Studnicki (Gizbert-Studnicki) Wacław, pseud.: Cenzusowy, Gulio, Hannibal (Hanibal), Kmicic, Vecik, W. Boj., Wacł. Giz., Wc. St., Wiktor Zaremba, Zadźwiński (1874–1962), historyk, dziennikarz, archiwista.
Ur. 7 VIII w Dyneburgu, był synem Adolfa i Izabelli z Fastykowskich, bratem m.in. Władysława (zob., tamże informacje o rodzicach i rodzeństwie).
S. uczył się w gimnazjum w Wilnie, z którego został usunięty za działalność w organizacji niepodległościowej «Spójnia». Do r. 1891 kontynuował naukę w gimnazjum w Mitawie, a edukację szkolną zakończył w Parnawie; w obu szkołach działał w kółkach samokształceniowych. W r. akad. 1895/6 rozpoczął studia humanistyczne na Uniw. Warsz. Od r. 1896 działał w PPS, za co został uwięziony w warszawskiej Cytadeli. Uwolniony po wpłaceniu przez rodzinę kaucji, przeniósł się do Galicji, gdzie studiował prawo na Uniw. Lwow. pod kierunkiem Oswalda Balzera. Jednak już wiosną 1897 przeprowadził się z bratem Władysławem do Wiednia. Tam zapisał się na uniwersytet i działał w sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP); przyczynił się do opanowania przez ZZSP Stow. Robotników Polskich «Siła». Zaprotegowany przez Leona Wasilewskiego, współpracował z wiedeńską prasą socjalistyczną, m.in. dla „Arbeiter-Zeitung” dostarczał informacji o rozwoju ruchu socjalistycznego w Rosji. Publikował również w organie polskich socjalistów „Przedświt” i warszawskim tygodniku „Głos”. Był autorem wydanej pod pseud. Hannibal broszury Nędza Rosji w cyfrach (Kr. 1899, wyd. 2, Kr. 1900). Ok. r. 1900 ukończył studia humanistyczne w Bazylei, nie uzyskał jednak dyplomu. Również tam działał w miejscowej sekcji ZZSP. We wrześniu 1900 na prośbę Adolfa Reiffa redagował wydawany w Paryżu „Głos Wolny”, niebawem przemianowany na „Wolny Głos Polski”. Wchodził w skład delegacji polskiej na Międzynarodowy Kongres Socjalistyczny II Międzynarodówki w Paryżu (23–27 IX 1900). Zamieszkał w Paryżu; działał w kolejnej sekcji ZZSP i pracował w informacyjnej Agence Franco-Polonaise, której był współwłaścicielem. Zaprzyjaźnił się w tym czasie z Michałem Römerem.
Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej nawiązał S. w lutym 1904, najprawdopodobniej za pośrednictwem fińskiego socjalisty Konni Zilliacusa, kontakt z ambasadą japońską w Paryżu i przekazał jej projekt proklamacji zachęcającej żołnierzy-Polaków do dezerterowania z armii rosyjskiej. Japoński poseł, Ichiro Monoto skierował go do attachatu wojskowego. Plany uzgadniane ze stroną japońską przewidywały, obok akcji propagandowych, także działania o charakterze dywersyjnym (w tym celu S. zamierzał udać się do Irkucka) oraz wywiadowczym; ułatwiło to podjęcie rozmów z Japończykami przez kierownictwo PPS z Józefem Piłsudskim na czele. S. przekazał organizującemu antyrosyjską dywersję Motojiro Akashiemu memoriał swojego brata Władysława, planujący utworzenie przy armii japońskiej legionu polskiego. Uczestniczył jako tłumacz w kursie dywersji i sabotażu dla członków PPS, zorganizowanym przez Japończyków w Paryżu. Z powodu braku zrozumienia dla zgłaszanych przez siebie pomysłów (m.in. planu akcji dywersyjnej w Rosji, polegającej na podpalaniu budynków, gdzie przechowywano akta rezerwistów) zrezygnował 31 VIII t.r. z członkostwa w PPS. Przez kilka miesięcy w różnych rejonach Rosji zbierał dane dla wywiadu japońskiego. Po «krwawej niedzieli» w Petersburgu zamieszkał w styczniu 1905, pod nazwiskiem Wiktor Zaremba, w Warszawie. W marcu t.r. został przypadkowo aresztowany przez rosyjską żandarmerię i osadzony na Pawiaku; zwolniono go dzięki październikowej amnestii. Agitując na rzecz powołanej przez brata Władysława Partii Państwowości Polskiej, został ponownie aresztowany w chwili naklejania odezw na ul. Marszałkowskiej (26 XII) i uwięziony na Pawiaku. Zwolniony po zakończeniu śledztwa w marcu 1906, ukrywał się (by uniknąć dozoru policyjnego) pod przybranym nazwiskiem w rodzinnych Inflantach.
