INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Karol Ludwik Stadtmüller  

 
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stadtmüller Karol Ludwik Tytus (1880–1942), inżynier, urzędnik budowlany, współtwórca polskiego słownictwa technicznego. Ur. 14 VI w Krakowie, był synem Karola Jana (zob.) i Agaty z Blumenhoffów, kuzynem Ryszarda (zob.).

S. uczył się początkowo w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, skąd w r. 1893 przeniósł się do Wyższej Szkoły Realnej; tu zdał maturę 30 V 1899. Potem do r. 1904 studiował na Wydz. Inżynierii Szkoły Politechnicznej we Lwowie i uzyskał tytuł inżyniera. Po studiach pracował jako praktykant budownictwa w Oddz. Technicznym Namiestnictwa, oddelegowany do Kierownictwa Budowy Regulacji Wisły w Krakowie. W tym czasie (1905) został członkiem Krakowskiego Tow. Technicznego (KTT). Potem był zatrudniony w Oddz. Budowlanym najpierw starostwa w Bochni, potem (od ok. r. 1908) starostwa w Krakowie. Po przyjeździe do Krakowa, wciągnięty przez ojca, poświęcił się pracy nad polskim słownictwem technicznym. Razem opublikowali Niemiecko-polski słownik techniczny (Kr. 1913); część polsko-niemiecka nie ukazała się wówczas z powodu pierwszej wojny światowej.

Po pierwszej wojnie światowej S. pracował w Urzędzie Wojewódzkim (Dyrekcji Robót Publicznych) w Krakowie na stanowisku starszego radcy budowlanego aż do przejścia na emeryturę w r. 1933. W ramach swoich obowiązków brał m.in. udział w robotach remontowo-konserwatorskich na Wawelu. Równocześnie kontynuował prace słownikowe, wspomagany częściowo przez Stanisława Pachulskiego. Zgromadził obszerną literaturę techniczną, dzieła encyklopedyczne i czasopisma oraz inne wydawnictwa, jak cenniki, inwentarze, spisy narzędzi itp. Ponadto bezpośrednio zbierał materiały w zakładach technicznych i pracowniach rzemieślniczych, spisując używane tam określenia oraz nazwy maszyn i ich części. W r. 1926 odbył podróż statkiem handlowym «Lwów» z Gdyni do Gandawy, aby poznać słownictwo morskie i okrętowe oraz komendy obowiązujące w marynarce. Nawiązał kontakty z technikami i językoznawcami, a także współpracował ze stowarzyszeniami technicznymi i komisjami terminologicznymi, m.in. Komisją Językową PAU, Centralną Komisją Słownictwa Elektrycznego przy Stow. Elektryków Polskich, Komisją Słownictwa Technicznego Akad. Nauk Technicznych w Warszawie oraz Komisją Terminologiczną Morską działającą przy Lidze Morskiej i Rzecznej, a od r. 1931 przy PAU (w l. 1932–6 był jej sekretarzem i współwydawcą 6 zeszytów „Słownika morskiego polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjskiego”, W. 1929–36). Działał też w Polskim Tow. Politechnicznym (lwowskim) i KTT, gdzie w r. 1924 powołano pod jego przewodnictwem komisję słownikową. Udzielał się w Tow. Miłośników Języka Polskiego (był członkiem komisji rewizyjnej), publikował w jego organie „Język Polski”, jak również (od r. 1919) w „Poradniku Językowym”; przyczynił się, wraz z Adamem Antonim Kryńskim, do odnowienia w r. 1929 edycji „Poradnika” w Warszawie.

