krakowem. W r. 1904 przeniosła się do Warszawy, gdzie wstąpiła do Zgromadzenia Kanoniczek i oddała się działalności filantropijnej, a resztę swego majątku przeznaczyła na prowadzenie internatu dla chłopców. Umarła tam 21 IX 1918.

Rzeźby C-wny odznaczają się powagą, jak Kordecki, antycznym spokojem jak Morfeusz, albo delikatną miękkością jak Modlitwa dziecka, Św. Cecylia itd. Wykonywała bardzo dobre portrety, między innymi Mieczysława Pawlikowskiego, hr. Andrzejowej Potockiej, Sienkiewicza. Wystawiała z powodzeniem za granicą: w Paryżu, Wiedniu i Berlinie. Z niebywałą hojnością obdarowywała pracami swymi kościoły i instytucje. Prócz ks. Kordeckiego do kościoła na Skałce ofiarowała cztery orły z brązu. Do Muzeum Matejki prócz sporego funduszu ofiarowała medalion mistrza.

»Tyg. Il.« 1902, II nr 47; Słown. Artystów Pol., I; Thieme u. Becker; »Świat« 1894, 483; Świeykowski, Pamiętnik T. P. S. P., 1905 i informacje rodzinne.

Helena d’Abancourt