INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Wojciech Nowopolczyk  

 
 
Biogram został opublikowany w 1978 r. w XXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Nowopolczyk (Novicampianus, Nowopolski) Wojciech (ok. 1504–1559), humanista, teolog, profesor Akad. Krak., wychowawca królewicza Jana Zygmunta Zapolyi. Syn Mikołaja, starszy brat Pawła Kampiana (zob.). Pochodził z rodziny osiadłej w dobrach Nowopole (obecnie Koniecpol) nad Pilicą, od której to miejscowości przyjął łaciński przydomek Novicampianus. Wpisany do metryki Uniw. Krak. w półr. zim. 1532/3 zapewne już w czasie studiów (1532/3–1539) zdobył gruntowne wykształcenie filologiczne i dobrze opanował język grecki (później również i hebrajski), skoro bezpośrednio po promocji magisterskiej (1539) w półr. zim. 1539/40 zainaugurował działalność wykładową na Wydziale Artium wykładem gramatyki greckiej. W l. 1540–1 jako docent extraneus objaśniał „Tuskulanki” Cycerona, pełniąc równocześnie – prawdopodobnie w l. 1539–41 – wraz z Szymonem Marycjuszem z Pilzna, obowiązki nauczyciela pomocniczego w szkole parafialnej Św. Jana, gdzie jego uczniem był m.in. Andrzej Patrycy Nidecki, którego późniejszymi pracami nad wydaniem „Fragmentów” Cycerona N. żywo się interesował. Po dwuletniej przerwie w zajęciach uniwersyteckich (1541–1542/3) w półr. letn. 1543 wszedł do Kolegium Mniejszego i ponownie wybrał za przedmiot wykładów mowy Cycerona, do którego odtąd często wracał, objaśniając w l. 1546, 1547/8, 1548/9, 1550/1 m. in. „Officia”, „Paradoxa”, „Tuskulanki” i „De inventione”. Na l. 1544–1550/1 przypadł najbardziej twórczy i aktywny okres jego zainteresowań literaturą humanistyczną oraz piśmiennictwem łacińskim i greckim, którym poświęcił większość wygłoszonych w tym czasie wykładów, często kosztem przewidzianych w oficjalnym programie lekcji arystotelesowskich.

W latach czterdziestych XVI w. N. związał się z kręgiem młodych humanistów uniwersyteckich, skupionych wokół Szymona Marycjusza z Pilzna (Jan z Trzciany, Mikołaj Gelasinus, Piotr z Poznania, Sebastian Wonsam) i należał w tym czasie do czołowych przedstawicieli reformatorskiego ruchu, jaki ogarnął krakowskie środowisko, manifestując jawnie swą niechęć do scholastyki systematycznym bojkotem przestarzałych dysputacji i obowiązkowych kursów pism Stagiryty, za co w r. 1548 został nawet, wraz z innymi kolegami, ukarany grzywną pieniężną. Tak np. w l. 1544–5 zamiast „Fizyki” Arystotelesa prowadził «graeca lectio» oraz objaśniał humanistyczne podręczniki Linacra i Cesariusza, w l. 1546–7 komentował „Officia” Cycerona (zamiast artystotelesowskiej „Etyki”) oraz autorów greckich (Hezjod, Homer, Demostenes), później również klasyków łacińskich (Kwintylian, Liwiusz) i pisarzy humanistycznych, m. in. Rudolfa Agricolę i Erazma z Rotterdamu, którego „De duplici copia verborum” czytał nadprogramowo w półr. letn. 1545. Humanistycznym zainteresowaniom dał również wyraz w ogłoszonym w r. 1548 zarysie prozodii łacińskiej De accentibus et recta pronunciatione opusculum (następne wyd.: 1551, 1566, 1567), w r. 1551 wydał w oficynie Łazarza Andrysowicza zbiór rozpraw z zakresu anatomii, embriologii i filozofii przyrody pt. Fabricatio hominis… Na treść tego dzieła – obok erudycyjnego komentarza do II księgi Cycerona „De natura deorum” pierwszego w Polsce podręcznika anatomii – złożyły się: rozprawa z zakresu embriologii Utrum cor an iecur in formatione foetus consistat prius oraz wygłoszona w r. 1549/50 na rozpoczęciu (greckiego?) wykładu περί κόσμου Arystotelesa Oratio de laude physices; na końcu książki zamieścił pierwszy w polskiej literaturze okulistycznej rysunek anatomiczny części składowych oka zaczerpnięty z „De humani corporis fabrica” A. Vesaliusa. Mimo braku formalnych studiów lekarskich we wszystkich trzech rozprawach, w szczególności w rozważaniach o budowie ciała ludzkiego, wykazał N. dobrą znajomość antycznej i współczesnej literatury anatomicznej (m.in. podręcznika Ch. Estienne’a „De dissectione partium corporis humani”), przyswojonej w drodze samodzielnej lektury oraz dzięki kontaktom ze znanymi lekarzami krakowskimi: Piotrem z Poznania, Bartłomiejem Sabinką i Marcinem Boruckim, którym dzieło swoje dedykował. Nie zaniedbując w l. n. zainteresowań humanistycznych – jeszcze w r. 1550/1 objaśniał z katedry Cycerona „De inventione” – prawdopodobnie wkrótce po przyjęciu do Kolegium Większego (1544) poświęcił się studiom teologicznym, komentując w l. 1548–51, zapewne w ramach wykładów bakałarskich, Ewangelię św. Jana i Listy Apostolskie. Ponadto miał pozostawić (w rękopisie?) nie znaną dziś mowę De potestate gemina, qua regitur mundus.

