Stanisławski Wiesław Jan (1909–1933), taternik.
Ur. 15 XI w Lublinie, był synem Władysława (zm. 1967), inspektora w Polskim Monopolu Spirytusowym, oraz Teresy z Kołtunowskich (ok. 1884–1964).
S. uczęszczał do gimnazjum Karola Ludwika Lorentza w Warszawie, uczył się nie najlepiej, powtarzał siódmą klasę, natomiast przejawiał zdolności literackie. Przed maturą, w lutym 1928, przeniósł się do gimnazjum w Zakopanem, matury tam jednak nie zdał. W l. 1929–33 uczył się w Inst. Studiów Handlowych i Orientalistycznych w Warszawie, a w czerwcu 1933 ukończył półroczny Kurs Eksportowy przy Radzie Organizacyjnej Polaków z Zagranicy.
S. chodził jako turysta po Tatrach od r. 1925; wspinał się od r. 1926. Niektóre jego dokonania wspinaczkowe miały po obu stronach Tatr znaczenie przełomowe, polegające wg historyków taternictwa (Jana Alfreda Szczepańskiego, Witolda Henryka Paryskiego, Bolesława Chwaścińskiego) nie tylko na obiektywnych walorach eksploracyjnych i sportowych, ale też na rozmachu i śmiałości przełamujących bariery psychiczne przed atakowaniem największych ścian tatrzańskich. W r. 1928 dokonał S. (wraz z Justynem Wojsznisem) pierwszego ważnego przejścia tego rodzaju: zachodnią ścianą Kościelca. W sezonach letnich 1929–32 poprowadził nowe drogi, m.in. takimi ścianami, jak północną Żabiego Konia (z Bronisławem Czechem i Lidą Skotnicówną), północno-wschodnią Rumanowego Szczytu, zachodnią Łomnicy, północną Wołowej Turni, zachodnią Żółtego Szczytu, zachodnią Małej Śnieżnej Turni (1929), północno-wschodnią Żabiego Szczytu Wyżniego, północną Lodowego Zwornika, północną Małego Jaworowego Szczytu, wschodnią Gierlachu, wschodnią Mnicha (1930), południowo-zachodnią Wołowej Turni, północną Galerii Gankowej (1931), północną Wysokiej, północną Jaworowego Szczytu, północną Małego Kieżmarskiego Szczytu (1932). W czasie dwóch z wymienionych przejść (wschodnią ścianą Mnicha i północną Galerii Gankowej) zastosował po raz pierwszy w Tatrach najprostsze elementy znanej w Alpach tzw. techniki sztucznych ułatwień (m.in. techniki hakowej). Ta innowacja, z którą łączyło się nowe podejście ideowe do sportu wspinaczkowego, wzbudziła w Polsce, jak niegdyś w krajach alpejskich, liczne głosy krytyczne teoretyków taternictwa, podnoszone w obronie czystości zasad klasycznego stylu wspinania (wystąpił w ten sposób Jan Kazimierz Dorawski). Od r. 1928 uprawiał S. także taternictwo zimowe; najwybitniejsze jego osiągnięcia na tym polu to pierwsze zimowe wejścia północno-zachodnią ścianą na Zadni Gierlach (w styczniu 1930) i przez Śnieżną Dolinę na Wyżnią Lodową Przełęcz (w grudniu t.r.). Również w tej dziedzinie działalność S-ego sytuowała się wśród czołowych osiągnięć jego pokolenia, przed nim bowiem nie pokonywano w Tatrach tak wielkich ścian zimą.
Działalności sportowej S-ego towarzyszyła twórczość publicystyczna i literacka. Oprócz technicznych opisów swoich przejść, ogłaszanych w „Taterniku”, oraz kilku sprawozdań z przebiegu sezonów taternickich w „Stadionie” i „Kurierze Warszawskim”, opublikował wiele artykułów teoretycznych i ideologicznych dotyczących taternictwa, m.in. Taternictwo polskie („Kur. Warsz.” 1929 nr 303 wyd. wieczorne), Nowa skala trudności najtrudniejszych dróg tatrzańskich („Taternik” [R. 8]: 1919/21 z. 4), Czy taternictwo jest sportem („Przegl. Sportowy” R. 11: 1931 nr 24), Problem dalszego postępu. Czy „Tatry się kończą”. Gdzie szukać nowych dróg („Kur. Warsz.” 1931 nr 114 wyd. poranne). Pośmiertnie ogłoszono: O profesjonalistach tatrzańskich i przyszłości taternictwa („Taternik” R. 17: 1933 z. 5–6) oraz Z teki pośmiertnej W. Stanisławskiego (fragmenty artykułu pt. Konstruktywizm w taternictwie, „Taternik” R. 18: 1934 z. 5– 6). Poglądy formułowane w tych wystąpieniach, inspirujące dyskusje wewnątrzśrodowiskowe (głównie na łamach „Taternika”) miały znaczące miejsce w dziejach myśli taternickiej. S. był też autorem wspomnień ze swoich wspinaczek, m.in.: Zrobiliśmy Małą Śnieżną („Taternik” R. 14: 1930 z. 1), Galeria Gankowa („Stadion” R. 9: 1931 nr 29), Zimowa wspinaczka („Przegl. Sportowy” R. 11: 1931 nr 20–22), W zimie na Żabi Szczyt Niżni („Zakopane” R. 10: 1931 nr 13), Historia o różnych trąbach. Nowela taternicza („Przegl. Sportowy” R. 10: 1931 nr 30), Szkice taternickie („Wierchy” R. 10: 1932 s. 33–41). Pośmiertnie wydrukowano Ponad największą otchłań Tatr („Taternik” R. 17: 1933 z. 5–6) i W kole złud („Taternik” R. 20: 1935 z. 1). Dziejopisarze piśmiennictwa tatrzańskiego (m.in. Szczepański, Jacek Kolbuszewski) skłonni są przypisywać tym «zapisom taternickim» walory literackie, w tym nawet cechy odrębności gatunkowej. Zwłaszcza dwa ostatnie z wymienionych, operujące elementami poetyki ekspresjonistycznej, a także pośmiertnie opublikowany wiersz Skała ucieka spod mych stóp („Taternik” R. 17: 1933 z. 5–6) wyrastały ponad przeciętny poziom literatury środowiskowej i zapowiadały talent pisarski autora.
