INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Agenor Gołuchowski     

Agenor Gołuchowski  

 
 
1812-02-08 - 1875-08-03
Biogram został opublikowany w latach 1959-1960 w VIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Gołuchowski Agenor (1812–1875), namiestnik Galicji. Ur. 8 II jako trzeci syn Wojciecha i Zofii z Czyżów, w rodzinie ziemiańskiej, obdarzonej po rozbiorze koroną hrabiowską. Uczył się u jezuitów w Tarnopolu, studia prawne we Lwowie zakończył późno (1839) zdanym doktoratem. W powstaniu 1831 r. nie wziął udziału; jest ślad, że jeździł do Wiednia w sprawach Komitetu Lwowskiego. W r. 1833 miał kontakt z agentem Czartoryskiego, Świrskim, i złożył na jego ręce przysięgę spiskową oraz zobowiązał się zwalczać na terenie akademickim robotę zaliwszczyków, wszakże z obietnic swych się nie wywiązał, z Czartoryskim zerwał, a wśród kolegów zdobył sobie opinię «Austriaka». W r. 1835 wszedł do służby rządowej jako praktykant konceptowy, zrazu w Prokuraturze, od r. 1836 w Gubernium i w cyrkule lwowskim. W r. 1839 poszedł jako nadetatowy bezpłatny komisarz powiatowy do Rzeszowa, gdzie odznaczył się gorliwością w tropieniu emisariuszów i wydawaniu zbiegów zza kordonu w ręce rosyjskie. W r. 1842 był sekretarzem gubernialnym we Lwowie, a w r. 1845 nadetatowym radcą gubernialnym i szambelanem. Odziedziczywszy po ojcu majątek Skała w Czortkowskiem, wszedł do Sejmu Stanowego, a w r. 1843 został członkiem Wydziału Stanowego; należał do przeciwników reformy włościańskiej, a tym bardziej wszelkich ruchów spiskowych. R. 1846 uczynił jedynego w Galicji arystokratę-urzędnika, naturalnym łącznikiem pomiędzy rządem a konserwatywną szlachtą polską. Powołany w maju 1846 r. do komisji gubernialnej, która wypowiedzieć się miała o sprawie włościańskiej, G. wraz z Kraińskim przedłożył projekt uchylenia pańszczyzny w sposób ochraniający interesy wielkiej własności. Projekt nie znalazł aprobaty Kriega, a z równie negatywnym przyjęciem spotkało się ponowne votum separatum, złożone przez G-ego i Kraińskiego w czerwcu 1847 r. przeciw doraźnemu obniżeniu pańszczyzny przez rząd. W r. 1848 G. ożenił się bogato z hr. Marią Baworowską.

    W chwili wybuchu rewolucji 1848 r. G. mianowany naprędce burmistrzem Lwowa pracował w dniach marcowych nad uspokojeniem ulicy, zabiegał bezowocnie o odciągnięcie od ruchu członków Sejmu Stanowego, współdziałał w organizowaniu Beiratu i Rady Ruskiej, słowem, szedł razem z rządem przeciwko rewolucji i własnemu społeczeństwu. Stadion w kwietniu przeprowadził nominację G-ego na wiceprezydenta Gubernium, a w czerwcu, opuszczając Lwów, przekazał mu rządy nad krajem. G. sprawował je przez 4 miesiące pod ścisłą kontrolą gen. Hammersteina; zwalczał przy wyborach kandydatów Rady Narodowej, wydał głośny okólnik o oddawaniu w ręce rosyjskie zbiegów zza kordonu, zabiegał o wprowadzenie do Rady Szkolnej samych przeciwników rewolucji. Za to w obawie przed nową rabacją starał się utrącić rządowy projekt użycia chłopów przeciw powstańcom polskim. W czasie gubernatorstwa W. Zaleskiego współdziałał z nim lojalnie. 15 I 1849 r. objął jego następstwo z tytułem naczelnika kraju. Jako namiestnik walczył G. o zapewnienie ziemiaństwu panowania nad krajem w oparciu o dynastię. Wobec rodaków pozował na «szwarcgelbera», posługując się w stosunkach urzędowych tylko niemczyzną. W częstych podróżach do Wiednia przedstawiał cesarzowi, że szlachta polska może się stać w Galicji podporą tronu przeciw dążeniom wywrotowym i separatystycznym. Po odejściu ze Lwowa Hammersteina G. zdobył sobie stopniowo niezależność wobec Bacha, który jednak nie ufał mu i kontrolował go przez swego zaufanego Kalchberga. W samej Galicji G. zwalczał lewicę polską, rugował z kraju emigrantów. Traktował szorstko i z góry starą arystokrację zazdroszczącą mu wywyższenia; forytował, przeciwnie, średnie ziemiaństwo i wciągał je do urzędów. Nie zdołał w r. 1849 przywrócić na wsi najemnej robocizny przymusowej, ale za to osłonił lasy dworskie od samowolnego wyrębu przez chłopów. Stopniowo położył kres biurokratycznej praktyce popierania włościan przeciw szlachcie, a później już jako minister, doprowadził do niekorzystnego dla wsi załatwienia sporu o serwituty. Zaatakował też ruch ukraiński, a oskarżywszy Radę Ruską o moskalofilizm, doprowadził do jej rozwiązania. Prowadząc z Bachem walkę o język wykładowy w szkołach, godził się na terenie Galicji zachodniej na ustępstwa na rzecz niemczyzny, byle ocalić we wschodniej części kraju równorzędne z ukraińskim prawa języka polskiego. W r. 1859 pod hasłem walki ze schizmą próbował narzucić cerkwi unickiej alfabet i kalendarz łaciński, lecz cofnął się wobec oporu św. Jura. Popierał organiczne przedsięwzięcia polskie, jak szkołę rolniczą w Dublanach i pierwszą kolej żelazną, ale z własnej inicjatywy niewiele zdziałał dla gospodarczego podniesienia kraju. Wolał odprowadzać do Wiednia nadwyżki wpływów skarbowych, by umacniać tą drogą wpływ swój w rządzie.

