Rauszer Zdzisław Erazm (1877–1952), inżynier, technolog, metrolog, założyciel i dyrektor Głównego Urzędu Miar w Warszawie. Ur. 15 VI w Warszawie, był synem Juliana, notariusza, i Julii z Fijałkowskich.
Po ukończeniu w r. 1896 szkoły realnej w Warszawie, R. odbył w l. 1896–1903 studia mechaniczne w Instytucie Technologicznym w Petersburgu, gdzie w r. 1903 uzyskał (z odznaczeniem) stopień inżyniera technologa. Następnie uczył się do r. 1909 mechaniki cieplnej i budowy parowozów w Technicznej Szkole Kolejowej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie (dziś: Technikum Kolejowe im. J. Rabanowskiego). Był wydawcą (od r. 1903) pisma „Kolejarz”. Współorganizował strajk szkolny 1905 r. Jako fachowiec w dziedzinie służby miar i wag w r. 1909 podjął R. pracę w Głównej Izbie Miar i Wag w Petersburgu. Był tam asystentem w sekcji pomiarów długości pod kierunkiem Fiodora Iwanowicza Blumbacha i zdobył duże doświadczenie w zakresie metrologii. Kiedy w r. 1915 władze rosyjskie zarządziły ewakuację warszawskiego Urzędu Miar z całym inwentarzem technicznym i personelem do Rosji, władze miejskie Warszawy postanowiły urząd ten restytuować, powierzając to zadanie R-owi. Przyjechał on okrężną drogą z Piotrogrodu do Warszawy w r. 1916 i w krótkim czasie zorganizował pierwszy polski Urząd Miar, którym następnie kierował. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości instytucja ta otrzymała nazwę Głównego Urzędu Miar (GUM). R. był jego naczelnym dyrektorem od r. 1919 do r. 1949. Na tym stanowisku przyczynił się wybitnie do rozwoju GUM-u oraz utworzenia polskiej administracji miar, podstaw organizacji metrologii w Polsce oraz wprowadzenia Polski do międzynarodowego systemu metrycznego (w r. 1925).
R. był autorem wielu publikacji, m. in. ogłosił: Organizacja polskiej administracji miar (W. 1916, 1945), Zadania prawodawstwa miar w Polsce i ich związek z potrzebami techniki (W. 1917), Projekt ustawy o miarach (W. 1918 – na podstawie tego projektu wydano 8 II 1919 dekret państwowy), Autorstwo polskiego prawa o miarach (W. 1919), Jednostki miar używane w Królestwie Polskim w dobie poprzedzającej wprowadzenie systemu metrycznego („Mies. Statystyczny” 1920 z. 4), Wprowadzenie systemu metrycznego w Królestwie Polskim (W. 1922), Pierwsze dziesięciolecie Polskiej administracji miar („Przegl. Techn.” 1929), Les progrès du système mètrique en Pologne (1929), Legalizacja wag w rolnictwie („Gaz. Roln.” 1930), Błędy i poprawki narzędzi mierniczych (W. 1931, Bytom 1949), Die eindeutige Bestimmung des Fehlerbegriffs des Messeninstrumenten (1936), Mierzenie pod względem prawnym (w: „Encyklopedia nauk politycznych”, W. 1939).
R. brał czynny udział w pracach Międzynarodowego Biura Miar (Bureau International des Poides et Mesures) w Sèvres pod Paryżem, w r. 1937 został pierwszym przewodniczącym Międzynarodowej Konferencji Metrologii Prawnej oraz prezesem Komitetu dla opracowania międzynarodowej konwencji metrologii prawnej (Organisation Internationale de Métrologie Légale). W Polsce był R. m. in. współzałożycielem Polskiego Tow. Fizycznego, członkiem Instytutu Naukowej Organizacji i Kierownictwa, delegatem do Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN), członkiem honorowym Tow. «Liga Pracy», członkiem Państwowej Rady Mierniczej, przewodniczącym Komisji Metrologicznej, delegatem rządu na VII i VIII Generalną Konferencję Miar. W r. 1936 Politechnika Lwowska nadała mu tytuł doktora honoris causa nauk technicznych.