Od dalszych studiów w tej dziedzinie oderwał N-a wyjazd na Węgry w charakterze wychowawcy 12-letniego królewicza Jana Zygmunta Zapolyi, siostrzeńca Zygmunta Augusta, z roczną pensją 300 złp., przyznaną mu przez króla dn. 25 III 1552. Do Siedmiogrodu wyjechał na wiosnę 1552 w towarzystwie swego ucznia, w niedalekiej przyszłości znanego działacza reformacyjnego Krzysztofa Trecego, i zapewne wkrótce po przybyciu opracował nową redakcję krakowskich wykładów z zakresu teologii biblijnej, wygłoszonych – jak pisał w przedmowie – na życzenie swoich uczniów, Polaków i Węgrów, zamiast lektury Arystotelesa. Nadał im w druku formę zwięzłego podręcznika religijno-moralnego i systematycznego kompendium podstawowych dogmatów i zasad życia chrześcijańskiego dla użytku młodego księcia. Dzieło N-a ogłoszone w Krakowie w r. 1553, pt. Scopus Biblicus Veteris et Novi Testamenti..., z przedmową do Jana Zygmunta Zapolyi i kasztelana sądeckiego Spytka Jordana z Zakliczyna, wzbudziło już za życia autora żywe zainteresowanie i doczekało się licznych przedruków w Lyonie (1572) oraz Antwerpii w l. 1555, 1559, 1562, 1566, 1572, 1659. Prawdopodobnie jeszcze w czasie pobytu na Węgrzech przygotował również rozprawę na aktualny w kontrowersjach religijnych XVI w. temat usprawiedliwienia Assertio quorundam,… qua affirmant charitatem non esse maiorem seu praestantiorem fide in hac vita..., którą ogłosił w oficynie Marka Szarffenberga w r. 1555, zapewne już po przyjeździe do Krakowa, dokąd, opatrzony przez Zygmunta Augusta dożywotnią pensją w wysokości 200 złp., wrócił na wiosnę t. r. zwolniwszy się z powodu złego stanu zdrowia ze służby na dworze siedmiogrodzkim. W jesieni 1556 udał się ponownie na Węgry, gdzie w l. 1556–7 włączył się w nurt toczących się na terenie Siedmiogrodu polemik wyznaniowych. W listopadzie 1556 wygłosił na sejmie stanów siedmiogrodzkich w Koloszwarze ostro atakującą różnowierców Oratio in comitiis Colosvarini de corruptissimis eius seculi moribus et variis turbulentisque in religione Christiana doctrinis (druk. w Kr. u Ł. Andrysowicza, z dedykacją do królowej Izabeli i jej syna Jana, dalsze wyd.: Kolonia 1561, Lyon 1572, Antwerpia 1572 – z dodatkiem dwóch listów Erazma z Rotterdamu), a w r. n. wystąpił z utrzymaną w tym samym duchu nietolerancji mową na sejmie węgierskim w Tordzie Apologia pro catholica fide wydaną w r. 1557 również w drukarni Andrysowicza.

