Szczawiński (Sczawiński, Scawiński) Walenty h. Topór (ok. 1580–1634), archidiakon uniejowski, kanonik i oficjał chełmiński.
Ur. w Rychłocicach koło Wielunia. Pochodził z drobnej szlachty wieluńskiej, był synem Macieja, miał braci Jana i Jerzego oraz siostry Annę i Zofię.
Podstawy edukacji zdobył S. w jednym z kolegiów jezuickich; w semestrze letnim 1599 wpisał się wspólnie z bratem Jerzym na Uniw. Krak. Przed r. 1614 został archidiakonem uniejowskim (archidiec. gnieźnieńska); piastował tę godność do śmierci i posiadał w archidiakonacie wsie prestymonialne Kończewice i Karchów, jednak co najmniej od r. 1625 nie uczestniczył w pracach kapituły. Przypuszczalnie już przed r. 1614 był blisko związany z regentem kancelarii kor. i kanonikiem gnieźnieńskim Janem Kuczborskim; po jego nominacji na biskupstwo chełmińskie przybył do diecezji jako pełnomocnik nominata i 24 VI t.r. odbył w jego imieniu ingres do katedry w Chełmży. Dn. 1 II 1615 został przyjęty w poczet kanoników chełmińskich, 4 V t.r. otrzymał nominację na proboszcza kościoła p. wezw. św.św. Janów w Toruniu, wkrótce został także dziekanem toruńskim. W l. 1616–17 i 1619–22 administrował z ramienia kapituły kluczem kurzętnickim; w r. 1616 sporządził jego szczegółowy opis wraz z wykazem płynących z niego dochodów (Arch. Diec. w Pelplinie, sygn. A 18). W r. 1617 był administratorem podtoruńskiej paraf. Gostkowo; t.r. jako komisarz benedyktynek toruńskich zabiegał o przejęcie przez nie wsi Szynwałd. Uczestniczył 26 IV 1621 jako delegat kapituły w synodzie prowincjalnym w Piotrkowie. W l. 1622–3 był deputatem do Tryb. Kor. W październiku 1623 brał udział, jako rozjemca ze strony rodziny Bykowskich, w polubownym zakończeniu sporu ze star. piotrkowskim Olbrachtem Starołęskim, wywołanego krwawym tumultem 13 XII 1622 na sejmiku w Szadku. Przed r. 1624 otrzymał tytuł sekretarza królewskiego. Po śmierci Kuczborskiego (który zapisał mu w testamencie «parę zrzebców») został 1 IV 1624 administratorem części dóbr stołowych biskupstwa (klucze starogrodzki i papowski oraz m. Chełmno). W l. 1624–5 był prezydentem kapit. chełmińskiej.
Dn. 2 X 1624 wysłał S. w imieniu kapituły list informujący króla Zygmunta III o wyborze Jakuba Zadzika na biskupa chełmińskiego i 30 IV 1625 witał nominata przy wejściu do katedry w Chełmży. Nowy ordynariusz uczynił S-ego jednym ze swych najbliższych współpracowników i 2 V 1626 mianował go oficjałem chełmińskim. Wobec ataku szwedzkiego na Prusy Królewskie, S. nakazał duchowieństwu w lipcu t.r. odprawianie modlitw do patronów Korony Pol. o odwrócenie niebezpieczeństwa, a następnie polecił ukrycie kosztowności kościelnych. Na prośbę rtm. Wojciecha Pęcławskiego, oskarżanego o zdradę i wydanie Szwedom Malborka, przesłuchał w listopadzie naocznych świadków poddania miasta, kaznodzieję Wysokiego Zamku Andrzeja Smideliusa i proboszcza kościoła p. wezw. św. Wawrzyńca, Sebastiana z Chełmna; potwierdzili oni niewinność Pęcławskiego. Wspólnie ze star. starogrodzkim Szczęsnym Wiewierskim wprowadzał w życie w lutym 1627, jako komisarz bp. Zadzika, nową ordynację miejską dla Chełmna.