Prawdopodobnie pod koniec r. 1906 przybył S. do Wilna. Zaproszony przez Józefa Hłaskę prowadził dział «z prasy rosyjskiej» w wydawanym przez Narodową Demokrację „Dzienniku Wileńskim”. Współpracował również z „Kurierem Litewskim” oraz redagowanymi przez brata Władysława periodykami: warszawskim „Naród a Państwo” (1906–7) i petersburskim „Votum separatum” (1908). Dn. 22 X 1906 uczestniczył w zebraniu założycielskim Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie; w Towarzystwie wygłosił odczyty o udziale miast w sejmach Rzpltej (15 X 1907) i o wileńskich materiałach archiwalnych. Prawdopodobnie w r. 1908 został zaangażowany przez prezydenta m. Wilna Michała Węsławskiego do uporządkowania Arch. Miejskiego. W r. 1909 zrezygnował z pracy w „Dzienniku Wileńskim”, po czym został zatrudniony jako kierownik Arch. Miejskiego i archiwariusz miejski Wilna. Od jesieni t.r. uczestniczył w poniedziałkowych spotkaniach artystów i literatów, organizowanych na wileńskim Zarzeczu w mieszkaniu Ferdynanda Ruszczyca. Publikował w „Jednodniówce literackiej na kolonie letnie” (Wil. 1908). W almanachu literackim „Żórawce” (Wil. 1910) ogłosił szkic Pamiątki po Słowackim w wileńskiej bibliotece publicznej. Wydał Przewodnik ilustrowany po mieście i okolicach z planem miasta i dodatkami (Wil. 1910, wyd. skrócone: Wilno. Przewodnik po mieście i okolicy, Wil. 1919, Wilno. Przewodnik, Wil. 1921). W l. 1910–16 był sekretarzem Miejskiej Komisji Archeologicznej w Wilnie, zajmującej się wileńskimi zabytkami. W tym czasie prowadził kwerendy dotyczące historii Wilna w archiwach Rygi, Mitawy, Moskwy, Petersburga, Królewca, Gdańska, Krakowa i Lwowa. Od grudnia 1910 redagował z Ruszczycem pismo artystyczno-kulturalne „Tygodnik Wileński” (formalnie wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym był Antoni Żukowski); pismo zostało zamknięte przez cenzurę rosyjską w kwietniu 1911. Przygotował komentarz do reprodukowanych akwarel Franciszka Smuglewicza z widokami Wilna „Wilno przed stu laty” (Wil. 1912, oprac. typograficzne wykonał Ruszczyc).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w r. 1914, prowadził S. w Wilnie tajny werbunek do Legionów Polskich. Dn. 12 VIII t.r. wraz z Benedyktem Hertzem wznowił (po rocznej przerwie), tym razem jako dziennik, wileńskie pismo „Nasz Kraj”; upadło ono jednak już 16 IX. Jesienią uczestniczył w organizowanych w mieszkaniu Römera spotkaniach Polaków i Litwinów o orientacji antyrosyjskiej; dotyczyły one usamodzielnienia Litwy. Dn. 4 XII wziął udział w zwołanym przez Römera zebraniu wileńskich postępowców i demokratów, którego celem było zjednoczenie polskiego obozu niepodległościowego; wraz z Römerem i Aleksandrem Zasztowtem wszedł do komisji przygotowującej następne spotkania. Współpracował ze wznowionym 10 I 1915 „Przeglądem Wileńskim”. Dn. 5 II t.r. uczestniczył w powołaniu koła-organizacji dążącej do powstania federacji niepodległych państw Litwy i Polski; zgłoszono wtedy akces do ruchu legionowego i uznano zwierzchność Naczelnego Komitetu Narodowego. Po ewakuacji Rosjan z Wilna, a przed wkroczeniem armii niemieckiej, przyczynił się do zlikwidowania w ciągu jednej nocy (zapewne z 17 na 18 IX) rosyjskich nazw ulic wileńskich. Po zajęciu Wilna przez Niemców (18 IX) Miejska Komisja Archeologiczna powierzyła mu opiekę nad wszystkimi archiwami w Wilnie. Uzyskawszy finansowe poparcie Edwarda Krasińskiego, udał się do Berlina i dzięki Hansowi Georgowi Oppersdorffowi zorganizował z udziałem prof. Z. Koeniga z Berlina i dr. Ericha Zeuchina z Poznania opiekę nad tymi archiwami. Naraził się jednak z tego powodu niemieckiemu nadburmistrzowi Wilna, a gdy w lipcu 