Stankovski Vojo (1940–1989), aktor, reżyser, scenograf.
Ur. 11 VIII w Skopie (Macedonia), był synem Borysa, księdza prawosławnego.
S. studiował w Inst. Nauczycielskim, potem w Akad. Teatralnej w Skopie; już w trakcie studiów został tam zaangażowany w teatrze dziecięcym. Na początku l. sześćdziesiątych pracował w Dramatycznym Teatrze Narodowym. W r. 1963, na fali emigracji po trzęsieniu ziemi w Skopie, wyjechał z rodziną do Szwecji; zamieszkał w Uppsali, gdzie studiował. Z końcem l. sześćdziesiątych został zaangażowany jako reżyser w Stadsteatern w Uppsali i w r. 1969 założył tam Dockteatergruppen «Totem» – mały teatr lalkowy, sponsorowany przez władze miejskie, w którym pełnił funkcję dyrektora, reżysera, scenografa i głównego aktora. Tworzył m.in. spektakle dla dzieci, oparte na klasyce literatury dziecięcej, którą najczęściej sam adaptował dla potrzeb teatru lalek. Wystawił m.in. „Kilka bajek z żabą” wg „Baśni” Ezopa („Fler fabler med grodan”), „Kubusia Puchatka” A. A. Milnego („Nalle Puh”), „Alladyna i czarodziejską lampę” wg „Księgi 1001 nocy” („Aladdin och den underbara lampan”, tekst M. Ilijeva), „Małą syrenkę” wg H. Ch. Andersena („Den lilla sjöjungfrun”), „Czerwonego kapturka” („Rödluvan”, tekst A. Ilkov, grany w jęz. fińskim). Tworzył też spektakle autorskie, wg własnych librett, np. balet dla dzieci Sen Trolla (Herr Trullsings dröm), kameralną operę Zagubieni w chmurach (Förlorade i molnen) czy Cyrk marionetek (Circus). Dla dorosłych wyreżyserował we własnej adaptacji m.in. „Pamiętnik wariata” N. Gogola („En galnings dagbok”, w swoim przekładzie), poemat „Aniara” H. Martinsona, „Pieśń nad Pieśniami” („Salomos sångernas sång”), epos babilońsko-asyryjski „Gilgamesz”, „Krople rosy” („Daggdroppar”), operę marionetkową „Madame Butterfly” wg G. Pucciniego, anonimowy epos starofrancuski „Alkasyn i Nikoleta” („Aucassin och Nicolette”, współreżyseria Andrzej Dziedziul). Ze spektaklami teatru «Totem» objechał wszystkie państwa skandynawskie, gościł też na festiwalach lalkowych w Meksyku, Izraelu, Japonii i USA. Był inicjatorem i dyrektorem powołanego w r. 1975 w Uppsali Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek, a w l. osiemdziesiątych – inicjatorem teatru dla dzieci głuchoniemych w Finlandii. Realizował programy lalkowe dla telewizji szwedzkiej i fińskiej.