W r. 1627, w związku z nominacją Zadzika na podkanclerzego, a następnie kanclerza kor., S. przejął zarząd nad bieżącymi sprawami diecezji, a jego rola wyraźnie wzrosła. Został t.r. ponownie obrany deputatem do Tryb. Kor.; był również legatem Zygmunta III na sejmik generalny Prus Królewskich. Wydelegowany przez kapitułę i biskupa, uczestniczył 22 V 1628 w synodzie prowincjalnym w Piotrkowie, a po jego zakończeniu został przez Zadzika wyznaczony na kolektora subsidium charitativum; z powodu trudności finansowych duchowieństwa dwukrotnie przesuwał termin płacenia subsidium, które ostatecznie nie zostało w pełni uiszczone. Posłował od króla na przedsejmowy sejmik generalny Prus Królewskich 30 XII t.r. w Chełmnie. Wspólnie z kustoszem łęczyckim Łukaszem Zdrojewskim był obecny 3 III 1631 jako komisarz biskupi na elekcji ksieni benedyktynek toruńskich. W l. 1632–4 ponownie pełnił funkcję prezydenta kapit. chełmińskiej. Dn. 15 VIII 1632 spisał testament; przeznaczył w nim 500 fl. dla katedry chełmżyńskiej na aniwersarz za swą duszę oraz po 100 fl. dla jezuitów, bernardynów lubawskich, dominikanów toruńskich i kościoła w Rychłocicach. W r. 1633 został legatem króla Władysława IV na sejmik generalny Prus Królewskich. Razem ze star. łęczyckim Janem Szymonem Szczawińskim (h. Prawdzic) oraz Pawłem i Kacprem Działyńskimi ufundował t.r. nowy ołtarz główny do kościoła p. wezw. św.św. Janów w Toruniu (zdemontowany w r. 1938). W l. 1633–4 po raz kolejny pełnił funkcję deputata na Tryb. Kor. Zmarł 13 X 1634 w Toruniu; zgodnie ze swym życzeniem został pochowany w katedrze w Chełmży.
Drukarz Jan Wolrab dedykował S-emu wydany własnym kosztem druk „Brevis relatio processionis anno Domini 1622 die 8 Marii Romae celebratae… (Posnaniae 1624).
S. nie był (jak podają K. Niesiecki i T. Żychliński) kanonikiem warmińskim.
Estreicher, XXVI 210; Mańkowski A., Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, Tor. 1928 s. 206–7; Niesiecki; Żychliński, XIX 121; – Domasłowski J., Wyposażenie wnętrza, w: Bazylika katedralna świętych Janów w Toruniu, Red. M. Biskup, Tor. 2003 s. 194; Dorobisz J., Biskup Jakub Zadzik a kapituła chełmińska w latach 1624–1635, „Studia Pelplińskie” T. 31: 2001 s. 175–8; tenże, Jakub Zadzik (1582–1642), Opole 2000; Fankidejski J., Klasztory żeńskie w diecezji chełmińskiej, Pelplin 1883 s. 176; Filipczak-Kocur A., O skuteczności i nieskuteczności sejmikowania, „Mówią wieki” T. 19: 1976 nr 9 s. 18; Mańkowski A., Jan Kucborski biskup chełmiński (1614–1624), „Mies. Diec. Chełmińskiej” T. 10: 1938 s. 99, 126; tenże, Zdobycie zamku malborskiego przez Szwedów 1626 r., „Zap. Tow. Nauk w Tor.” T. 6: 1923–5 s. 5–6; Mikulski K., Dzieje parafii świętojańskiej w XIII– XVIII wieku, w: Bazylika katedralna świętych Janów w Toruniu, Red. M. Biskup, Tor. 2003 s. 23, 194; Opaliński E., Krwawy sejmik w Szadku przed sejmem 1623 roku, „Kwart. Hist.” R. 114: 2007 nr 4 s. 27; Zdrójkowski Z., Nieznane źródła nowożytnego prawa chełmińskiego, „Czas. Prawno-Hist.” T. 24: 1972 s. 152, 167–9; Zieliński M. G., Chełmno civitas totius Prussiae metropolis XVI– XVIII w., Bydgoszcz 2007; – Album stud. Univ. Crac., III 212; Kronika benedyktynek toruńskich, Wyd. W. Szołdrski, Pelplin 1934 s. 63–4, 68, 70, 74, 76–7, 81; Urk.-buch d. Bisthums Culm, II 995; Visitationes Episcopatu Culmensis Andrea Olszowski episcopo A. 1667–72 factae, Curavit B. Czapla, „Fontes Tow. Nauk. w Tor.” T. 6–10: 1902–6; – Arch. Diec. w Pelplinie: sygn. A11 k. 13v, sygn. A46 k. 76–80, 88, 98, 125, 129, 132v, 135v, 138v, 140, 155, 164, 176v, 180, 201, 252, 258v, 260, 261v–2, sygn. A51a k. 5, 10v, 14v, sygn. C7 k. 1v, 50, sygn. C9 k. 165–9, 274–7, sygn. C10 k. 2, 5, 19.
Bogusław Dygdała