INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Marian Rapacki     

Marian Rapacki  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rapacki Marian pseud. i krypt.: Machnicki, Sęk, R. M. (1884–1944), działacz i teoretyk spółdzielczości, prezes «Społem». Ur. 7 II w Sieradzu, był jednym z dwóch synów Bronisława, administratora dóbr rolnych, i Jadwigi z Chełmickich. Jego dziad Marian był oficerem WP i walczył w r. 1831 pod Ostrołęką, a ojciec uczestniczył w powstaniu styczniowym.

Początkowo R. uczył się w domu, następnie w szkołach przygotowawczych, a od r. 1893 w Warszawie, gdzie w r. 1896 przeniósł się do szkoły handlowej E. A. Rontalera; ukończył ją w r. 1902 ze srebrnym medalem i tytułem kandydata nauk komercjalnych. W szkole wraz ze starszym bratem Janem zainicjował założenie koła samokształceniowego i wydawanie nielegalnego pisemka „Praca”. W r. 1903 wyjechał na studia do Akademii Handlowej w Lipsku. Został tam przewodniczącym Bratniej Pomocy studentów – Polaków i członkiem Zjednoczenia Młodzieży Polskiej za Granicą (połączonego następnie z «Zetem»). W Lipsku zaliczył dwa semestry i w r. 1904 udał się do Londynu. Pracował tam w Tow. Anglo-Syberyjskim dla Eksploatacji Złota, a równocześnie studiował w Pitman’s Metropolitan School. W Anglii przebywał do r. 1905. Z Londynu pojechał do Gdańska na praktykę w firmie zbożowo-komisowej. Do Królestwa powrócił pod koniec 1905 r. W styczniu 1906 zaczął pracę jako urzędnik w Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowym w Piotrkowie. W kwietniu t. r. przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Warszawskim Syndykacie Rolniczym. Rozwinął wówczas działalność polityczną. Z ramienia «Zetu» działał wśród młodzieży rzemieślniczej zrzeszonej w konspiracyjnym Związku im. J. Kilińskiego. Był prelegentem i organizatorem kół, uczestniczył w redakcji nielegalnych pism „Kiliński” i „Czołem”. Równolegle był czynny w Narodowym Związku Robotniczym (NZR). W styczniu 1907 został aresztowany, ale po dwutygodniowym areszcie – zwolniony z braku dowodów winy. Wszedł wtedy do centralnych władz NZR, w którym działał pod pseud. Sęk. Po 6 miesiącach ponownie aresztowany, spędził 11 miesięcy w więzieniach Warszawy, Brześcia nad Bugiem i Modlina. Na rozprawie został uniewinniony dzięki usunięciu z akt sprawy kompromitujących go dokumentów, ale w końcu czerwca 1908 zarządzono zesłanie R-ego na bezterminowy pobyt w odległych guberniach Rosji. Ze względu na upozorowaną chorobę uzyskał zmianę wyroku na wydalenie z Król. Pol.

R. udał się do Galicji i zamieszkał we Lwowie. Pracował w Akcyjnym Banku Związkowym. Zaczął wówczas publikować artykuły na tematy spółdzielczości w „Odrodzeniu”. Powrócił do działalności w NZR, gdzie uplasował się na lewicy. W grudniu 1912 rozpoczął redagowanie pisma NZR „Niepodległość”. W t. r. uczestniczył z ramienia NZR w zjeździe stronnictw niepodległościowych, na którym powołana została Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Od 11 VII 1913 R. pod pseud. Machnicki był reprezentantem NZR w Komisji. Działał w jej Komisji Prasowej (Politycznej). Gdy w kwietniu 1914 NZR wystąpił z Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, odszedł z niej i R., który nie godził się z linią polityczną J. Piłsudskiego. W październiku 1914 po zajęciu Lwowa przez Rosjan wrócił do Piotrkowa. W tym okresie zerwał z działalnością polityczną, chociaż do r. 1923 bliski był Polskiej Partii Socjalistycznej.