1916 aresztowano go na dziesięć dni za utrzymywanie kontaktów z POW, został usunięty 11 VII t.r. ze stanowiska archiwisty miejskiego. Doprowadził do powstania t.r. Tow. Miłośników Starego Wilna im. Króla Zygmunta Augusta; jego celem miało być badanie i inwentaryzowanie zabytków wileńskich oraz opracowywanie bibliografii miasta, ale ze względu na trwającą wojnę nie rozpoczęło ono działalności. Po ogłoszeniu Aktu 5 listopada 1916 opowiedział się S., podobnie jak brat Władysław, za współpracą z Niemcami i popierał werbunek do tworzonej przez nich armii polskiej. Równocześnie jednak wciąż wspierał działalność POW, za co w r. 1917 został ponownie aresztowany; w niemieckim więzieniu przebywał trzy miesiące. Po zwolnieniu zamieszkał w Warszawie i został referentem archiwalnym w Dep. Rolnictwa i Dóbr Koronnych Rady Regencyjnej; ratował i porządkował archiwa w Warszawie, Lublinie, Radomiu, Łodzi i Piotrkowie. W okresie wojennym pisał pamiętnik, opublikowany po latach pt. Stosunek Wilna do Legionów. Kartki bez retuszu z pamiętnika 1916–1917 (Wil. 1928).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wziął S. udział w wiecu zorganizowanym 8 XII 1918 w Warszawie w sali Muz. Przemysłu i Rolnictwa przez Komitet ds. Wschodnich pod hasłem «Litwa niepodległa – samodzielna czy w unii z Polską»; wraz z bratem Władysławem udaremnił tam zamiar wysłania delegacji do Wilna na rokowania w sprawie powstania państwa litewskiego. Był następnie jednym z głównych organizatorów polskiej służby archiwalnej; kierował od stycznia do kwietnia 1919 archiwum w Piotrkowie, a potem archiwum w Lublinie. Jako kierownik Wydz. Archiwalnego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich był naczelnikiem (kustoszem) archiwów państw. w Wilnie, opiekując się równocześnie archiwami w Mińsku i Grodnie. Został w tym czasie członkiem Rady Archiwalnej przy Min. WRiOP; na jego wniosek Rada rozszerzyła w r. 1919 swe kompetencje na archiwa wileńskie. W maju i czerwcu t.r. wspólnie z Ruszczycem, Michałem Brensztejnem i Janem Bułhakiem utworzył Tow. Miłośników Wilna (ukonstytuowane 15 VI) i wszedł do jego zarządu. Uczestniczył w wileńskim posiedzeniu (25 X) oraz tamtejszych zebraniach publicznych (6 i 13 XII) Biura Prac Kongresowych MSZ, których celem było m.in. opracowanie projektu wschodniej granicy Polski. Od t.r. był radnym m. Wilna. W tym czasie przeszedł do Kościoła ewangelicko-reformowanego, którego stał się gorliwym wyznawcą. Dn. 11 II 1920 wziął udział w spotkaniu zwolenników inkorporacji do Polski ziem wschodnich z wysłannikiem polskich władz, Michałem Glogerem, w sprawie zapowiedzianych na Litwie plebiscytu i wyborów. Uczestniczył jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., następnie był więziony przez władze litewskie w Kownie. Scalając i porządkując archiwa i registratury urzędów rosyjskich w Wilnie oraz regionie wileńskim, utworzył Arch. Państw. w Wilnie (nie objęło ono Arch. Miejskiego i archiwów kościelnych). Nominację na jego p.o. dyrektora otrzymał 1 VII 1921 od władz Litwy Środkowej; funkcję tę pełnił także po włączeniu w r. 1922 Wilna do Polski i przejęciu zarządu nad Archiwum przez Min. WRiOP. Dn. 15 V t.r. w Krakowie na posiedzeniu Wydz. Historyczno-Filozoficznego PAU przedstawił referat Archiwa Państwowe w Wilnie w okresie wojennym 1914–1920 i stan ich dzisiejszy („Spraw. PAU” T. 27: 1922 nr 5). Opublikował pracę Źródła do lat szkolnych Słowackiego („Roczn. Tow. Przyjaciół Nauk w Wil.” T. 7: 1922). Był redaktorem serii „Wileńskie źródła archiwalne”, w której wydano: „Rok 1863. Wyroki śmierci” (Wil. 1923) oraz pamiętnik Macieja Łowickiego „Duch Akademii Wileńskiej” (Wil. 1925).