     Po Solferino, 21 VIII 1859 r., został ministrem spraw wewnętrznych. Wszedł do rządu z myślą stopniowego wyrugowania wpływów biurokracji niemieckiej, ale bez szerszych planów federacyjnych czy konstytucyjnych. W rządzie miał do zwalczania stronników liberalizmu z jednej, absolutyzmu z drugiej strony, a musiał liczyć się i z podejrzeniami o separatyzm polski. Zaczął od zmiany podziału administracyjnego, przywracając dawne, «historyczne» prowincje; dla Galicji uzyskał cząstkowe uprawnienia języka polskiego w sądach i urzędach. Gdy finansowe trudności zmusiły cesarza do zwołania wzmocnionej Rady Państwa, G. powołał do niej z Galicji działaczy drugoplanowych i starał się – zresztą daremnie – powstrzymać ich od skarg na system Bacha. Dyplom 20 X 1860 r. był dziełem konserwatystów węgierskich, zaś G. mianowany ministrem stanu, został tylko odpowiedzialnym wykonawcą tej nieszczerej w założeniu koncepcji ustrojowej. Atakowany przez biurokrację, przez mieszczaństwo niemieckie i giełdę, a nie poparty przez Węgrów, G. powstrzymywać musiał własnych rodaków, by nie utrudniali mu pozycji niewczesnymi żądaniami. Za to już wtedy poprzez Hotel Lambert szukał oparcia o Francję. Podważyły stanowisko G-ego komplikacje międzynarodowe. Cesarz odprawił go 13 XII 1860 r. zresztą w pełni łaski, obdarowując go wstęgą św. Szczepana, a niebawem też dziedzicznym krzesłem w Izbie Panów, jako ordynata na Skale.

G. spędził na wsi następnych 5 lat, nie mieszając się ani do Sejmu, ani do powstania, któremu zresztą nie przeciwstawiał się otwarcie. Godzina jego wybiła w r. 1865, kiedy Belcredi nawrócił do zasad dyplomu październikowego i zwołał sejmy krajowe. G., obrany do Sejmu w 4 okręgach wielkiej własności, przyjął mandat z m. Lwowa, gdzie przeszedł po ostrej walce, mimo przeciwdziałania biurokracji i oporu Żydów. Żydzi widzieli w nim z dawna przeciwnika emancypacji; dla pozyskania ich G. postawił w Sejmie wniosek o przyznanie im prawa nabywania nieruchomości, którego zresztą na serio nie myślał popierać. Bardzo czynny w tej sesji, stawał w obronie autonomii, jedności kraju oraz pierwszeństwa języka polskiego wobec ukraińskiego; przeforsował też, w myśl interesów szlachty podolskiej, uchwałę o oddzieleniu gmin wiejskich od obszarów dworskich. Wziął udział w deputacji sejmowej, która jeździła prosić cesarza o ustanowienie kanclerza dla Galicji. Latem 1866 r., bawiąc w Baden, za pośrednictwem Kaczkowskiego negocjował z Belcredim ugodę między Galicjanami a dynastią i godził się na dualizm, byle wyciągnąć zeń korzyść dla samych tylko Polaków. Po Sadowie przyjął urząd namiestnika (20 IX 1866), a zastrzegłszy sobie wolną rękę w sprawach personalnych, w ciągu roku oczyścił Galicję z niemieckiej biurokracji. Szlachta witała go owacyjnie, widząc w nim rzecznika pełnej autonomii, a może także zwiastuna austriackiego rozwiązania kwestii polskiej.