W Piotrkowie (w r. 1914 lub 1915) został kierownikiem aprowizacji miejskiej i stanowisko to zlecone mu przez Komitet Obywatelski pełnił do lutego 1919. Zbliżył się w tym czasie do spółdzielczości i w marcu 1919 podjął pracę zarobkową w Polskim Związku Rewizyjnym Spółek Kredytowych w Warszawie. Tam objął redakcję miesięcznika (później dwutygodnika) „Siła”. Uczestniczył w tworzeniu spółdzielni budowlanych i mieszkaniowych. Wszedł też do zarządu Związku Spółdzielni Budowlanych. W dn. 16–18 VI 1919 brał udział w dyskusji nad projektem ustawy o spółdzielniach, występując przeciwko nadmiernej ingerencji rządu w sprawy spółdzielczości. Stopniowo R. zbliżył się do spółdzielczości spożywców. We wrześniu 1920 na propozycję Romualda Mielczarskiego przeszedł do pracy w Związku Polskich Stowarzyszeń Spożywców (ZPSS). Powierzono mu kierowanie działalnością wydawniczą. Od czerwca 1920 redagował dwutygodnik „Społem”, a od początku 1921 r. prowadził redakcję zorganizowanych przez siebie czasopism „Spólnota” i „Rzeczpospolita Spółdzielcza”. W lipcu 1921 awansował na jednego z dwóch członków zarządu Związku. Odpowiadał za działalność wydziałów lustracyjnego i propagandy. Działał wówczas aktywnie na rzecz zjednoczenia rozbitej spółdzielczości spożywców, co doprowadziło w r. 1924 do połączenia ZPSS z klasowym Związkiem Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych. W kwietniu 1925 połączony związek przybrał nazwę Związek Spółdzielni Spożywców RP (w r. 1935 zmienioną na «Społem» Związek Spółdzielni Spożywców RP). R. został wybrany na jednego z trzech członków zarządu. Przypadła mu opieka nad wydziałem społeczno-wychowawczym. Przez pewien czas na skutek zatargu z R. Mielczarskim nosił się z zamiarem zrezygnowania z pracy. Przyczyną sporu było przyznanie zbyt małych środków finansowych na działalność społeczno-wychowawczą. Zatarg zakończył się kompromisem. W r. 1926 po śmierci Mielczarskiego R. został wybrany na przewodniczącego Związku. Wszedł też 10 II 1927 do Rady Banku Polskiego.

Działalność R-ego w Związku początkowo skupiała się głównie na sprawach gospodarczych. Dążył bowiem do wzmocnienia jego siły i znaczenia. W coraz większym stopniu zaczął interesować się zagadnieniemi programowymi spółdzielczości. Reprezentował tu kierunek spółdzielczości neutralnej. W r. 1930 napisał Program gospodarczy Związku (W. 1931), w którym przedstawił zadania spółdzielczości spożywców w Polsce. W t. r. został wybrany na prezesa zarządu nowo utworzonego Banku «Społem». W r. 1933 występował przeciwko zamierzonym przez rząd zmianom w ustawie o spółdzielczości. Po przeforsowaniu przez władze państwowe niekorzystnych dla spółdzielczości zmian, R. usunął się od współpracy w Radzie Spółdzielczej (do r. 1936). W tym okresie był już czołową postacią polskiego ruchu spółdzielczego. Zajmował się zarówno działalnością gospodarczą Związku, jak i zagadnieniami teoretycznymi. Kilkakrotnie skutecznie bronił Związek przed ograniczeniem jego działalności czy nawet likwidacją. Dn. 14 VI 1936 na Zjeździe Pełnomocników Związku przedstawił Program gospodarczy spółdzielczości spożywców (W. 1936, miał 4 wyd.), który głosząc hasła antykapitalistyczne, zbliżał ruch spółdzielczości spożywców do lewicy społecznej. Program ten stał się celem ataków, które objęły i R-ego.