W działalności naukowej specjalizował się S. przede wszystkim w dziejach reformacji i z tego zakresu opublikował m.in.: Rys historyczny archiwum i biblioteki Synodu Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie (Wil. 1926), Collecta Zboru Kiejdańskiego (Wil. 1934) oraz Kościół ewangelicko-reformowany w Wilnie (Wil. 1935). Zasiadał w Komitecie Redakcyjnym „Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae”. W r. 1927 przestał być radnym w Wilnie, objął natomiast funkcję dyrektora tamtejszego Arch. Państw. (faktycznie jednak kierownictwo Archiwum spoczywało w rękach Ryszarda Mienickiego). Opiekował się również archiwum i biblioteką Jednoty W. Ks. Lit. w Wilnie; o archiwum tym wygłosił w r. 1937 referat na konferencji historyków z krajów bałtyckich w Rydze. Jesienią 1928 przebywał w Paryżu, gdzie został członkiem honorowym Société de l’Histoire du Protestantisme Français. W czerwcu 1929 prowadził badania w Królewcu, czego plonem było Sprawozdanie z wycieczki naukowej do Królewca („Ateneum Wil.” 1929 z. 314, osobno, Wil. 1930). Aktywny w wileńskich «Środach Literackich», odbywających się w tzw. Celi Konrada w dawnym klasztorze Bazylianów, wygłosił tam referaty w r. 1928: Zabytki ewangelickie i prawosławne świadectwem kultury polskiej na Ziemiach Wschodnich (38 «Środa Literacka», 18 IV) oraz O nieznanej w Polsce Francji (tj. Francji protestanckiej, 56 «Środa Literacka», 12 XII). W tomie pierwszym zbiorowego zarysu monograficznego „Wilno i Ziemia Wileńska” (Wil. 1930) opublikował artykuły: Wilno w rzędzie stolic Rzeczypospolitej Polskiej oraz Z przeszłości Ziemi Wileńskiej. W „Sprawozdaniach PAU” (T. 39: 1934 nr 9) zamieścił artykuł Tajne nauczanie na Litwie po roku 1863. Po śmierci Józefa Piłsudskiego wydał dedykowaną mu pracę pt. Wilno (Wil. 1936). Był prezesem Tow. Miłośników Reformacji Polskiej im. Jana Łaskiego (od r. 1931) oraz wileńskiego Tow. Krajoznawczego (od r. 1938). Publikował artykuły z historii i archiwistyki m.in. w „Przeglądzie Historycznym” i „Ateneum Wileńskim”, wygłaszał odczyty publiczne i radiowe organizowane także (od r. 1933) przez Radę Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych. Po r. 1935 napisał piętnaście biogramów polskich kalwinistów do PSB. W księdze zbiorowej „Ferdynand Ruszczyc. Życie i dzieło” (Wil. 1939) zamieścił artykuł Rodowód Ferdynanda Ruszczyca. W kwietniu 1939 przeszedł na emeryturę. Z powodu roztargnienia i trochę zaniedbanego wyglądu był bohaterem wielu anegdot; często też występował (m.in. jako Archiwariat Spódnicki) w wileńskich Szopkach Akademickich.