Forsując przy wyborach swoich kandydatów, G. tworzył własny obóz «utylitarystów». Skupiał przy sobie ziemian-podolaków i część inteligencji, otwierając jej perspektywy urzędniczej kariery; pozyskał nawet poparcie „Gazety Narodowej”, szachując red. J. Dobrzańskiego założeniem we Lwowie konkurencyjnego dziennika. W marcu zagroził Sejmowi rozwiązaniem i odniósł zwycięstwo, przeciągnąwszy na swoją stronę partię krakowską. W ciągu t. r. toczył coraz cięższą walkę z opozycją rosnącą w kraju; skądinąd korzystał z niej jako ze środka presji na rząd. Orientując się w międzynarodowej roli, jaką odgrywała sprawa polska w zbliżeniu austro-francuskim, przedstawił cesarzowej Elżbiecie (maj 1867) myśl przyjazdu pary cesarskiej do Galicji i pozyskania Polaków perspektywą odrodzenia narodowego. Latem 1868 r. G. wezwany do Burgu zachęcał Franciszka Józefa do odbudowania Polski; cesarz, przeciwnie, domagał się, by Sejm dla dobra sprawy polskiej okazał umiarkowanie w dążeniach autonomicznych. Pod wrażeniem półobietnic cesarskich G. wystąpił na Sejmie przeciw «rezolucji», operując patriotycznym frazesem i ostrzegając, że narażenie się cesarzowi może zaszkodzić sprawie polskiej. Tym razem przegrał; rezolucja została uchwalona 24 IX, po czym G. złożył urząd namiestnika.

W kraju w pierwszej chwili spotkały go za to owacje; gdy jednak G. zalecał dalej politykę oportunizmu, opinia publiczna odwróciła się od niego. Wiec wyborców lwowskich 27 VI 1869 r. zmusił G-ego do złożenia mandatu. Wrócił do sejmu w r. 1870 jako poseł z w. własności obwodu czortkowskiego. W t. r. wziął udział w rokowaniach, jakie premier Potocki prowadził z przedstawicielami Galicji. G. stawiał wtedy dosyć twarde żądania na przekór partii krakowskiej, która oszczędzała Austrię ze względów międzynarodowych. 20 VII 1871 r. Hohenwart powołał go na namiestnika po raz trzeci. W 3 miesiące potem do władzy w Wiedniu doszli centraliści, co mocno utrudniło pozycję G-ego; ledwie uzyskał spolszczenie wykładów na Uniw. Lwow., a nie zdołał zapobiec rozciągnięciu na Galicję ustawy o bezpośrednich wyborach. Za to po ogłoszeniu wyborów przeprowadził na zjeździe poselskim we Lwowie (maj 1873) uchwałę o wzięciu w nich udziału.

W ostatnim okresie rządów poświęcił więcej uwagi administracji i wprowadzeniu w życie nowych ustaw sejmowych: szkolnej, drogowej, wodnej, hodowlanej itd. Pilnował zawsze interesów materialnych ziemiaństwa, czego dowodem doprowadzenie do końca likwidacji serwitutów i poparcie (1875) korzystnej dla dworów ustawy o wykupie propinacji. Dla rozbudowy szkolnictwa ludowego okazywał G. więcej zrozumienia niż jego własne stronnictwo i bronił w Sejmie budżetu Rady Szkolnej. Przyczynił się też do ufundowania Akademii Umiejętności oraz Politechniki lwowskiej. W miarę ucichania walk politycznych zapewnił sobie poparcie długo nieufnych stańczyków i wyrównał naprężone stosunki między Namiestnictwem a Wydziałem Krajowym. Do końca życia zwalczał dawnych rywali – bez ostentacji, ale tym skuteczniej: w r. 1875 wysadził z urzędu marszałka Sapiehę, w t. r. zadał dotkliwy cios stańczykowi Tarnowskiemu, zmuszając go do złożenia mandatu i do wycofania się z kampanii podjętej przeciw podolakom na temat tzw. porcji. Zmarł we Lwowie 3 VIII 1875 r., jako obywatel honorowy 42 miast galicyjskich i właściciel ogromnego majątku. Przeżyli go synowie: Agenor, Adam i Józef, oraz córki: Zofia za Łosiem i Maria za Drohojowskim.

