Czermak Wiktor (1863–1913), historyk, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, urodził się 10 VIII w Janowie w dawnej Galicji. Do szkół powszechnych i niższego gimnazjum chodził w Drohobyczu, po czym przeniósł się do Lwowa, gdzie ukończył gimnazjum i zapisał się na uniwersytet na wydział filozoficzny. Przedmiotem jego studiów była historia powszechna i polska. Tu jako na zdolnego pracownika zwrócił nań uwagę prof. Ksawery Liske. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Lwowskim przeniósł się Cz. do Krakowa i uzyskał stopień doktora filozofii w r. 1887 za drukowaną wcześniej pracę Sprawa Lubomirskiego w 1664 r. Tego samego roku rozpoczął Cz. w charakterze stypendysty swe zagraniczne podróże naukowe. Był dwukrotnie po kilka miesięcy w Rzymie, półtora roku w Berlinie, kilka miesięcy w Wiedniu. Po powrocie osiadł w r. 1890 w Krakowie jako stypendysta w Seminarium Historycznym. Wnet potem został członkiem Komisji Histor. Akademii Um.. i sekretarzem Komitetu Wydawniczego Biblioteki Pisarzów Polskich. W r. 1895 wydał swe największe dzieło: Plany wojny tureckiej Władysława IV, które posłużyło mu jako podstawa do habilitacji w tym samym roku, zacierając złe wrażenie artykułu o Próbie wyprawy za J. Kazimierza, Bibl. Warsz. 1891, ostro skrytykowanej przez H. Sawczyńskiego w Kwart. Historycznym 1893. W cztery lata później został Cz. profesorem nadzwyczajnym, a w r. 1906 zwyczajnym. W r. 1900 razem z L. Finklem sekretarzował na III Zjeździe Hist. pol. w Krakowie. Jako profesor rozwinął Cz. żywą działalność nauczycielską. Wykładami swymi, cieszącymi się licznym audytorium, obejmował b. obszerny okres czasu, wykładając zarówno historię starożytną, średniowieczną i nowożytną. On też bodaj pierwszy na Uniw. Jag. wykładał historię Polski pod trzema zaborami w w. XIX. Poza tym organizował Cz. przez czas jakiś powszechne wykłady uniwersyteckie, na które w tych czasach uczęszczała znaczna ilość osób z Królestwa Polskiego. Działalność jego nauczycielska nie trwała jednak długo; wskutek ciężkiej choroby był zmuszony już w r. 1910 korzystać z dłuższego urlopu; umarł przedwcześnie 14 III 1913. W spuściźnie zostawił Cz. po sobie szereg prac odnoszących się przede wszystkim do w. XVII. Poza wymienioną większą pracą są to drobniejsze rozprawy: Przeprawa Czarnieckiego na wyspę Alsen (1884), Młodość J. Lubomirskiego, Szczęśliwy rok, Na dworze Władysława IV. Mniejsze swe studia zebrał w dwóch zbiorach pt. Z czasów Jana Kazimierza (1893) i Studia historyczne (1901). W inne poza wiek XVII epoki sięgnął pisząc Sprawę równouprawnienia schizmatyków na Litwie i pierwszy tom Historii Polski, obejmującej jej dzieje po wiek X. Nie zaniedbał też Cz. pracy wydawniczej i oprócz mniejszych dzieł wydał: Annales Temberskiego, Bellum polono-moschicum apud Czudnów i Diariusz Oświęcima. W pracach swych oznaczał się Cz. dużą systematycznością, dokładnością i sumiennym wykorzystaniem nagromadzonych źródeł. W niektórych jednak jego pracach występuje pewna wąskość podstawy źródłowej, przy czym Cz. z pewną predylekcją opierał się na źródłach zagranicznych, zaniedbując poszukiwania w archiwach krajowych. W początkowych swych pracach oznaczał się Cz. pewną śmiałością poglądów, z czasem jednak dostosował się do opinii otoczenia, które wolało nie dojrzeć prawdy, niż ujrzeć cienie na postaciach bohaterów narodowych. Krytykując np. książkę K. Waliszewskiego o »Marysieńce« (1899), bez poważnej racji odwoływał pod naciskiem Korzona swe dawniejsze odkrycie co do podwójnych ślubów J. Sobieskiego. Przy dużej łatwości pióra, nie posiadał Cz. większego talentu literackiego, a przy pisaniu większych dzieł łatwo wpadał w rozwlekłość i powtarzanie.
»Czas«, »Gazeta Lwowska« III 1913; Arch. U. J.; Informacje prof. F. Fuchsa.
Władysław Czapliński