Poza działalnością w Związku od r. 1923/4 do wybuchu wojny R. prowadził zajęcia z teorii kooperacji w Wyższej Szkole Handlowej (od r. 1933 – Szkole Głównej Handlowej), działał w Komisji Naukowej Spółdzielczego Instytutu Naukowego, od r. 1924 był delegatem polskim do Komitetu Centralnego Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Spółdzielczych. Na Kongresie w r. 1930 w Wiedniu powołany został do Komisji mającej ustalić zakres stosowania tzw. zasad roczdelskich. W r. 1934 wszedł do zarządu Międzynarodowego Związku Spółdzielczego.

R. był autorem ok. 300 artykułów dotyczących spółdzielczości, które drukował m. in. w „Rolnictwie”, „Rzeczypospolitej Spółdzielczej”, „Sile”, „Społem”, „Spólnocie”, „Spółdzielczym Przeglądzie Naukowym” oraz w pismach zagranicznych. Ogłosił też kilka broszur: Położenie spożywcy (W. 1922, 4 dalsze wyd.), Polityka gospodarcza a spółdzielczość (w: Rapacki M., Żerkowski J., „Ruch spółdzielczy a polityka gospodarcza”, W. 1926), Co to jest spółdzielczość (materiały do odczytów), (W. 1935, 2 wyd.), Spółdzielczość spożywców na wsi (W. 1938), Rola i zadania spółdzielczości w obronie państwa (W. 1939).

We wrześniu 1939 wraz ze Stanisławem Dipplem i Felicjanem Jabłońskim R. sprawował zarząd aprowizacji w oblężonej Warszawie. Razem z prezydentem miasta Stefanem Starzyńskim uczestniczył w rozmowach dotyczących kapitulacji Warszawy. Po kapitulacji wszedł do powołanej przez prezydenta Warszawy komisji mającej zajmować się techniczną realizacją warunków umowy kapitulacyjnej (działała do 26 X 1939). Następnie powrócił do «Społem» na stanowisko prezesa. Starał się zapewnić dalszy rozwój Związku na obszarach Generalnego Gubernatorstwa (na terenach włączonych do Rzeszy «Społem» uległo likwidacji) i zapewnić warunki wykorzystania spółdzielczości spożywców do poprawy warunków bytu ludności polskiej. Dążył też do szkolenia kadr dla odrodzonej spółdzielczości po zakończeniu wojny. W tym celu ogłosił cykl 15 wykładów dla kursów korespondencyjnych dotyczących spółdzielczości i organizacji związku «Społem». Poza tym wykładał od r. 1941/2 w nielegalnej Szkole Głównej Handlowej działającej pod nazwą Miejska Szkoła Handlowa. Przez pewien czas był członkiem komisji finansowej Rady Głównej Opiekuńczej. Działał bardzo aktywnie w zorganizowanym pod jego przewodnictwem Komitecie Spółdzielczym funkcjonującym jako organ Polski podziemnej. Komitet zajmował się opracowaniem programu spółdzielczości polskiej na okres powojenny. Program przygotowany przez Henryka Kołodziejskiego przy aktywnej współpracy R-ego, nawiązał do wielu tez R-ego z 1936 r., ale był bardziej radykalny. Wiązało się to prawdopodobnie z zacieśnieniem kontaktów między R-m a działaczami ludowymi i socjalistycznymi. Program ten określał nie tylko rolę i miejsce spółdzielczości, ale zawierał zarys ustroju społeczno-gospodarczego i polityki gospodarczej i społecznej państwa. Przewidywał wzrost roli państwa, ograniczenie sektora kapitalistycznego, rozwój spółdzielczości i samorządu społeczno-gospodarczego, wprowadzenie gospodarki planowej. Program wywarł decydujący wpływ na rozwój spółdzielczości polskiej po r. 1944. W okresie wojny R. stał się uznanym przywódcą całej spółdzielczości polskiej. Powstanie warszawskie zastało R-ego na Czerniakowie. W dn. 1/2 IX 1944 przeszedł na Mokotów, gdzie mieściła się centrala «Społem». Próbował zabezpieczyć majątek Związku. Zginął w trakcie bombardowania 16 IX 1944. Pogrzeb odbył się 12 IV 1945 w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżem Walecznych.