 

Portrety pędzla J. Kossaka i K. Pochwalskiego: „Tyg. Illustr.” 1875 t. 2 s. 97, 1911 t. 2 s. 855, 1921 t. 1 s. 254; Często repr. sztychy Pillatiego i Kriehubera; – Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Album biogr. zasł. Polaków, W. 1901; Wurzbach, Biographisches Lexikon; Boniecki; Borkowski, Almanach Błękitny; Schematyzmy gal. 1835–75; Dębicki L., Portrety i sylwetki, S. II, Kr. 1907 II; Nekrolog: „Gaz. Lwow.” 1875 nr 175–6; – Do lat 1812–48: Gadon L., Emigracja polska, Kr. 1901; Jabłonowski L., Złote czasy i wywczasy, W. 1920 s. 138; Kieniewicz S., Sprawa włościańska w Galicji w 1848, „Przegl. Hist.” 1948 s. 102; tenże, Sprawa włościańska w galic. Sejmie Stanowym, „Sobótka” 1948 s. 187; – Do lat 1849–59: Lewicki K., Uniw. Lwowski a powst. listopadowe, Lw. 1937; Łoziński B., Szkice z historii Galicji, Lw. 1913; Ostaszewski-Barański K., Wacław Zaleski, Lw. 1912; Estreicherówna M., Życie towarzyskie Krakowa, Kr. 1936; Feldman W., Stronnictwa i programy, Kr. 1907 I 47 n.; Franko I., Azbučna vijna v Halyčyni, Lv. 1912; Friedjung H., Österreich 1848–60 Wien 1908 I 263–4; Inglot S., Kraińskiego regesty materiałów, Kr. 1948; Kostołowski E., Studia nad kwestią włościańską, Lw. 1938; Łoziński B., A. G. w pierwszym okresie rządów, Lw. 1901; Ostaszewski-Barański K., G. i Rusini, Lw. 1910; Popiel P., Pamiętniki, Kr. 1927; – Do lat 1860–75: Abancourt F., Era konstytucyjna austro-węg. monarchii, Kr. 1881 s. 25–50, 83 n.; Barwiński E., Kaczkowski w świetle prawdy, Lw. 1920; Bobrzyński M., Jaworski L., Milewski, Z dziejów odrodzenia Galicji, W. 1905; Chłędowski K., Album fotograficzne, Wr. 1951; tenże, Pamiętniki, Wr. 1951; tenże, Z przeszłości naszej i obcej, Lw. 1935; Eisenmann L., Le compromis austro-hongrois, Paris 1904; Feldman J., Bismarck a Polska, W. 1947; Feldman W., Dzieje pol. myśli polit., W. 1933; Friedmann F., Die galiz. Juden 1848–68, Frankfurt 1929; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; Koźmian S., Rok 1863, W. 1903 II 72–3; Lisicki H., A. Z. Helcel, Lw. 1882 II 84 n.; Pannenkowa I., Walka Galicji z centralizmem, Lw. 1918; Sapieha L., Wspomnienia, Lw. 1912 s. 240, 261 n.; Stenogramy sejmowe 1865–75; Szelągowski A., G.-namiestnik i ugoda austro-polska, Księga pamiątkowa Balzera, Lw. 1925 II; Szujski J., Pisma polityczne, Kr. 1894 II 245, III 36; Ziemiałkowski F., Pamiętnik, Kr. 1904 I 44, 54, 74; – B. Ossol.: rkp. 6532, Listy G. do Lud. Kube; B. Narod.: rkp. 2980, Listy do Ziemiałkowskiego; B. Czart.: rkp. 5323 Rap. Świrskiego.

Stefan Kieniewicz

 
 

Powiązane zdjęcia

   
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Adolf Stanisław Pawiński

1840-05-07 - 1896-08-24
historyk
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Edward Ignacy Lepszy

1855-05-04 - 1932-04-10
malarz
 

Bolesław Starzyński

1834-09-21 - 1917-01-26
bibliofil
 

Mirosław Dobrzański

1848-02-26 - 1914-12-03
poeta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.