INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Tytus Szczeniowski (Sczeniowski)     

Tytus Szczeniowski (Sczeniowski)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2010-2011 w XLVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szczeniowski (Sczeniowski) Tytus, pseud.: Autor Bigosu hultajskiego, Bazgracz, Blepoński, Izasław Blepoński, T.S., T.Scz., T.Scz..., Ziomek, a niedawno obywatel w Kijowskiem i na Podolu, N.S. (1808–1880), ziemianin, pisarz, uczestnik powstania listopadowego.

Ur. w rodzinnym majątku Siedliszcze (pow. winnicki) na Podolu, wywodził się z zamożnego rodu szlacheckiego h. Paprzyca; ochrzczony został 16 I w Winnicy. Był wnukiem Onufrego (zob.), synem Ignacego Józefa (1781–1820), marszałka szlachty pow. winnickiego, kuratora honorowego szkół winnickich, i Praksedy z Kaweckich (1787–1873). Miał braci Władysława Piotra (ur. 1812) i Stanisława (żonatego z Julią Jaroszyńską) oraz siostry Magdalenę (ur. 1814, zamężną Dobek) i Rozalię (zm. przed 1840). Przyrodnia siostra ojca, Franciszka Ksawera (1806–1855), była żoną gen. Aleksandra Chodkiewicza (zob.).

S. kształcił się w domu pod okiem cudzoziemskich guwernerów, a w r. szk. 1818/19 pod kierunkiem Józefa Żochowskiego. W l. 1819–22 uczęszczał do Liceum Wołyńskiego w Krzemieńcu, a następnie do Gimnazjum Podolskiego w Winnicy. Od maja 1831 uczestniczył w powstaniu listopadowym w randze podporucznika Legii Podolsko-Wołyńskiej. Odkomenderowany 5 IX t.r. do dyspozycji gen. Wacława Sierakowskiego, prawdopodobnie brał udział w walkach na rogatkach Warszawy. Po upadku powstania przeszedł do Galicji; we wrześniu 1832 przebywał w Młynowie (pow. dubieński) w majątku wujostwa Chodkiewiczów. Za udział w powstaniu S. i jego brat Stanisław zostali ukarani konfiskatą części majątku. W maju 1840 dokonany został podział majątku między rodzeństwem, w wyniku którego dobra siedliskie przypadły S-emu.

S. debiutował na początku l. czterdziestych artykułami dotyczącymi zagadnień filozoficznych, w szczególności najnowszych kierunków idealistycznej myśli niemieckiej. Na łamach wydawanego w Wilnie „Athenaeum” Józefa Ignacego Kraszewskiego opublikował szkice: O filozofii (1841 t. 4) i O prawach konieczności (1842 t. 6), a także Parafrazy Hegla z jego wstępu do Historii filozofii (1842 t. 1, 2, 5). Ogłosił też broszurę, popularyzującą heglowskie pojęcia ontologiczne pt. Przygotowania do nauki dziejów powszechnych i historii, rozwinięcia się umysłu i ducha ludzkiego (Wil. 1842). Wkrótce potem napisał powieść obyczajową utrzymaną w konwencji L. Sterne’a («nieporządna mieszanina wszystkiego») pt. Bigos hultajski. Bzdurstwa obyczajowe (fragmenty w „Athenaeum” 1843 t. 3, 1845 t. 1 i „Bibl. Warsz.” 1845 t. 2, całość Wil. 1844–9 I–IV). Przedstawił tu obraz obyczajów i mentalności szlachty na Rusi, wplatając w narrację liczne polemiki, zwłaszcza z „Mieszaninami obyczajowymi” Henryka Rzewuskiego, a także poglądami całej koterii petersburskiej. Dodatkami takimi był szczególnie nasycony tom trzeci, zawierający ostrą krytykę arystokracji. S. interesował się także zagadnieniami gospodarczymi. Opublikował w „Athenaeum” (1844 t. 4) projekt O urządzeniu banków gubernskich, a prawdopodobnie w 1. poł. l. czterdziestych napisał dysertację Vox clamantis in deserto czyli uwagi nad przyszłymi działaniami komitetów, mających w kilku guberniach zachodnich państwa ustanowić legalne stosunki między dziedzicami a poddanymi w ich dobrach osiadłymi (niewyd.). Latem 1844 przebywał w Warszawie, gdzie zawarł znajomość m.in. z Eleonorą Ziemiecką. Był pomysłodawcą wydawania herbarzy regionalnych i w r. 1845 przedstawił (odrzucony przez Kraszewskiego) projekt Herbarza obywateli Gubernii Podolskiej. Przy pomocy specjalistów sprowadzonych z Niemiec, założył pod koniec r. 1848 w Siedliszczach cukrownię, wyposażoną w nowoczesne maszyny parowe i ciśnieniowe; otworzył tam również zakład sprzętu specjalistycznego dla cukrownictwa, browarnictwa i gorzelnictwa. Zajmował się nadal twórczością literacką; wydał Powieści domowe (Wil. 1852–4 I–II), dedykowane pamięci zmarłego w r. 1852 Józefa Drzewieckiego, «jednego z filarów Gimnazjum Krzemienieckiego»; pomyślane jako ideowa kontynuacja Bigosu hultajskiego, nie zostały ukończone. Od ok. r. 1855 przebywał S. w Paryżu, gdzie prowadził życie towarzyskie w kręgu zbliżonym do ks. Adama Jerzego Czartoryskiego. W r. 1859 otrzymał od władz rosyjskich rangę kolegialnego rejestratora. Prawdopodobnie w r. 1861 wrócił na Podole.