S. działał w Sekcji Taternickiej Akad. Związku Sportowego w Warszawie powstałej w r. 1927; po Wilhelmie Smoluchowskim był jej przewodniczącym aż do rozwiązania w r. 1930. Należał do najbardziej czynnych taterników warszawskich, którzy jeszcze pod koniec działalności Sekcji doprowadzili do założenia Koła Wysokogórskiego przy Oddz. Warszawskim Polskiego Tow. Tatrzańskiego (KWOWPTT), jednej z trzech organizacji, z których połączenia w r. 1935 powstał Klub Wysokogórski. Pod redakcją S-ego ukazał się pierwszy zeszyt wydawnictwa KWOWPTT „Nowe drogi w Tatrach Wysokich” (W. 1931); był to suplement do czterotomowego przewodnika taternickiego Janusza Chmielowskiego i Mieczysława Świerza „Tatry Wysokie” (Kr. 1925–6).
S. zginął (wraz z Witoldem Wojnarem) 4 VIII 1933, w czasie próby pierwszego przejścia zachodniej ściany Kościółka, niewielkiej turni w Dolinie Batyżowieckiej w Tatrach. Pochowany został w Warszawie w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kw. 144–IV–14). Na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą w Dolinie Mięguszowieckiej w słowackich Tatrach Wysokich znajduje się tablica poświęcona jego pamięci. Jedna z grup gór w Ziemi Torrela na Spitsbergenie Zachodnim nosi zatwierdzoną przez władze norweskie nazwę Stanislawskikammen (Grań Stanisławskiego), nadaną przez polską polarną ekspedycję naukowo-alpinistyczną KWOWPTT w r. 1934, kierowaną przez Stefana Bernadzikiewicza.
S. nie był żonaty. Miał siostrę, Alinę, architekta, zamężną za Jerzym Hryniewieckim (który bywał partnerem wspinaczkowym S-ego), profesorem Wydz. Architektury Politechn. Warsz., głównym projektantem m.in. Stadionu Dziesięciolecia (1955) i Supersamu (1962) w Warszawie, posłem na Sejm PRL (od r. 1957).
Enc. Tatrzańska, (fot.); – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Oprac. J. Waldorff i in., W. 1984; Paryski W. H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, W. 1951–88 I–XXV; – Argalacs M., Michalik D., Symbolický cintorín, Mesto Vysoké Tatry 2000 s. 67; Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979 (fot.); Dorawski J. K., Problem zdobywania ścian górskich, „Taternik” R. 15: 1931 z. 3; Kolbuszewski J., Tatry w literaturze polskiej (1805–1939), Kr. 1982; Schramm R. W., Na nowych drogach, w: W skałach i lodach świata. Polskie wyprawy górskie i polarne, Red. K. Saysse-Tobiczyk, W. 1959 I 160 (fot.), s. 161–77; Szczepański J. A., Dzieje współczesnego taternictwa zimowego, „Wierchy” R. 12: 1934 s. 71–2; – Czarny Szczyt. Proza taternicka lat 1904–1939, Oprac. J. Kolbuszewski, Kr. 1976 (tu kilka tekstów S-ego z komentarzem, fot.); [Nyka J.] (n), 25-lecie śmierci Stanisławskiego, „Słowo Powsz.” 1958 nr 184; Żuławski M., Studium do autoportretu, W. 1980 s. 199–200; – „Ilustr. Kur. Codz.” 1933 nr 219, 220; „Taternik” R. 17: 1933 z. 5–6 (poświęcony S-emu, zawiera m.in. zarys jego życiorysu pióra B. Chwaścińskiego, wiersze i in. utwory publicystyczne i liter., liczne wspomnienia o nim i fot., wykaz jego ważniejszych przejść tatrzańskich); „Wierchy” R. 11: 1933 s. 223 (opis wypadku S-ego i Wojnara), s. 275 (notka pośmiertna); „Życie Warszawy” 1964 nr 308, 309 (nekrolog matki S-ego); – Arch. B. Tatrzańskiego Parku Narod. w Zakopanem: Mater. Bolesława Chwaścińskiego.
Andrzej Matuszyk