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Wilna 28 X 1939 przez wojsko litewskie podjął S. współpracę z redagowaną od końca listopada t.r. przez Józefa Mackiewicza „Gazetą Codzienną”. Na początku r. 1940 wyjechał do Berlina, aby spotkać się z uwięzionym przez Niemców bratem Władysławem; odnalazł tam wówczas nieznany plan Wilna z XVIII w. Kiedy we wcielonym do ZSRR Wilnie połączono w sierpniu 1940 „Gazetę Codzienną” z „Gazetą Ludową” (dawnym „Kur. Wil.”), tworząc „Prawdę Wileńską”, odmówił współpracy z nowym tytułem. Ogłosił w tym czasie Samouczek języka rosyjskiego (Wil. 1940). Podczas okupacji niemieckiej przebywał nadal w Wilnie; opublikował wtedy samouczek języka niemieckiego. W l. 1942–3 organizował zwrot z Mińska do Wilna zasobów archiwów wileńskich, wywiezionych jesienią 1939 przez władze sowieckie. W czerwcu 1944 opuścił Wileńszczyznę, wywożąc regesty archiwum nieświeskiego Radziwiłłów do Czech; osiadł następnie w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec. W r. 1946 spotkał się w Ratyzbonie z Karolem Estreicherem, który namawiał go do przywozu do Polski regestów nieświeskich. W tym okresie opublikował w Meppen nad Ems broszury: Gibt es eine slawische Einheit? [b.r.w.] i The Power development of which may prevent the World from war. Poland, Russia and Germany [b.r.w.]. W wierszu „Nokturn” („Alma Mater Vilnensis” [Londyn] 1951) wspominała go w tym czasie Zofia Bohdanowiczowa.
W r. 1951 wyjechał S. do USA i zamieszkał w Chicago; założył tam Związek Miłośników Miasta Wilna i Polskie Tow. Wydawnicze im. Adama Mickiewicza «Pielgrzym», był też członkiem Stow. Kombatantów. Wydał broszury Mickiewicz and His Country ([Chicago] 1954) oraz Walka z kłamstwem ([Chicago] 1957). Był członkiem Polskiego Inst. Naukowego w Ameryce (Polish Institute of Arts and Sciences of America). Ok. r. 1960 przeniósł się do syna w Venice w Kalifornii. Zmarł w maju 1962 w Venice. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości.
S. był dwukrotnie żonaty; pierwsze małżeństwo z Janiną Kozłowską (1890–1972), archiwistką, współpracownicą „Przeglądu Wileńskiego”, podczas pierwszej wojny światowej prezeską Ligi Kobiet w Wilnie, w l. 1919–39 kierowniczką Arch. Państw. w Grodnie, w r. 1940 zesłaną na Syberię, po r. 1946 pracownicą Biblioteki Kórnickiej, zakończyło się rozwodem. Powtórnie ożenił się 15 IX 1923 w Wilnie z Anielą Ratajewicz, nauczycielką; w tym małżeństwie miał dwoje dzieci, bliźnięta: Wandę Wilię (zm. ok. 1944) i Władysława (zmienił nazwisko na Gizbert), inżyniera, zamieszkałego po wojnie w USA.