Ożeniony 1 II 1909 z Marią z Dobrzańskich (zm. 1946), miał z nią R. dwóch synów Adama (zob.) i Tadeusza.

 

Giza S., Wycech Cz., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961, W. 1964; Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1918–39, I; Świtalski Z., Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomiczno-społecznych w latach 1861–1960, W. 1967; Wójcik J., Bibliografia wydawnictw spółdzielczych. Cz. I: za okres do 1939 r., W. 1962; Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, W. 1981 I–II; W. Enc. Powsz. (PWN), (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; – Ajnenkiel A., Polska po przewrocie majowym, W. 1980; Barcikowski W., Prof. Marian Rapacki w świetle moich wspomnień, „Społem” 1945 nr 9; Dominko J., Marian Rapacki jako budowniczy, tamże; Drozdowski M., Stefan Starzyński prezydent Warszawy, W. 1976; Garlicki A., Geneza Legionów, W. 1964; Jasiński J., Marian Rapacki, W. 1958 (fot.); tenże, Przywódca spółdzielczości, „Społem” 1945 nr 9; tenże, Z dziejów polskiej spółdzielczości i spożywców w czasie II wojny światowej, W. 1965; Kroll B., Opieka i samopomoc społeczna w Warszawie, 1939–1945, W. 1977; Monasterska T., Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, W. 1973; Romanowski T., Z dziejów spółdzielczości rolniczej w latach wielkiego kryzysu 1929–1934, W. 1964; Rusiński W., Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. II: 1918–1939, W. 1980 (fot.); Stankiewicz W., Program gospodarczy spółdzielczości spożywców Mariana Rapackiego, „Dzieje Najnowsze” 1981 nr 1–2; Surzycki S., W sprawie programu społecznego p. dyr. Rapackiego, „Wspólnota Pracy” 1936 nr 14; Światło A., Poglądy społeczne przedstawicieli neutralnej myśli spółdzielczej do roku 1939, W. 1963; tenże, Polska spółdzielczość spożywców w latach 1869–1925, W. 1972; tenże, Spółdzielczy Instytut Naukowy 1919–1939, W. 1973; Świtalski Z., Marian Rapacki – prezes „Społem” (1926–1944), „Spółdzielczy Kwart. Nauk.” 1984 nr 3; tenże, Polska myśl spółdzielcza okresu kapitalizmu (pięć programów), w: Myśl spółdzielcza doby współczesnej, W. 1976; Trocka H., Spółdzielczość w programach i polityce polskich stronnictw ludowych do roku 1939, W. 1969; Witwicki W., Stosunek prof. M. Rapackiego do zagadnień spółdzielczości rolniczej, „Społem” 1945 nr 9; Zarys polskiego ruchu ludowego, 1918–1939, W. 1970 II; Żerkowski J., Spółdzielczość spożywców w Polsce 1918–1939, W. 1961; – Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Sprawozdania Banku „Społem” za l. 1930–8; Sprawozdania „Społem” Związek Spółdzielni Spożywców RP za l. 1935–8; Sprawozdania Związku Spółdzielni Spożywców RP za l. 1925–34; Sprawozdanie Banku Polskiego, 1927–38; Uziembło W., Wspomnienia 1900–1939, W. 1965; W odpowiedzi, „Spółdzielca” 1923 nr 22; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1963–73 I–V; – „Społem” 1936 nr 13–14, 15–16, 17; „Spólnota Pracy” 1936 nr 18; „Tryb. Ludu” 1984 nr 33; – Arch. Szkoły Głównej Planowania i Statystyki: Akta personalne R-ego.

Zbigniew Landau

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Zofia Ceceniowska

1878-04-29 - 1942-05-09
nauczyciel domowy
 

Karol Polakiewicz

1893-03-04 - 1962-09-04
prawnik
 

Bolesław Orliński

1899-04-13 - 1992-02-22
pilot wojskowy
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Franciszek Szeląg

1907-09-30 - 1973-07-27
chemik
 

Ludwik Michał Finkel

1858-03-20 - 1930-10-24
historyk
 

Marian Grzegorczyk

1887-04-01 - 1945-12-24
dziennikarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.