Od r. 1980 pięciokrotnie gościł S. wraz z teatrem «Totem» na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Lalek w Bielsku-Białej: z „Gilgameszem” (1980), „Alkasynem i Nikolletą”, „Małą syrenką” (1982), „Pieśnią nad Pieśniami”, Cyrkiem marionetek (1984), „Aniarą” (1986), „Kroplami rosy” (1988). Festiwalowe kontakty i przyjaźnie zaowocowały wielokrotnymi, choć zawsze krótkimi, ok. dwutygodniowymi pobytami S-ego w Polsce, głównie w Krakowie, oraz współpracą z artystami polskich teatrów lalek, szczególnie z Teatrem Lalki i Maski «Groteska» w Krakowie. Na tej scenie wyreżyserował „Pieśń nad Pieśniami” (premiera 20 VIII 1982), w przekładzie Czesława Miłosza i własnej adaptacji, z którą «Groteska» odbyła w r. 1983 tournée po Szwecji i RFN. Kolejno powstawały w tym teatrze: „Cudowna lampa Alladyna” wg „Księgi 1001 nocy” (premiera 27 V 1983), „Gilgamesz” uzupełniony pieśniami sumeryjskimi (premiera 22 I 1985), „Przygody Sindbada Żeglarza” wg Bolesława Leśmiana (premiera 4 I 1987). W Teatrze Ludowym w Krakowie S. wystawił: „Krwawe gody” F. Garcii Lorki (19 I 1984), „Odyseję” Homera we własnej adaptacji (15 VI 1986) oraz „Opowieść wigilijną” C. Dickensa w adaptacji Henryka Giżyckiego (24 I 1988). T.r. pojawił się także jako aktor na scenie «Nurt» Teatru Ludowego w marionetkowym monodramie „Alkasyn i Nikoleta”. Nawiązał ponadto współpracę z Teatrem Lalek «Rabcio» w Rabce, gdzie zrealizował we własnej adaptacji „Krzesiwo” wg Andersena (premiera 25 VIII 1987) oraz z Teatrem Lalki i Aktora «Miniatura» w Gdańsku, gdzie wystawił wg własnego scenariusza „Baśń o pięknej Parysadzie” z „Księgi 1001 nocy” (28 I 1987) oraz „Miniatury o życiu i miłości” V. Oravskiego (23 VI 1989).
S. wyreżyserował ogółem ok. 50 spektakli, obejmując w nich główne role (recytował tekst, animował lalki). W przedstawieniach stosował różne typy lalek i masek, które sam lub ze swoimi aktorami konstruował i wykonywał (pacynki, kukiełki); mistrzostwo osiągnął w animacji marionetek, zyskując sławę jednego z najlepszych marionetkarzy XX w. Często stosował konwencję japońskiego teatru lalek «bunraku»; perfekcyjne prowadzenie lalek przez obecnych na scenie animatorów, wtopionych kolorystycznie kostiumami w tło dekoracji, dawało efekt podwójnej gry: animator był zdystansowanym wobec wydarzeń komentatorem i przewodnikiem akcji, oddającym jednak pierwszy plan lalce. Twórca teatru oszczędnego słowa, ekspresji gestu, bogatej kolorystyki i tajemniczego nastroju, łatwo nawiązujący kontakt z publicznością, zwłaszcza dziecięcą, uznawany był w środowisku teatralnym za postać charyzmatyczną; w opinii Krzysztofa Miklaszewskiego był «najbardziej płodnym, konsekwentnym w swych poszukiwaniach reżyserem krakowskim» („Dzien. Pol.” 1984 nr 152). Spektakle w teatrze dramatycznym spotykały się już z mniejszym zainteresowaniem, np. przedstawienia w Teatrze Ludowym krytycy zgodnie uznali za chybione. Do stałych polskich współpracowników teatralnych S-ego należeli reżyser Dziedziul (od r. 1980 w teatrze «Totem»), kompozytorka Jolanta Szczerba oraz scenografowie: Joanna Braun, Elżbieta Oyrzanowska-Zielonacka i Janusz Trzebiatowski.
S. był poliglotą, posługiwał się trzynastoma językami (koleżeńsko był tłumaczem na międzynarodowych festiwalach teatralnych). Zajmował się również przekładami, m.in. przełożył z języka francuskiego na polski wiersze J. Préverta, a z rosyjskiego na szwedzki „Pamiętnik wariata” Gogola. Pomagał polskim teatrom, przywożąc ze Szwecji deficytowe materiały scenograficzne. Zmarł po ciężkiej chorobie nowotworowej 15 IX 1989 w Uppsali: tam też został pochowany. Po jego śmierci teatr «Totem» przestał istnieć.