Trapiony ciężką chorobą, po powrocie do Krakowa objął N. wprawdzie zwyczajną katedrę teologii i na krótko przed śmiercią doszedł do stopnia bakałarza, nie zdołał już jednak rozwinąć szerszej działalności dydaktycznej i naukowej. Od bieżących spraw Uniwersytetu trzymał się zresztą przez cały czas z daleka, pełniąc jedynie podrzędne godności, m.in. konsyliarza Kolegium Większego. Również w karierze kościelnej ominęły go znaczniejsze beneficja, m. in. w r. 1552 kanonia Św. Anny, tak że ostatecznie musiał się zadowolić probostwem w Jangrocie i stanowiskiem kapelana na dworze hetmana Jana Tarnowskiego (1558), gdzie zaprzyjaźnił się ze znanym humanistą Stanisławem Różanką. Mimo braku oficjalnego uznania ze strony władz uniwersyteckich, już za życia cieszył się dużym szacunkiem wśród swoich uczniów (Jan Kasprowicz Leopolita, Marcin Glicjusz, Jan Dymitr Solikowski, Andrzej Patrycy Nidecki, Krzysztof Trecy) i w kręgu przyjaciół (Szymon Marycjusz, Mikołaj z Bodzentyna, Grzegorz Czuj z Sambora, Benedykt z Koźmina), a w pośmiertnej tradycji (Mikołaj Dobrocieski, Jan Brożek, Marcin Radymiński) uznany został za najwybitniejszego – obok Stanisława Sokołowskiego – teologa uniwersyteckiego XVI w. Zmarł w Krakowie 9 I 1559. W testamencie zapisał kosztowne naczynia dla Kolegium Większego oraz pieniężny legat na aniwersarz w kościele Św. Anny.

 

Nagrobek N-a z piaskowca (z popiersiem) w kościele Dominikanów w Krakowie (reprod. w: Lepszy L., Tomkowicz S., Zabytki sztuki w Polsce, T. I. Kościół i klasztor Dominikanów, Kr. 1924 s. 129–30); – Estreicher; Nowy Korbut; Enc. Org.; Giedroyć, Źródła do dziejów medycyny; Kośmiński, Słown. lekarzów; – Barycz, Historia UJ; tenże, Z epoki renesansu, reformacji i baroku, W. 1971; Bednarski A., Historia okulistyki w Polsce w w. XIII–XVIII, Lw. 1928 s. 38–40; Dzieje Teologii Katolickiej w Polsce, L. 1975 II; Kovács E., Uniwersytet Krakowski a kultura węgierska, Budapest 1965 s. 142–3; Majer J., Nowopolski Wojciech (Novicampianus) pod względem tożsamości tegoż imienia teologa i lekarza, „Roczn. Wydz. Lek. w UJ” T. 3: 1846 s. 49–58; Sołtykowicz J., O stanie Akademii Krakowskiej, Kr. 1810 s. 38, 178–86; Szpilczyński S., Wojciech Nowopolski autor Fabricatio hominis (1551) pierwszego podręcznika anatomii w Polsce, Wr. 1977; – Acta Rectoralia, II; Cod. Univ. Crac., V; Conclusiones Univ. Crac.; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol. I–II; Szymona Marycjusza z Pilzna korespondencja z lat 1551–1555, Wyd. S. Kot, 1929; – Arch. UJ: rkp. nr 63 k. 97, nr 69 s. 68; B. Jag.: rkp. nr 225 IV k. 24, nr 2046, 2304.

Leszek Hajdukiewicz

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Erazm Ciołek h. Sulima

1474-02-28 - 1552-09-09
biskup płocki
 

Wit Stosz (Stoss, Stwosz)

około 1438 - 1533-09-22
rzeźbiarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.