Przetocki Wojciech h. Szaszor (ok. 1522–1598), horodniczy wileński. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Korony. Jego ojcem mógł być Jakub, dworzanin Zygmunta Augusta, który w l. 1546/7 był komisarzem z ramienia podskarbiego młodego króla Jana Lutomirskiego w komorze celnej w Szawlach (na Żmudzi), ustanowionym w celu eliminowania z obiegu monety świdnickiej. Herb P-ego (zwany także Orle-Kojałowicz), orzeł polski z gwiazdą sześcioramienną zamiast głowy, nawiązujący bezpośrednio do godła królewskiego, wskazywać może na nobilitację rodziny.

P. rozpoczął karierę na dworze Zygmunta Augusta, wystąpił bowiem już w r. 1551 z tytułem sekretarza królewskiego. W l.n. nosił również tytuły dworzanina JKM oraz pisarza publicznego «Sancta Apostolica et Imperiali autoritate». Jako taki podpisał 27 V 1565 w Wilnie testament Mikołaja Radziwiłła «Czarnego», woj. wileńskiego i kanclerza lit. Był wówczas również zarządcą («sprawcą») mennicy królewskiej w Wilnie. Funkcję tę pełnił co najmniej do r. 1569. Wtedy bowiem mennica wileńska wybiła żeton (tzw. liczman menniczy) na cześć P-ego z jego herbem i nazwiskiem. W r. 1568 P. otrzymał urząd horodniczego wileńskiego, który sprawował do końca życia. Do kompetencji jego należało nadzorowanie i obrona zamku w Wilnie. W związku z tym P. odgrywał pewną rolę w życiu politycznym W. Ks. Lit. W składzie delegacji litewskiej brał udział w lutym 1574 w uroczystym wjeździe do Krakowa, a następnie w koronacji Henryka Walezego. W końcu 1575 r. po ucieczce króla do Francji przebywał on w otoczeniu bpa wileńskiego Waleriana Protasewicza, który w tym czasie prowadził rozmowy z posłem cesarskim. P. był mocno związany z działalnością dwóch kolejnych bpów wileńskich, mianowicie W. Protasewicza i Jerzego Radziwiłła. W r. 1568 był jednym z nielicznych współpracowników biskupa zaangażowanych w działanie przygotowujące sprowadzenie jezuitów do Wilna. Następnie jako świadek podpisał akt fundacyjny Akademii Wileńskiej, wystawiony 25 VIII 1578 przez Protasewicza. Pełnił także funkcję plenipotenta prawnego J. Radziwiłła. Swymi działaniami wspierał również jezuitów na terenie Wilna, m. in. w sprawie związanego z reformacją drukarza Daniela z Łęczycy. Kardynał Stanisław Hozjusz uważał go za osobistość wielce przydatną dla kontrreformacyjnych przedsięwzięć jezuitów wileńskich. Był P. postacią znaną w ówczesnym środowisku literackim. Jego herbowi i osobie poświęcił Piotr Rojzjusz wiersze „Ad Albertum Pretocium” i „In stemma Albertii Pretocii”. Natomiast Andrzej Trzecieski dedykował mu sylwę „Hymnus in festo Epiphaniae Domini”, a Maciej Stryjkowski jeden z rozdziałów XXIV księgi „Kroniki polskiej, litewskiej, żmudzkiej i wszystkiej Rusi”. Również sam P. zaliczał się do ludzi wykształconych i władających piórem. Dokonał bowiem przekładu na język polski „Confessio fidei” S. Hozjusza wkrótce po jej przyjęciu na synodzie piotrkowskim w r. 1552.

P. był właścicielem Kretyngi (Żmudź) i folwarku w okolicach Trok. Zmarł 25 XII 1598. Pogrzebany został pod ołtarzem Św. Krzyża, który uprzednio fundował, w kościele jezuickim Św. Jana Chrzciciela w Wilnie. Nagrobek jego uległ zniszczeniu po upadku Wilna w r. 1655.

Kojałowicz, Compendium; Niesiecki; Uruski; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Baryczowa M., Augustyn Rotundus Mieleski, wójt wileński, pierwszy historyk i apologeta Litwy, „Ateneum Wil.” R. 10: 1935 s. 95, R. 11: 1936 s. 127; Bieliński, Uniw. Wil., I 40; Demel B., Liczmany mennicze zwane podskarbiówkami, W.–Kr. 1911 s. 4, 21; Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565), W. 1939 s. 417–18; Kolankowski L., Zygmunt August wielki książę Litwy do 1548 r., Lw. 1913 s. 288–9, 297; Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do roku 1750, Wil. 1842 II 443, 467; Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska, Wil. 1910–16 II 94, III 59; Lappo I. I., Litovskij Statut 1588 goda, Kaunas 1936 I 63–4; tenże, Velikoe Knjažestvo Litovskoe za vremja ot zaključenija ljublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), S. Pet. 1901 I 334–5; Łopaciński E., Horodnictwo wileńskie w latach 1470–1794, „Wilno” R. 1: 1939 (czerwiec) s. 85; Tazbir J., Piotr Skarga, W. 1978; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XX; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, III; Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566–1610, Wyd. J. Sygański, Kr. 1912; Opis dokumentov Vilenskogo Central’nogo Archiva drevnich aktovych knig, Vil. 1901–3 I 182, II 52, 63, 81; Opisanie rukopisnogo otdelenija Vilenskoj Publičnoj Biblioteki, Vil. 1898 III 87, 93; Royzii Petri Maurei Carmina, Wyd. B. Kruczkiewicz, Cracoviae 1900 I 173, II 214–15; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 230; Stryjkowski M., Kronika polska…, Królewiec 1582; Tricesii A., Sylvarum liber tertius, (b. m. i r.), (Sylwa III); – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V nr 12 413 a (z Wilna 16 X 1575), nr 12 520a; B. Czart.: rkp. 1352 s. 254 (Herbarz litewski Wojciecha Kojałowicza z r. 1658).

Henryk Lulewicz