Wynikiem badań S-a było kilka publikacji poświęconych słownictwu technicznemu, m.in.: Słowniczek kolejowy (Kr. 1919, w którym zestawił słownictwo potocznie używane w różnych językach zawodowych z terminami poprawnymi), Niemiecko-polski słownik lotniczy (Lw.–W. 1921), Niemiecko-polski słownik okrętowy (Lw.–W. 1921), Polskie słownictwo techniczne (Kr. 1921) i Słownictwo młynarskie (Kr. 1922). W l. 1921–3 opublikował 11-częściowe Słownictwo rzemieślnicze (Kr.), obejmujące całość terminologii (w zestawieniu z potoczną) z zakresu rzemiosła drzewnego, metalowego, instalacyjnego, skórzanego, włókienniczego, zbożowego, ceramicznego, graficznego, budowlanego, instrumentów muzycznych i przemysłowo-rękodzielniczego (hutnictwo, odlewnictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, tapicerstwo itp.). Z pomocą Piotra Bomasa wydał z. 4 „Słownika morskiego” pt. Porty morskie (W. 1933). W rękopisie pozostały: Ilustrowany niemiecko-polski słownik gazowniczy (z r. 1926) i Niemiecko-polski słownik radiowy (z r. 1927). Współpracował z redakcją „Ilustrowanego słownika języka polskiego” (W. 1928), podając uzupełnienia w zakresie słownictwa technicznego. Na początku l. trzydziestych brał udział w pracach przygotowawczych nad „Słowiańskim słownikiem technicznym” (polsko-rosyjsko-czesko-serbsko-bułgarskim), zainicjowanych przez Federację Inżynierów Słowiańskich; prace te jednak wkrótce przerwano. Ogłaszał też artykuły na łamach czasopism specjalistycznych, m.in. W jakim kierunku powinno iść ustalenie polskiego słownictwa technicznego? („Czas. Techn.” 1933 nr 21–22, odb. Lw. 1933), Program prac nad polskim i słowiańskim słownikiem technicznym („Język Polski” R. 16: 1931 z. 5) i Sposób ustalania polskiego słownictwa technicznego (tamże R. 22: 1937 z. 4). Poszerzył i przygotował do druku opracowaną niegdyś z ojcem niemiecko-polską część Słownika technicznego pt. Technisches Wörterbuch. Deutsch-Polnischer Teil (W. 1923–5 I–II). Drugie wydanie części polsko-niemieckiej, z braku wydawcy, drukował głównie własnym sumptem w Poznaniu w l. 1936–9 przy współpracy Lecha Dolniaka; część nakładu oraz suplement zostały zniszczone przez Niemców podczas drugiej wojny światowej.

Podczas okupacji niemieckiej S. należał do Straży Obywatelskiej m. Krakowa. Zmarł 22 X 1942 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim (kw. XVI, zach. 16). Po wojnie nie opublikowana spuścizna S-a i zgromadzone materiały zostały przekazane do zbiorów biblioteki Akad. Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

S. był dwukrotnie żonaty. W pierwszym małżeństwie zawartym w r. 1911 z Elżbietą Krauze (zm. 1916) miał syna Romana Mieczysława (1912–1996) pilota, który po ukończeniu Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie służył w 3. P. Lotniczym, a następnie studiował w Państw. Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Poznaniu. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. został omyłkowo zestrzelony przez polską artylerię przeciwlotniczą w rejonie Lwowa. Po wkroczeniu wojsk sowieckich przedostał się do polskiego lotnictwa we Francji, gdzie otrzymał nominację na podporucznika. Po klęsce Francji służył w 301. Dyonie Bombowym Ziemi Pomorskiej «Obrońców Warszawy», następnie w 300. Dyonie Bombowym Ziemi Mazowieckiej Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Awansowany na porucznika (1943) i kapitana (1944) był oficerem łącznikowym w Dowództwie 9. Grupy Bombowej USA Air Force. Ogółem wziął udział w 36 lotach bojowych. W r. 1946 zwolniony z wojska w stopniu majora, zamieszkał w Manchesterze i podjął pracę w zakładach Metropolitan-Vickers. Działał w organizacjach polonijnych i kombatanckich. Był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi i brytyjskim Distinguished Flying Cross.