Koszty pobytu za granicą, rozrzutny tryb życia i nieopatrznie zaciągane długi (po części lichwiarskie) doprowadziły S-ego w tym czasie do finansowych kłopotów. W lutym 1872 nawiązał on kontakt z bogatym ziemianinem Józefem Jaroszyńskim, szwagrem swego brata, Stanisława, cieszącym się sławą zdolnego przedsiębiorcy. W kwietniu t.r. uczynił go plenipotentem całego majątku, a w maju wyprowadził się wraz z rodziną z pałacu w Siedliszczach i zamieszkał w jednym ze swych folwarków w Gryzańcach (Gryzińcach). W październiku t.r. doszło do sądu polubownego pomiędzy S-m a Jaroszyńskim, który jednak nie zastosował się do wyroku. Jaroszyński po szeregu niefortunnych przedsięwzięć wymusił w styczniu 1874 zgodę S-ego na formalne «sprzedanie» mu większości jego dóbr (za wyjątkiem wyodrębnionego folwarku Siedliszcze z pałacem); do transakcji doszło w lipcu t.r. Czując się oszukanym, rozpoczął S. «podjazdową wojnę broszur i pamfletów». T.r. opublikował we Lwowie trzy broszury: List Tytusa Szczeniowskiego pisany do pana Józefa Jaroszyńskiego z powodu nabycia siedliskiego majątku przez ostatniego, Uwagi nad rachunkami, które Pan Józef Jaroszyński z administracji siedliskiego majątku p. Tytusa Szczeniowskiego podał oraz List Tytusa Szczeniowskiego do pana Tytusa Orlikowskiego z powodu interesów z panem Józefem Jaroszyńskim. Uznany został za oszczercę i w styczniu 1875, w opublikowanej w Odessie broszurze „Odezwa” grono urażonych arbitrów pozwało go przed sąd obywatelski. W lutym t.r. w czasie kontraktów kijowskich doszło jednak do ugody. Natomiast skłoniono S-ego, aby ponownie poddał swą sprawę z Jaroszyńskim pod sąd polubowny. Drugi sąd polubowny, po 23 posiedzeniach w Winnicy i Odessie, wydał w czerwcu wyrok, w efekcie którego S. miał przekazać swemu adwersarzowi resztę majątku. S., bojkotując ten wyrok, wydawał kolejne broszury: Bezstronny głos w sprawie między p. Tytusem Szczeniowskim a p. Józefem Jaroszyńskim (Lw. 1875), Kopia listu do hr. Władysława Branickiego od Tytusa Szczeniowskiego do Stawiszcz (Lw. 1875), List Tytusa Szczeniowskiego do jednego z swych kolegów (Odessa 1876), Do powszechnej wiadomości ([Odessa] 1876), Do powszechnej wiadomości. Wyjątek z listu p. Januarego Sulatyckiego (Odessa 1876), Dopełnienie Sprawozdania o sprawie siedliskiej w Krakowie 1875 r. wydanego przez p. Józefa Jaroszyńskiego (Odessa 1876), Ad aeternam rei memoriam. Przybliżony, szczegółowy wykaz mienia Tytusa Szczeniowskiego przez p. Józefa Jaroszyńskiego zabranego i temuż przez dwa sądy sumienne przyswojonego (Odessa 1877) oraz Do Pana Januarego Sulatyckiego, superarbitra w sprawie między p. Józefem Jaroszyńskim a niżej podpisanym ([Odessa] 1877). Również Odezwa Obywatela do Obywateli z powodu wyroku sądu polubownego między pp. Tytusem Szczeniowskim a Józefem Jaroszyńskim zapadłego (Lw. 1876), sygnowana pseud. Nałęcz, była prawdopodobnie jego autorstwa. Sprawa S. kontra Jaroszyński zdobyła ogromny rozgłos i była w l. 1875–6 szeroko komentowana w kręgach ziemiaństwa i na łamach prasy. Unaoczniła ona kryzys instytucji sądu polubownego, obsadzanego często przez dyletantów. Jeszcze w r. 1878 rozpowszechniał S. w odpisach wierszowaną satyrę, którą opublikował pt. Bracia Czerlenkowscy. Opowiadanie z bardzo dawnych czasów (Kr. 1880). S. zmarł 4 VI 1880 w Siedliszczach i tam został pochowany w rodzinnej krypcie.

