Karliński Justyn Józef Stanisław (1862–1909), badacz fauny tatrzańskiej, lekarz, bakteriolog i inspektor sanitarny Bośni i Hercegowiny. Był synem Michała Franciszka Ignacego, profesora astronomii UJ, i Ludmiły z Luckerów, ur. 23 VII w Krakowie. K. ukończył gimnazjum w Krakowie, dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w r. 1886 (23 IV) w UJ, pełniąc w r. 1885/6 obowiązki asystenta przy katedrze anatomii patologicznej. W r. 1886 wyjechał do Wiednia i tutaj pełnił w l. 1886–7 funkcje starszego lekarza i prosektora w szpitalu garnizonowym; w r. 1887 objął stanowisko lekarza powiatowego w Čelebiću (Bośnia). Ze względu na zły stan sanitarny kraju i panujące epidemie wysyłano K-ego do różnych miejscowości i powiatów. W l. 1888–9 pracował w Konjičy, w r. 1890 w Stolaču, w 1891 znowu w Konjičy, w 1894 w Visoce, w 1896 w Gračanicy, w r. 1899 w Maglaju, w 1903 w Čajničy, w 1904 w Tešanj. W r. 1892 został mianowany naczelnym szefem sanitarnym przy wojskowym zarządzie Bośni i Hercegowiny (stanowisko cywilne odpowiadające randze generała dywizji), stał się człowiekiem zamożnym, właścicielem posiadłości w Tuzli (półn. Bośnia) i Baśce na wyspie Krk w Dalmacji. W r. 1906 przeszedł w stan spoczynku i poświęcił się całkowicie praktyce lekarskiej.
K. był świetnym epidemiologiem, bakteriologiem, nawet chirurgiem. Na terenie Bośni okazał przede wszystkim dużą odwagę w walce z cholerą. Dwukrotnie, tj. w l. 1891 i 1893, towarzyszył mahometańskim pielgrzymkom bośniackim do zakażonej cholerą Mekki i dzięki jego opiece nie przyniesiono epidemii do Bośni (otrzymał za to w r. 1891 Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa). W r. 1893 rząd austriacki skierował K-ego do Turcji dla walki z cholerą. Brał udział w likwidacji epidemii w Smyrnie, Konstantynopolu, Dżiddzie, El Tor i Mekce, ułożył pierwszy plan asenizacyjny Konstantynopola, reprezentował Turcję na konferencjach międzynarodowych w Paryżu, Suezie i Wenecji. Współpracował blisko z szefem sanitarnym Turcji baszą Bąkowskim i lekarzem M. Kłodzianowskim; za swą działalność został odznaczony m. in. Komandorią tureckiego Orderu Osmania, Krzyżem oficerskim Orderu Korony Włoskiej i powołany na członka Międzynarodowej Komisji Sanitarnej w Paryżu. W r. 1893 pełnił też obowiązki przybocznego lekarza sułtana. Swoją działalność lekarską na Wschodzie opisał K. w książce Über der gelben Flagge. Erinnerungen und Eindrücke von der Reise nach Arabien und Kleinasien (Wien 1894), tłumaczonej potem na jęz. francuski i angielski. Od tego czasu brał K. częsty udział w międzynarodowych kongresach medycznych dla chorób zakaźnych, higieny, zwalczania raka i tężca. W r. 1891 zabiegał (jako 30-letni uczony) o katedrę bakteriologii na UJ, którą wtedy otrzymał Odo Bujwid, a w 1897 o katedrę higieny na uniwersytecie lwowskim (także bezskutecznie). W Polsce był członkiem towarzystw lekarskich w Krakowie i Warszawie oraz Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu; był też członkiem Tow. Zoologiczno-Botanicznego w Wiedniu.
