Surzycki Tomasz (1821–1874), lekarz, spiskowiec.
Ur. w Zamościu, pochodził z rodziny szlacheckiej h. Gierałt, był synem Józefa (ur. 1790), oficera napoleońskiego, służącego m.in. w magazynach twierdzy w Zamościu, potem radnego Magistratu m. Lublina, i Józefy ze Szternbergów (Sternbergów), młodszym bratem Juliana Leona (zob., tu informacje o rodzeństwie).
Od r. 1830 uczył się S. w prowadzonej przez benedyktynów szkole elementarnej w Pułtusku, potem kolejno w I Gimnazjum w Warszawie (1833–7) i gimnazjum w Lublinie, gdzie w r. 1839 zdał maturę. Następnie studiował od r. 1840 na Wydz. Lekarskim uniw. w Moskwie i w r. 1845 uzyskał stopień lekarza I kl. Wrócił t.r. do Lublina, gdzie przez rok odbywał praktykę. Po zdaniu egzaminu przed Radą Lekarską Król. Pol. uzyskał potwierdzenie stopnia lekarskiego i pod koniec r. 1846 objął posadę lekarza w Kozłówce (pow. lubelski), w dobrach Jana Zamoyskiego. Stamtąd w r. 1847 przeniósł się do Maciejowic (pow. łukowski), własności Stanisława Zamoyskiego. Podczas Wiosny Ludów przystąpił do tajnego stow. «Organizacja 1848 r.», kierowanego przez Henryka Krajewskiego. W r. 1849 ożenił się z Marią (Marianną) z Ciepielewskich. W r. 1850 został aresztowany i osadzony w Cytadeli warszawskiej. Komisja śledcza skazała go 24 VII 1851 na rok uwięzienia w twierdzy, dozór policyjny i pokrycie kosztów dowozu do Cytadeli (23 rbs. 21,5 kopiejki), a namiestnik Król. Pol. I. Paskiewicz podwyższył wyrok 18 V 1852, skazując S-ego na dwa lata twierdzy w Zamościu, a potem dozór policyjny.
Po odbyciu kary pracował S. od r. 1854 na Podlasiu jako lekarz w Różance (pow. włodawski), dobrach Augusta Zamoyskiego. Po wybuchu powstania styczniowego ponownie włączył się w tajną działalność, m.in. przy pomocy żony leczył w Różance rannych powstańców i chronił rekonwalescentów przed aresztowaniem. Działał w obejmującej pow. włodawski organizacji cywilnej (niektóre źródła mylnie informują o sprawowaniu przez niego funkcji naczelnika cywilnego pow. radzyńskiego), współpracował z miejscowym tzw. Komitetem Damskim (Komitetem Niewiast), zajmującym się m.in. zbieraniem podatków na cele powstania. Ponownie aresztowany, został zmuszony do opuszczenia Różanki.
W r. 1864 osiedlił się S. w Lublinie. Prowadząc prywatną praktykę lekarską, pracował dorywczo w tamtejszych szpitalach: więziennym i żydowskim. Cieszył się opinią znakomitego i ofiarnego lekarza, gotowego do wyjazdu także poza Lublin, nawet nocą. Należał do założycieli powstałego w lipcu 1874 Tow. Lekarzy Gub. Lubelskiej (Tow. Lekarzy Lubelskich). Zmarł nagle 12 XII 1874 w Lublinie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Lipowej (kw. 7).
W małżeństwie z Marią (Marianną) (1825–1909), córką Jana Ciepielewskiego, nauczyciela szkół lubelskich, miał S. dziewięcioro dzieci: Zofię i Juliana, zmarłych w dzieciństwie, Jana Alfonsa (zob.), Józefa (zob.), Stefana (zob.), bliźniaczki Jadwigę (1866–1887) i Różę (1866–1926), Bronisławę, zamężną Głowacką, i Marię, zamężną Rudnicką. Wnukiem S-ego był Jan Surzycki (zob.).
W „Gazecie Lekarskiej” (T. 17: 1874 nr 26, T. 18: 1875 nr 4) odbyła się dyskusja o przyczynach śmierci S-ego. Na corocznym zebraniu Tow. Lekarzy Lubelskich (5 VII 1875) uchwalono utworzenie funduszu, z odsetkami na stypendium dla jednego z synów S-ego. W kościele p. wezw. Świętego Ducha w Lublinie została wmurowana ok. r. 1909 poświęcona S-emu tablica epitafijna.
Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, L. 1990 s. 68–9; Djakow W. i in., Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Kośmiński, Słown. lekarzów; Słown. lek. pol. XIX w.; Słownik biograficzny miasta Lublina, L. 1993 I; – Djakow W., Warszawska organizacja konspiracyjna 1848 r., „Kwart. Hist.” R. 83: 1976 z. 2 s. 358, 371–2; Król S., Cytadela warszawska. X Pawilon – carskie więzienie polityczne (1833–1856), W. 1969; Minkowska A., Organizacja spiskowa 1848 roku w Królestwie Polskim, W. 1923 s. 77, 89, 102; Zembrzuski L., Złota księga Korpusu Sanitarnego Polskiego 1797–1918, W. 1927; – Liniewski J. S., Pamiętnik. Fragment z lat 1861–1864, w: Powstanie styczniowe na Lubelszczyźnie. Pamiętniki, Red. T. Mencel, L. 1966; Wiosna Ludów w Królestwie Polskim. Organizacja 1848 roku, Red. W. Djakow i in., Wr. 1994; – „Medycyna” T. 3: 1875 nr 1 s. 16 (wspomnienie pośmiertne); „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 14: 1845 poszyt 2 s. 288; „Tyg. Lek.” R. 21: 1867 nr 15 s. 115; – Mater. Red. PSB: „Wybitni absolwenci Staszica” (wydruk internetowy www.wybitni.staszic.eu.org).
Stanisław Tadeusz Sroka