Żoną S-ego była od r. 1841 Stanisława z Zapolskich (ok. 1820 – 1898); oprócz zmarłych wkrótce po porodzie dzieci, m.in. syna (ur. 1842) i córki (ur. 1843), miał z nią syna Adama Mikołaja Ignacego (1844–1898), żonatego z Karoliną von Ulrich.

S. pozostawił Pamiętniki z połowy XIX w. (niewyd.); ich los obecnie nie jest znany. Wg Piotra Chmielowskiego S. został sportretowany jako Tupajło w obrazku „Gbur” Henryka Rzewuskiego, zamieszczonym w drugim tomie „Teofrasta polskiego” (Pet. 1851).

 

Bieliński, Uniw. Wil., III; Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski, W. 2003 IV; Enc. Org., XXIV; Enc. Org. (1898–1904), XIV; Estreicher w. XIX, IV 435–6, VII 125–6; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil., s. 428; Kolesnik V., Vidomy pol’aky v istorii Vinničiny. Biografičeskij slovnik, Vinnica 2007; Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Nowy Korbut, IX; Pułaski, Kronika, I; Słown. Geogr. (Siedliszcze, Winnica); Słown. pseudonimów, I–IV; Słownik krzemieńczan (1805–1832), Piotrków Trybunalski 2005; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; – Aftanazy, Dzieje rezydencji, X; Bachórz J., W cieniu wieszczów, w: Zapomniane wielkości romantyzmu, Red. Z. Trojanowiczowa, Z. Przychodniak, P. 1995; Beauvois D., Polacy na Ukrainie 1831–1863. Szlachta polska na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie, Paryż 1987; Chmielowski P., Historia literatury polskiej, W. 1900 V; tenże, Nasi powieściopisarze. Zarysy literackie, Kr. 1887 s. 199, 239; tenże, Pisma krytycznoliterackie, W. 1961 II; Epsztein T., Z piórem i paletą. Zainteresowania intelektualne i artystyczne ziemiaństwa polskiego na Ukrainie w II połowie XIX w., W. 2005; Filozofia i myśl społeczna w latach 1831–1864, Red. J. Garewicz i in., W. 1977; Hoffman J., Legia litewsko-wołyńska 1831 r., „Roczn. Wołyński” T. 2: 1931 s. 239; Inglot M., Nieznana relacja współczesna z lektury Mickiewiczowskich „Poezji”, „Roczn. Tow. Liter. im. A. Mickiewicza” T. 7: 1972; tenże, Polskie czasopisma literackie ziem litewsko-ruskich w latach 1832–1851, W. 1966; tenże, Wieszcz i pomniki. W kręgu XIX i XX-wiecznej recepcji dzieł Adama Mickiewicza, Wr. 1999; Kawyn S., Literatura polska w kraju w latach 1831–1863. Wykłady, Ł. 1972; Książka jubileuszowa dla uczczenia pięćdziesięcioletniej działalności literackiej J. I. Kraszewskiego, W. 1880; Owczarz E., Między retoryką a dowolnością. Wśród romantycznych struktur powieściowych w okresie międzypowstaniowym, Tor. 