Podczas okupacji niemieckiej R. pełnił funkcję kierownika byłego GUM-u w Generalnym Gubernatorstwie (Eichverwaltung im GG) w Warszawie, gdzie starał się chronić personel polski przed restrykcjami okupanta, a także dopomagać w pracach konspiracyjnych. Po wyzwoleniu w r. 1945 przystąpił natychmiast do odbudowy zniszczonego gmachu GUM-u (działającego po drugiej wojnie pod różnymi nazwami, ostatnio pod nazwą Polskiego Komitetu Normalizacji Miar i Jakości – PKNMiJ) i nowej organizacji polskiej służby miar, doprowadzając jej stan do znacznego zaawansowania w pierwszych latach po wojnie. Ogłosił też pracę Teoria wielkości (W. 1947). Po przejściu na emeryturę z dn. 1 X 1949 pracował jeszcze do 1 VIII 1951 w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, początkowo jako przewodniczący Komisji Metrologicznej, a następnie kierownik w Centralnym Zakładzie Słownictwa Technicznego, zajmując się m. in. porządkowaniem terminologii metrologicznej. W czerwcu 1950 został współpracownikiem Komisji Nauk Technicznych PAU. W r. 1951 był referentem podsekcji Mechaniki Precyzyjnej i Metrologii I Kongresu Nauki Polskiej. W t. r. został członkiem zwycz. Tow. Naukowego Warszawskiego. Zmarł 20 X 1952 w Warszawie wskutek wylewu krwi do mózgu, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera c-XI-1/2). Był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości, Medalem I Konferencji Metrologii Prawnej (Paryż 1937).
R. był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy (ślub 1905) z Cecylią z Olszewskich, siostrą Antoniego (zob.), która zginęła w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu; po jej śmierci R. ożenił się z Agnieszką Józefą z Misztalów. Z pierwszego małżeństwa miał syna Kazimierza (ur. 1906) i córkę Kalinę (ur. 1914), zamężną Stypińską.
Fot. w: „Światowid” R. 4: 1927 nr 40 s. 2; – Enc. Powsz. (PWN), III; W. Enc. Powsz. (PWN), IX; Biogramy uczonych polskich Cz. 1: Nauki społeczne, Wr. 1985 z. 3; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Lista członków Polskiego Tow. Fizycznego, W. 1936; – Gospodarka elektryczna w Polsce, W. 1926 s. 167, 1930 s. 206, 1935 s. 140, 1939 s. 77; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I; Janiszek A., Dzieje miar w Polsce, W. 1979; Księga pamiątkowa inżynierów; Księga SIMP. Pół wieku działalności mechaników polskich w przemyśle, W. 1963 s. 303 (życiorys); Kula W., Miary i ludzie, W. 1970; Polskie placówki badawcze. Nauki fizyczne. Technika, W. 1925 s. 44–7; Prace Włodzimierza Krukowskiego, W. 1956 s. 11–12, 25; Spustek I., Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, W. 1966; Szymański H., Jednostki miar, W. 1956; Troskolański A. T., O twórczości. Piśmiennictwo naukowo-techniczne, W. 1982; – Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939 r., W. 1964; Nasza walka o szkołę pol., II; Pamiętnik Nadzwyczajnego Zjazdu Techników Polskich w Warszawie w r. 1917, W. 1917 s. 16, 58, 76; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 38–9; – „Biul. Informacyjny Centr. Urzędu Jakości i Miar” 1969 nr 4 s. 15, 16, 1970 nr 1–2 s. 74–5 (życiorys), 77 78; „Express-Informacja COINiM” 1981 nr 3 s. 6–9 (życiorys); „Przegl. Elektrotechn.” 1929 s. 346–8; „Roczn. PAU” 1947/52 s. CXXVII; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1951 s. 116–17 (życiorys, spis prac), 1952 s. 111–13 (życiorys); „Wiad. PKN” 1952 s. 849–50 (życiorys, fot.); – AAN: Prez. Rady Min. karty ewidencyjne Min. Przemysłu i Handlu, sygn. 177; Arch. cmentarza Powązkowskiego w W.: Księgi zmarłych sygn. 780–1046, nr 6; Arch. Muz. Miar w W.: Książka wizytacyjna Lotnego Objazdowego Urzędu Miar z r. 1922 oraz mszp. życiorysu R-a pióra Ludwika Zajdlera, a nadto fot. i medal R-a z I Konferencji Metrologii Prawnej (Paryż 1937); Arch. PAN: zespół „Minerwa”; Arch. PKNMiJ w W.: Akta osobowe R-a sygn. 33/R; Arch. Pol. Tow. Fizycznego w W: Wspomnienia R-a z I wojny światowej.
Jerzy Kubiatowski