INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Aleksander Sanguszko  

 
 
ok. 1508 - 1565
Biogram został opublikowany w latach 1992-1993 w XXXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sanguszko (Sanguszkowicz) Aleksander, kniaź z linii koszyrskiej (ok. 1508–1565), marszałek hospodarski. Był synem star. łuckiego Andrzeja (zob.) i Anny Chreptowiczówny.

W l. 1534–5 brał S. udział w wojnie z Moskwą; 21 IX 1535 w wyniku wstawiennictwa hetmana Jerzego Radziwiłła został mianowany przez Zygmunta I dzierżawcą homelskim (Homel świeżo zdobyto na Moskwie). Jednak, chyba na skutek znacznego oddalenia Homla od Wołynia, zamku tego nie objął, lub też zrzekł się wkrótce po nominacji, gdyż 27 V 1536 został tam starostą Wasyl Tołoczyński. W r. 1539 uczestniczył S. w walkach z Tatarami. Rewizja zamków wołyńskich przeprowadzona z polecenia Zygmunta Augusta w r. 1545 wykazała, że należące do S-i horodnie w Łucku były źle opatrzone. Przed 17 VI 1552 został S. marszałkiem hospodarskim. W styczniu 1554 przebywał w Knyszynie u boku królewskiego, w r. 1561 brał udział w wyprawie przeciw Tatarom, w maju 1563 przebywał w Wilnie na sejmie, w r. 1564 wraz ze swoim pocztem uczestniczył w działaniach wojennych przeciw Moskwie na Witebszczyźnie.

Ojciec stosunkowo późno wydzielił mu dobra w wyłączne użytkowanie, na popisie w r. 1528 wystawił S. tylko 5 koni. W r. 1533 był już po rozwodzie z pierwszą żoną Hanną, córką Wasyla Połubińskiego. W procesach z byłą żoną, zamężną za dworzaninem królewskim Mikołajem Zawiszą, i z byłym teściem (1534) występował S. wspólnie z ojcem. Zapewne dopiero przy okazji drugiego ożenku, z Nastazją z Żylińskich, wdową po Fiodorze Wiśniowieckim, dostał S. od ojca trzecią część włości Dereczyn w pow. słonimskim. Żylińska wniosła mu dobra nad Berezyną i część zamku Peremyl z przyległościami na południowym krańcu Wołynia. Druga część dóbr peremylskich pozostawała w rękach Wiśniowieckich, z którymi stale dochodziło do sporów granicznych. Zakończyły się one dopiero w r. 1540, kiedy S. wymienił z nimi swoją część Dereczyna na ich połowę Peremyla. Skupiwszy w swoim posiadaniu całą włość, ustanowił S. w Peremylu swą główną rezydencję, od której zwano go często kniaziem peremylskim. Na mocy testamentu matki ze stycznia 1545 i dodatkowego zapisu stał się S, właścicielem m. in. Horochowa w pow. łuckim i Kustynia w Grodzieńskiem. Po matce odziedziczył nadto części w Derni, Oderadach i Stawku, które w r. 1554 odsprzedał Radziwiłłom. Nadal jednak występował obok ojca jako współdziedzic dóbr koszyrskich w licznych procesach, a niezależnie od tego sam procesował się z ojcem w imieniu swej rodzonej siostry Hanny (1548). W maju 1558 przejął po ojcu opiekę nad wnukami ich kuzyna, kniazia kowelskiego Wasyla Sanguszki (zob.). Począwszy od r. 1559 zaostrzyły się spory z macochą Agrafenią Mścisławską o dobra m. in. Luszniew i Lubiaź (koło Pińska), a także o opiekę nad przyrodnią siostrą Hanną. S. nie uznał mianowicie zapisów ojca na rzecz macochy; 14 VI 1559 sprawa dotarła do króla, który nakazał S-ce zwrócić macosze zabrane siłą dobra Luszniew, Serebryszcze, Zaozierze, Wysock, Mirków, Lubieszów, Lubiaź i Berezołupy. Po śmierci ojca, mimo testamentarnego potwierdzenia zapisów dla macochy, S. wypędził jej urzędników z Kamienia i Koszyra. Waśń z macochą trwała do jej śmierci w r. 1565, a S-ce udało się zatrzymać w swoim posiadaniu całość dzielnicy koszyrskiej. Dn. 9 IX 1561 dokonano rozgraniczenia włości Mizów, Kruhel, Koszyr i Tupole od należącego do oprawnych dóbr królowej Katarzyny star. kowelskiego. Z odziedziczonych po ojcu dóbr sprzedał S. Matysowi Sawickiemu, pisarzowi Mikołaja «Czarnego» Radziwiłła Rzeczycę (1562), najbardziej na północ wysuniętą posiadłość Sanguszków oraz zastawił u niego (za 3 tys. kóp gr. lit.) leżące pod Łuckiem Iwanczyce. W r. 1565 odsprzedał Kustyń Ostafiemu Wołłowiczowi. Z opieki nad wnukami Wasyla Sanguszki zrezygnował w r. 1563, przekazując swe uprawnienia kuzynowi Romanowi Sanguszce (zob.). Zmarł w końcu r. 1565, został pochowany w cerkwi Wniebowzięcia Najśw. Marii Panny we Włodzimierzu.

Pierwsze małżeństwo S-i z Hanną Połubińską (zm. przed r. 1547), 2. v. Zawiszyną, 3. v. za Erazmem Dowgirdowiczem, było bezdzietne. Z drugą żoną, Nastazją z Żylińskich, miał syna Lwa (zob.).

 

Boniecki, Poczet rodów; Dworzaczek; Kojałowicz, Compendium; Monografia ks. Sanguszków, Oprac. B. Gorczak, Z. L. Radzimiński, Lw. 1906–11 I–III (biografia w t. III); Gorczak B., Katalog pergaminów znajdujących się w Archiwum ks. Sanguszków w Sławucie, Sławuta 1912; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; – Hruševs’kyj, Istorija, V; Kolankowski L., Zygmunt August, Lw. 1913; Ljubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; – Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. 6 t. 1 s. 56–7, Cz. 8 t. 1 s. 17, t. 3; Arch. Sanguszków, IV, VII; Archeografičeskij sbornik dokumentov, I 102; Russkaja istoričeskaja biblioteka, XXX, Jur’ev 1914 (Litovskaja Metrika), XXXIII, Pet. 1915 (Perepisy wojska lit.), kol. 16; Sbornik materialov Rady V. Kn. Lit.; Źródła Dziej., VI 30, 35; – AP w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków teki arabskie 455/2, 3, teki rzymskie VIII/39, 42, 74, 125, 127, 128, 129, IX, Arch. Sławuckie Sanguszków (wg inwentarza B. Gorczaka) 558, 888, 935, 1112, 1120, 1123, 1151, 1152, Inwentarz dokumentów, rkp. i listów (regesty) nr 635, 640, 658, 668, 673, 699, 700, 706, 711, Arch. Rodowe Sanguszków 1, 139, 142.

Mariasz Machynia

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Zygmunt I Stary

1467-01-01 - 1548-04-01
król Polski
 

Izabela Jagiellonka

1519-01-18 - 1559-09-15
królowa Węgier
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.