1993; Roszkowska-Sykałowa W., „Athenaeum” Józefa Ignacego Kraszewskiego 1841–1851, Wr. 1974; Spasowicz W., Nasze dzisiejsze sądy szlacheckie polubowne, „Ateneum” 1887 nr 1; tenże, Pisma, Pet. 1892 I; Starża J., W Siedliszczach, „Kłosy Ukraińskie” 1916 nr 5 s. 10; Stolzman M., „Nigdy od ciebie miasto…” Dzieje kultury wileńskiej lat międzypowstaniowych (1832–1863), Olsztyn 1987; Ślisz A., Henryk Rzewuski. Życie i poglądy, W. 1986; Wierzbicki A., Historiografia polska doby romantyzmu, Wr. 1999; tenże, Wschód–zachód w koncepcjach dziejów Polski. Z dziejów polskiej myśli historycznej w dobie porozbiorowej, W. 1984; Zaval’niuk K. V., Izaslav Blepons’kyj ostannij iz velykych Ščen’ovskych, „Velika Volyn’” (Žytomyr) T. 30: 2003 s. 191–99; Złota przędza poetów i prozaików polskich, Red. P. Chmielowski, W. 1886 III; – Chołoniewski S., Opis podróży kijowskiej odbytej w 1840 roku, Lw. 1886 s. 40–2; [Giżycki J. M.], Spis ważniejszych miejscowości w powiecie starokonstantynowskim na Wołyniu, Stary Konstantynów 1910; Hertz, Zbiór poetów pol., ks. 6; Jełowicki A., Listy do Ksaweryny. Listy do Ksaweryny Chodkiewiczowej z lat 1832–1839, Oprac. F. German, W. 1964; Kowalski F., Wspomnienia (1819–1823), Kijów W. 1916 s. 13, 119; Szczeniowski T., Uwiadomienie, „Tyg. Pet.” 1849 nr 2; – „Bibl. Warsz.” 1844 t. 4; „Kur. Lit.” 1832 nr 34; „Tyg. Ilustr.” T. 10: 1887 nr 245 (Dr Antoni J. [Rolle A. J.]); – Nekrologi: „Bibl. Warsz.” 1880 t. 3, „Dzien. Pozn.” 1880 nr 161, „Przegl. Tyg.” 1880 nr 30, „Tyg. Ilustr.” T. 12: 1881 nr 300, „Tyg. Powsz.” 1880 nr 34, 35; – B. Jag.: sygn. 6458IV k. 98–121, sygn. 6480IV k. 303–23 (koresp. S-ego z J. I. Kraszewskim z l. 1841–51), sygn. 7815 (listy do A. Weryhy Darowskiego), sygn. 7829 (list do A. J. Rollego), sygn. 7861 (list do K. Weryhy Darowskiego); B. Narod.: sygn. II 7861 t. 11 k. 88–91 (Janowski L., Notatki bio-bibliograficzne dot. osób z kresów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej); Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 1135 op. 7 t. 390 k. 91–2 (list S-ego do A. Zawadzkiego z r. 1842).

Dariusz Kukuć

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Powiązane artykuły

 

Obrona Warszawy w 1831 r.

Powstańcy i cywile opanowali miasto już 30 listopada 1830 r. Namiestnik carski i garnizon rosyjski ewakuował się. Warszawa stała się centrum polityczno-administracyjnym i wojskowym powstania listopadowego,......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.