Polański Tomasz (1822–1886), ksiądz greckokatolicki, dyrektor gimnazjum, poseł do Sejmu Krajowego i Rady Państwa. Był synem Jana, proboszcza greckokatolickiego w Felsztynie (diec. przemyska). Szkołę powszechną i niższe gimnazjum ukończył w Samborze. W Przemyślu uczęszczał do tzw. Zakładu Filozoficznego. Teologię studiował w Wiedniu. Po jej ukończeniu i rocznej przerwie w r. 1844 podjął we «Frintaneum» w Wiedniu studia doktoranckie. Przed ich sfinalizowaniem przyjechał do Przemyśla dla otrzymania święceń kapłańskich (2 [14] XI 1845). Wskutek śmierci profesora religii w Zakładzie Filozoficznym – księdza greckokatolickiego, aby utrzymać to stanowisko w rękach Ukraińców, P. w styczniu 1846 objął po nim wykłady, a w r. n. otrzymał formalną nominację. Po reformie szkół średnich, od r. 1850 uczył w ośmioklasowym gimnazjum przemyskim. W r. 1847 objął także funkcje drugiego kaznodziei w cerkwi katedralnej i jako jeden z pierwszych głosił w niej kazania w języku ukraińskim, zamiast – jak dotąd – polskim, a równocześnie został mianowany egzaminatorem diecezjalnym w zakresie teologii moralnej. W okresie Wiosny Ludów, w toku polemik o odrębność narodową Ukraińców w Galicji, pod koniec marca 1848 P. ogłosił w Przemyślu ulotkę Słowo jedno w celu wzajemnego porozumienia się (b. m. r., w tłumaczeniu ukraińskim w: „Literaturnyj sbornik”, L’viv 1886), w której podkreślał odrębność narodową Ukraińców, ich prawa do równouprawnienia, zakładania szkół i nauczania w języku ukraińskim. Pismo, rozesłane do wszystkich dekanatów, przyczyniło się do wzrostu świadomości narodowej Ukraińców. Wydał także własnym nakładem zebrane utwory poetyckie seminarzysty lwowskiego Ukraińca Iwana Huszałewicza pt. „Stychotvorenia” (Przemyśl 1848). Po utworzeniu w Przemyślu Rady Ruskiej P. był jej sekretarzem. Brał udział w pracach ukraińskiego teatru amatorskiego w Przemyślu. Poglądy na problem języka ukraińskiego i natychmiastowego wprowadzenia go do szkół różniły P-ego z Radą Główną Ruską we Lwowie, która opowiadała się za czasowym utrzymaniem języka niemieckiego. Poglądy te związały P-ego z polską orientacją polityczną do tego stopnia, że w r. 1855 nie przyjął proponowanej mu kanonii w ruskiej kapitule katedralnej. W r. 1859 należał do komisji zajmującej się sprawą wprowadzenia alfabetu łacińskiego do języka ukraińskiego. Dn. 9 VI 1856 został mianowany tymczasowym dyrektorem gimnazjum w Samborze.
Po śmierci metropolity halickiego – kard. Michała Lewickiego (zm. 1858) – P. znalazł się na liście kandydatów na jego następcę, popierany zrazu przez namiestnika Agenora Gołuchowskiego. Nie został jednak zaakceptowany przez Kurię rzymską, nie miał bowiem poparcia u kleru i wiernych. W r. 1859 przez krótki okres sprawował funkcję zastępcy krajowego inspektora szkół ludowych. Wskutek nieporozumienia z władzami wojskowymi z powodu obrony uczniów przed policją został z początkiem r. szk. 1862/3 przeniesiony na stanowisko dyrektora gimnazjum w Rzeszowie. W r. 1863, gdy kilkudziesięciu uczniów gimnazjum uciekło do powstania styczniowego, P. nie tylko nie doniósł o tym, lecz bronił ich po powrocie przed represjami ze strony władz austriackich. Od r. szk. 1867/8 zajmował stanowisko dyrektora gimnazjum w Przemyślu, gdzie uczył głównie propedeutyki filozofii. Od r. 1876 redagował „Sprawozdania Dyrekcji Gimnazjum w Przemyślu”, w których właściwe sprawozdania były jego autorstwa. W konsystorzu biskupim był asesorem.
W r. 1867 P. został wybrany na posła do Sejmu Krajowego, a następnie do Rady Państwa, oraz w r. 1868 do komisji edukacyjnej. W tym okresie zaczął się jego powrót do orientacji ruskiej. Jeden z polskich nauczycieli zarzucił mu, że dopuścił do uprawiania w gimnazjum propagandy promoskiewskiej i w związku z tym Rada Szkolna przeprowadziła śledztwo, co szczególnie P-ego rozgoryczyło. W r. 1872 nie przyjął nominacji na inspektora szkół średnich. Poświęcił się natomiast całkowicie wychowaniu młodzieży, co zdobyło mu szerokie uznanie całego społeczeństwa. Sambor w r. 1865 i Przemyśl w r. 1882 nadały mu tytuł honorowego obywatela miasta. P. zmarł 22 V (3 VI) 1886 w Przemyślu i został pochowany na tamtejszym cmentarzu.
Adamowski M., Gimnazjum rzeszowskie w czasie powstania 1863 r., „Roczn. Województwa Rzeszowskiego” R. 5: 1968 s. 85–115; Glinka L., Gregorio Jachymowycz – metropolita di Halicz ed il suo tempo (1840–1865), Romae 1974; Goliński S., Historia gimnazjum przemyskiego, w: Sprawozdania Dyrekcji Gimnazjum w Przemyślu za r. 1894, Przemyśl 1894; Kozik J., Między reakcją a rewolucją. Studia z dziejów ukraińskiego ruchu narodowego w Galicji w l. 1848–1849, Zesz. Nauk. UJ. Nr 52, Kr. 1975; O. Foma Polan’skij, biografičeskij očerk sostavlenyj ego školnym tovariščem, w: Literaturnyj sbornik izdavaemyj Galicko-ruskoju Maticeju, L’viv 1886 s. 100–15, 208–28; – Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1859, Lemberg 1859; toż za l. 1860–70; Jahresbericht des k. k. Obergymnasiums zu Przemyśl für das Schuljahr 1856/1857, Wien 1857 s. 60, 70; Schematismus … cleri dioeceseos gr. cath. Premisliensis, pro A. D. 1845, Premisliae 1845; toż za l. 1846–86; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego galicyjskiego, 1867–9; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Przemyślu za r. szk. 1876, Przemyśl 1876; toż za l. 1877–86 i za r. 1888; – „Czas” 1886 nr 167; „Nowa Reforma” 1886 nr z 3 VI.
Tadeusz Śliwa