Mimo częstych zmian miejsc zamieszkania K. pracował naukowo bardzo intensywnie. Mając 19 lat ogłosił trzy rozprawki dotyczące fauny tatrzańskiej (Wykaz ptaków tatrzańskich na podstawie własnych i obcych spostrzeżeń, Wykaz wijów tatrzańskich zebranych w r. 1881 i Materiały do fauny wijów Galicji Zachodniej), lecz niebawem niemal całkowicie poświęcił się naukom lekarskim. Jako bakteriolog sam przeprowadzał badania, organizował pracownie bakteriologiczno-analityczne, odkrył w wodach Bośni przeszło 20 nowych bakterii, zakupywał za swe pieniądze zwierzęta doświadczalne, sprowadzał czasopisma i książki zagraniczne. Jenejski „Centralblatt für Bakteriologie und Parasitenkunde” zawiera przeszło 50 prac naukowych K-ego z zakresu medycyny i weterynarii, wiele rozpraw po serbsku i chorwacku. Kilkadziesiąt prac ogłosił w różnych medycznych czasopismach polskich, głównie w „Przegl. Lek.”, „Now. Lek.”, „Gaz. Lek.”, „Przegl. Weterynaryjnym”, czasopismach AU, „Kosmosie”, „Wszechświecie”, „Kur. Lwow.” (korespondencje z Bośni). W języku polskim opublikował wiele prac z zakresu okulistyki (Przyczynek do nauki o achromatopsji na bocznych częściach siatkówki, Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr., Kr. 1884 XI 197–217), chorób zakaźnych (tyfusu – „Przegl. Lek.” 1887 nr 26, 1889 nr 29, 1890 nr 23–30, cholery – „Now. Lek.” 1890/11, posocznicy noworodków – „Wszechświat” 1888, nr 27, „Przegl. Lek.” 1888 nr 27, „Now. Lek.” 1889/1, błonicy, gruźlicy), bakteriologii („Przegl. Lek.” 1889 nr 28, 1891 nr 19–20), medycyny sądowej („Przegl. Lek.” 1887 nr 11–12, 26, ciekawsze corpora delicti przesyłał L. Wachholzowi, z którym łączyła go przyjaźń od czasów studenckich), nawet historii medycyny (Kilka słów o lekarskiej działalności Kopernika, „Gaz. Lek.” 1884 nr 34). K. wynalazł także dosyć skuteczną szczepionkę przeciw zarazie nierogacizny oraz surowicę bydlęcą przeciw cholerze świń, aczkolwiek zdawał sobie sprawę z ograniczonego zakresu działania tych leków (dotychczas problem skutecznie nie rozwiązany). Interesował się żywo gruźlicą bydła rogatego i jej szkodliwością dla człowieka, różycą świń i wieloma innymi zakaźnymi chorobami zwierząt domowych. Jego twórczość naukowa w jęz. niemieckim była jeszcze bardziej różnorodna, a angielskie pisma lekarskie zwróciły się do niego, aby swe prace ogłaszał także na ich łamach. L. Karwacki, charakteryzując naukową działalność K-ego, podkreślił, że był on bardziej ceniony przez obcych niż przez swoich, że prace jego «o gorączce powrotnej, o bakteriologii trądu, o lasecznikach kwasoodpornych, o przenoszeniu gruźlicy ludzkiej na bydło, weszły jako cenny dorobek do nauki europejskiej».
W r. 1909 K. zachorował na raka gardła i był operowany w Wiedniu; tam też zmarł 1 X t. r. Pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim, w grobie rodzinnym. Żonaty był dwukrotnie. Pierwszy raz w r. 1892 z Heleną Stern z Drezna, córką profesora politechniki i znanego powieściopisarza niemieckiego, Adolfa Sterna, która mu towarzyszyła w pracy na Bałkanach i w Turcji i odznaczona została tureckim orderem. W r. 1906, po jej śmierci, ożenił się K. powtórnie z Ormianką polskiego pochodzenia Marcelą Mikołajewicz i miał z tego związku syna Wojciecha, zmarłego niemal równocześnie z ojcem i razem z nim pochowanego w Krakowie, oraz córkę Zofię, później żonę Józefa Opica, filologa klasycznego w Sarajewie.
Fot. w Arch. UJ i w rękach rodziny Birkenmajerów i Opiców; – Estreicher; Kayser Ch. G., Heinsius W., Allgemeines Bücher-Lexikon Supplement-Band 2–3, Leipzig 1812–28; Przegląd piśmiennictwa lekarskiego polskiego, 1888–1909; Wykaz oryginalnych prac lekarskich polskich, W. 1896 s. 78 i n.; International catalogue of scientific literature 1901–8; Katalog literatury naukowej polskiej 1901–8; Wojtusiak R. J., Katalog wydawnictw PAU 1873–1947, II; Kośmiński, Słownik lekarzów; Millak K., Słownik biograficzno-bibliograficzny polskich lekarzy weterynaryjnych, L.–W. 1960–3; – XXV-lecie rolnictwa polskiego 1883–1907, W. 1908 II 68; Sielski S., Dr. Justin Karliński, „Higijena” T. 2: 1953 s. 147–60, odb. Zagreb 1953 (w jęz. serbochorwackim, fot. i bibliogr. prac); – Karwacki L., „Gaz. Lek.” R. 44: 1909 nr 44 s. 990; [Królikowski S.] J. K., „Przegl. Weterynarski” 1909 s. 410–1; „Przegl. Lek.” 1892 nr 52, 1893 nr 42, 49, 1894 nr 54; – Arch. Gł. B. Lek.: Listy K-ego do prof. E. Korczyńskiego; Arch. PAN Oddz. w Kr.; Arch. UJ: S. II 515, S. II 519 poz. 833, WL II Protokóły posiedzeń 1891, WL II Dziennik podawczy 1891 (Lp. 659); B. Jag.: rkp. 8085/III, 6972/I, 6587/III; B. Ossol.: rkp. 7178/II, 1234/III; – Informacje i materiały rodziny Birkenmajerów; – Szarejko P., Działalność lekarzy polskich w Jugosławii, (rkp.).
Piotr Szarejko