„Głos” 1886–1899. Bibliografia zawartości, Wr. 1955; toż za l. 1900–5, Wr. 1954; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. działaczy pol. ruchu robotn., II; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Słownik biograficzny archiwistów polskich, W.–Ł. 1988 I (dot. żony S-ego, Janiny); – [Bolecki W.] Malewski J., Ptasznik z Wilna – o Józefie Mackiewiczu, Kr. 1991; Garlicki A., U źródeł obozu belwederskiego, W. 1983; Gaul J., Działalność informacyjno-wywiadowcza polskich organizacji niepodległościowych w latach 1914–1918, W. 2001; Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920), W. 2003; Hernik-Spalińska J., Wileńskie Środy Literackie (1927–1939), W. 1998; Ilgiewicz H., Wileńskie towarzystwa i instytucje naukowe w XIX i XX wieku, Tor. 2005; Jędrzejewicz W., Sprawa wieczoru. Józef Piłsudski a wojna japońsko-rosyjska 1904–1905, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1974 nr 27 s. 3, 6, 26, 40, 54, 60–71; Lewandowska S., Życie codzienne Wilna w latach II wojny światowej, W. 1997; Łossowski P., Litwa a sprawy polskie 1939–1940, W. 1985; Mienicki R., Archiwum Państwowe w Wilnie, w: Wilno i ziemia wileńska, Wil. 1937 II 126; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji 1895–1904, W. 1967; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1963 I; Poklewski J., Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie, Tor. 1994; Ponarski Z., Notatki o prasie wydawniczej w Wilnie w latach 1905–1915, „Kwart. Hist. Prasy Pol.” 1980 nr 1; Pukszto A., Między stołecznością a partykularyzmem. Wielonarodowe społeczeństwo Wilna w latach 1915–1920, Tor. 2006; Romanowski A., Młoda Polska wileńska, Kr. 1999; Solak Z., Listy Michała Römera do Ludwika Abramowicza z lat 1908–1938, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 44: 1999 cz. 1 s. 343, 359; tenże, Między Polską a Litwą. Życie i działalność Michała Römera 1880–1920, Kr. 2004; Solak Z., Prokop M. P., Listy Michała Piusa Römera (1880–1945) do Stanisława Gierszyńskiego (1879–1911) z lat 1904–1911, „Akta Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” T. 5: 2000 s. 213–14; Sukiennicki W., Wilno u schyłku rządów carskich, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1970 z. 17 s. 88–9; Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, W. 2001; Weinstein J., Władysław Studnicki w świetle dokumentów hitlerowskich II wojny, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1967 nr 11 s. 40; Wileńskie Szopki Akademickie (1921–1933), Oprac. M. Olesiński, Białystok 2002; – Estreicher K., Dziennik wypadków, Kr. 2001–3 I–III; Goetel F., Czas wojny, Kr. 2005; Kelles-Krauz K., Listy, Wr. 1984 II; Kramsztyk S., Odwrót, „Niepodległość” T. 6: 1932 s. 461; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1959 III; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958–61 II–III; Otčet’ o sostojanii mitavskoj gimnazii v 1890/91 učebnom godu, Mitava 1891 s. 43; Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6–8 grudnia 1925, Lw. 1927 s. 57, 133, 250; Ruszczyc F., Dziennik, W. 1994–6 I–II; Studnicki W., Ludzie, idee, czyny, Tor. 2001; tenże, Tragiczne manowce, Tor. 2002; tenże, Z przeżyć i walk, Tor. 2002; Wileński kalendarz informacyjny z l. 1924, 1927–9, 1932, 1934, Wil.; Żongołłowicz B., Dzienniki 1930–1936, W. 2004; – „Archeion” R. 1: 1927 s. 32, R. 4: 1928 s. 166; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Ameryka Echo” 1963 nr z 26 V (K. Okulicz), „Atheneum” 2004 nr 12 (Z. Ponarski, K. W. Studnicki-Gizbert), „Wiadomości” 1962 nr 30 (K. Okulicz); – B. Jag.: rkp. 9527 III k. 1, 118, 128, rkp. 9612 II k. 123 (koresp. Władysława Semkowicza); B. Narod.: rkp. 9665 III t. 22 k. 215–21 (koresp. Jana Karola Kochanowskiego), rkp. 2945 k. 73–6 (koresp. Wandalina Szukiewicza), rkp. 10540 IV k. 34–46 (koresp. Adama Łysakowskiego); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 3544 k. 14–15 (koresp. Edmunda Majkowskiego), rkp. 3685 k. 178 (fragment arch. Komitetu Organizacyjnego VII Międzynarodowego Kongresu Nauk Hist. w W., r. 1933), rkp. 4693 t. 8 k. 3 (koresp. ks. Jana Fijaka); B. Ossol.: rkp. 7049 II (koresp. Ludwika Bernackiego), rkp. 7183 II t. 9 (koresp. Bolesława Wysłoucha), rkp. 7691 II (koresp. Oswalda Balzera), rkp. 14002 II (koresp. Kazimierza Kaczmarczyka); B. Pol. w Paryżu: rkp. 1.53 (arch. rodzinne Gierszyńskich); Inst. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku: Arch. Osobowe (koresp. S-ego); Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: sygn. ERS 1025 (fragment spuścizny S-ego); – Mater. Red. PSB: Biogramy S-ego autorstwa Leonida Żytkowicza i Aleksandra Śnieżki oraz recenzja Jacka Gzelli.
Mariusz Ryńca i Włodzimierz Suleja