S. był żonaty, miał syna Igora.
Fot. w programie spektaklu „Gilgamesz”, Teatr Lalki i Maski «Groteska» w Krakowie, Kr. 1985; – Almanach Sceny Polskiej 1989/90, W. 1995 (błędna data śmierci); Dockteatergruppen „Totem” (fot.), Uppsala [b.r.w.]; Dockteatergruppen „Totem”. Folder X Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek, Uppsala 1985; – Groteska! Teatr Lalki, Maski i Aktora 1945–1995, Red. A. Stafiej, Kr. 1995 s. 45–6 (fot.); Jurkowski H., Dzieje teatru lalek. Od wielkiej reformy do współczesności, W. 1984 III (jako Vojosłav Stankowski); [Rec. z „Baśni o pięknej Parysadzie”]: „Dzien. Bałtycki” 1987 nr 28 (A. Jęsiak), „Gdań. Roczn. Kult.” T 12: 1987 s. 241, „Głos Wybrzeża” 1987 nr 19 (W. Nowicki), nr 28 (E. Moskalówna), „Sztuka dla Dziecka” 1987 nr 3 (G. Zubrzycka), „Wieczór Wybrzeża” 1987 nr 20 (taż); [Rec. z „Cudownej lampy Alladyna”]: „Echo Krakowa” 1983 nr 110 (D. Krzywicka), 1984 nr 6 (J. Rubiś), nr 18 (D. Krzywicka), „Gaz. Krak.” 1983 nr 256 (J. Bober), „Teatr Lalek” 1985 nr 9/10 J. Kellner); [Rec. z „Gilgamesza”]: „Dzien. Pol.” 1985 nr 97 (K. Miklaszewski), „Echo Krakowa” 1985 nr 34 (D. Krzywicka); [Rec. z „Krwawych godów”]: „Echo Krakowa” 1984 nr 18 (D. Krzywicka), „Gaz. Krak.” 1984 nr 19 (O. Jędrzejczyk), „Teatr” 1984 nr 4 D. Krzywicka); [Rec. z „Krzesiwa”]: „Dzien. Pol.” 1987 nr 196 (A. Warzecha); [Rec. z „Miniatur o życiu i miłości”]: „Dzien. Bałtycki” 1989 nr 147 (A. Jęsiak); [Rec. z „Odysei”]: „Dzien. Pol.” 1986 nr 224 (K. Miklaszewski), „Echo Krakowa” 1986 nr 186 (D. Krzywicka), „Kierunki” 1986 nr 43 (K. Kania), „Teatr” 1986 nr 5 (B. Winnicka), „Le Théâtre en Pologne” 1986 nr 6/8 (B. Winnicka), „Życie Liter.” 1986 nr 40 (B. Winnicka): [Rec. z „Opowieści wigilijnej”]: „Echo Krakowa” 1988 nr 28 (D. Krzywicka), „Kierunki” 1988 nr 22 (K. Kania); [Rec. z „Pieśni nad pieśniami”]: „Dzien. Pol.” 1982 nr 139 (E. Borek), „Echo Krakowa” 1982 nr 116 (D. Krzywicka), „Gaz. Krak.” 1982 nr 139 (T. Będkowska, O. Jędrzejczyk), „Hellweger Anzeiger” 1983 nr z 6 XII (W. Natanson), „Słowo Powsz.” 1982 nr 153 (W. Natanson), „Życie Warszawy” 1982 nr 203; [Rec. z „Przygód Sindbada Żeglarza”]: „Dzien. Pol.” 1987 nr 4 (A. Warzecha), „Echo Krakowa” 1986 nr 252 (A. Warzecha), „Gaz. Krak.” 1986 nr 302 (A. Warzecha); – Wywiady ze S-m w: „Dzien. Pol.” 1985 nr 20 (K. Miklaszewski), „Echo Krakowa” 1982 nr 113, 1984 nr 7 (J. Rubiś), „Gaz. Krak.” 1986 nr 156 (K. Głomb), „Gaz. Robotn.” 1984 nr 129 (K. Kucharski), „Głos Wybrzeża” 1987 nr 291 (E. Moskalówna), „Wieczór Wybrzeża” 1987 nr 21 (W. Nowicki); – Nekrologi z r. 1989: „Dzien. Pol.” nr 223, „Echo Krakowa” nr 192, 193.
Andrzej Linert i Anna Stafiej