Drugą żoną S-a (od r. 1918) była Jadwiga Helena z Arciszewskich (1894–1983), siostra Stanisława Roli-Arciszewskiego (zob.), która po odebraniu edukacji gimnazjalnej (1913), pracując zarobkowo, pobierała naukę rysunku i malarstwa u Feliksa Wygrzywalskiego oraz uczestniczyła w kursach z różnych dziedzin przemysłu artystycznego. W l. 1923–5 wystawiała swoje prace tkackie i hafciarskie w Krakowie, Warszawie, Katowicach, Lwowie oraz na Międzynarodowej Wystawie Tkanin w Paryżu (1925, srebrny medal za projekt kilimu i wyróżnienie za wzory do haftu białego). Po uzyskaniu eksternistycznie w r. 1928 dyplomu Państw. Szkoły Zawodowej Żeńskiej w Krakowie została w r. 1931 nauczycielką haftu w Państw. Szkole Przemysłu Artystycznego w Krakowie (przemianowanej w r. 1937/8 na Państw. Inst. Sztuk Plastycznych). Równocześnie przez sześć lat pracowała w dziale tkactwa i haftów antycznych Muz. Przemysłowego w Krakowie. Podczas okupacji niemieckiej pracowała nadal w Instytucie (Kunstgewerberschule) aż do jego rozwiązania w marcu 1943. Po utworzeniu w r. 1945 Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych została wykładowcą rysunku, techniki haftu, koronkarstwa, farbiarstwa i tkaniny dekoracyjnej na Wydz. Włókienniczym. Po przyłączeniu uczelni w r. 1950 do ASP i redukcji w r. 1956 Wydz. Włókienniczego do studium przy Wydz. Malarstwa wykładała nadal na etacie profesorskim aż do przejścia na emeryturę w r. 1972. Z tego małżeństwa miał S. córkę Jadwigę (ur. 1919), po mężu Malinowską.

 

Fot. w Mater. Red. PSB; – Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Brocki Z., Kubiatowski J., Inżynier Karol Stadtmüller (1880–1942) wybitny pracownik na polu terminologii i leksykografii technicznej, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. D, 1975 z. 8 s. 74–104 (fot., bibliogr.); Historia elektryki polskiej, W. 1976 I; Hist. Nauki Pol., IV cz. 3; Pięćdziesięciolecie Centralnej Komisji Słownictwa Elektrycznego SEP (1917–1967), „Przegl. Elektrotechn.” R. 44: 1968 z. 5 s. 233; Roppel L., Przegląd historyczny prac nad polskim słownictwem morskim w latach 1899–1939, Gd. 1955; Sprawozdanie z pięćdziesięcioletniej działalności Krakowskiego Towarzystwa Technicznego 1877–1927, Kr. 1927 s. 73, 77, 102; W Krakowie przy Studenckiej. Księga pamiątkowa wydana z okazji jubileuszu 130-lecia V Liceum Ogólnokształcącego im. A. Witkowskiego w Krakowie 1871–2001, Oprac. G. Małachowski, Kr. 2001 s. 462; Zbierski K., Zarys dziejów polskiego słownictwa technicznego, „Wiad. Pol. Komitetu Normalizacyjnego” R. 20: 1952 z. 7 s. 511, 518; – Szematyzmy Król. Galicji z l. 1906–14; Wielka księga adresowa […] Krakowa…, Wyd. S. Mikulski, R. 6: 1910, Kr.; – „Dzien. Pol.” 1983 nr 45 (nekrolog żony S-a, Jadwigi); „Tydzień Kult.-Liter.” R. 44: 1937 nr 52 (wywiad T. Mildnera z S-em); – Mater. Red. PSB: Nota biogr., Oprac. Jerzy Kubiatowski; – Informacje Grzegorza Małachowskiego z Kr.; Informacje i archiwalia rodzinne córki S-a, Jadwigi Malinowskiej z Kr.

Bibliogr. dot. Romana Stadtmüllera: Dembecka W., Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Poznaniu 1919–1945, P. 1986 s. 53; – Matczak J., Lotniczy szlak absolwenta PWSBMiE – Romana Stadtmüllera, „Absolwent. Kwart. Stow. Absolwentów Politechn. Pozn.” 2001 nr 23 (fot. portretu); Pawlak J., Polskie eskadry w wojnie obronnej. Wrzesień 1939, W. 1991 s. 573; Mc Veigh P., Hero Roman flies back to a dream, „Manchester Evening News” 1992 nr z 1 IX (fot.); – Informacje Andrzeja Suchcitza z Londynu.

Stanisław Tadeusz Sroka

 

 

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Karol Brzozowski

1821-12-29 - 1904-11-05
poeta
 

Wojciech Roman Ruszkowski

1897-05-29 - 1976-12-29
aktor teatralny
 

Edward Lipiński

1888-10-18 - 1986-07-13
ekonomista
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Tadeusz Maciej Runge

1898-11-22 - 1975-12-21
urzędnik
 

Edward Statkiewicz

1921-01-15 - 1970-03-10
skrzypek
 

Józef Jacenty Stypiński

1880-08-17 - 1943-02-13
nauczyciel
 

Apolinary Garlicki

1872-02-23 - 1940
socjolog
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.