Szaniawski Antoni, krypt.: A.Sz., Ks. A.Sz. (1856–1909), ksiądz rzymskokatolicki, publicysta, wydawca.

Ur. 25 VI (13 VI st.st.) w Suchodołach (pow. krasnostawski), był synem Dionizego Szaniawskiego, zastępcy wójta gm. Suchodoły, i Anastazji z Żukowskich.

Od r. 1867 uczył się S. w gimnazjum w Chełmie, które ukończył w r. 1875 z odznaczeniem. Następnie mieszkał w Warszawie, gdzie w l. 1876–82 studiował na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu. Po krótkim zatrudnieniu w Obserwatorium Astronomicznym wstąpił w r. 1883 do warszawskiego seminarium duchownego i w r. 1886 otrzymał święcenia kapłańskie. Był krótko wikariuszem w Babicach (pow. warszawski), po czym został kapelanem abp. metropolity warszawskiego Wincentego Popiela. Rozpoczął w tym czasie współpracę z wydawanymi w Warszawie przez ks. Michała Nowodworskiego „Encyklopedią kościelną” i tygodnikiem „Przegląd Katolicki”. W l. 1889–93 pracował w konsystorzu warszawskim kolejno jako registrator i archiwista. Po objęciu w r. 1890 przez ks. Nowodworskiego biskupstwa płockiego faktycznie przejął wydawanie i redakcję „Przeglądu Katolickiego”. W l. 1891–9 był wikariuszem w paraf. Narodzenia NMP w Warszawie. W „Przeglądzie Katolickim” na bieżąco publikował po polsku bulle i listy papieskie. Pracując równocześnie od r. 1899 jako prefekt szkół warszawskich, opublikował broszurę Objaśnienie do rysunków w Pismach św. Teresy (W. 1901). W l. 1902–7 wydawał w Warszawie „Kwartalnik Teologiczny”; na jego łamach zamieścił w językach greckim, łacińskim i polskim fragmenty odnalezionej w 2. poł. XIX w. tzw. nauki dwunastu apostołów „Didache ton kodeka Apostolon” (R. 1: 1902 z. 1/2–3/4, R. 2: 1903 z. 1/2, osobno W. 1902), a także własne opracowania: Najnowsze odkrycia w teorii budowy psalmów (R. 2: 1903 z. 1/2, 4, R. 3: 1904 z. 1/2–3/4, R. 5: 1905 z. 1/2–3/4, R. 5: 1906 z. 1/2–3/4, R. 6: 1907 z. 1/4, osobno W. 1903), Księga praw najstarsza w świecie. Kodeks Hammurabiego króla Babilonu (około r. 2250 przed Chr. P.) (R. 2: 1902 z. 1/2, 4, R. 3: 1904 z. 1/2–3/4, R. 5: 1906 z. 1/2–3/4, R. 6: 1907 z. 1/4) i Wieczna ciemność i wieczna cisza grobu w całej przyrodzie. Wstęp do filozofii przyrody (R. 6: 1907 z. 1/4). W r. 1904 otrzymał godność tajnego szambelana papieskiego i kanonika honorowego warszawskiego. W „Przeglądzie Katolickim” rozwinął działalność publicystyczną zwłaszcza po ogłoszeniu 30 IV 1905 ukazu tolerancyjnego cara Mikołaja II. Włączając się w dyskusję o stosunkach między państwem a Kościołem, sprzeciwiał się postulatom powołania na wyższych uczelniach wydziałów teologicznych, obawiając się józefińskich obciążeń obecnych na wydziałach teologicznych w krajach niemieckojęzycznych (Kilka najpilniejszych potrzeb religijnych katolików rzymskich w Królestwie Polskim, R. 43: 1905 nr 17). Ostrzegał przed pokusą polonizacji ludności ukraińskiej i zalecał duchowieństwu posługiwanie się w miarę możliwości językiem ukraińskim (Pilna potrzeba, R. 43: 1905 nr 20). Apelował o powołanie Polskiego Związku Katolickiego (R. 43: 1905 nr 49), którego działalność zahamowałaby inicjatywy społeczno-oświatowe Narodowej Demokracji, wskazując na działalność bp. wileńskiego Edwarda Roppa, założyciela Stronnictwa Konstytucyjno-Katolickiego (Nie żadne stronnictwo, ale potężny obóz narodowo-katolicki, R. 43: 1905 nr 51/2). Kiedy na zebraniu organizacyjnym 23 XI 1905 krytykowano biskupów, wspólnie z Juliuszem Ostrowskim odsunął większość organizatorów i 26 I 1906 przeforsowali nową formę statutu Związku Katolickiego, zatwierdzoną przez władze 20 III t.r. Przystąpił z Ostrowskim i Janem Jeleńskim do organizacji kół Związku w parafiach. Ponieważ koła powstawały głównie na wsiach, rozpoczął w r. 1907 wydawanie tygodnika religijno-społecznego „Chłop Polski” (współpracowali wtedy z nim m.in. Błażej Stolarski i Franciszek Wojda). Za umieszczenie w „Chłopie Polskim” wiersza patriotycznego został t.r. ukarany tygodniowym aresztem w klasztorze. Zainspirował Emilię Witkowską do rozpoczęcia w r. 1908 wydawania tygodnika „Myśl Katolicka”. Krytykę Narodowej Demokracji kontynuował, m.in. w cyklu artykułów Furor endecicus („Przegl. Katol.” R. 46: 1908 nr 8, 10–15). Na początku r. 1909 zrezygnował z wydawania „Chłopa Polskiego”; został wtedy wikariuszem w paraf. Wszystkich Świętych w Warszawie. Ze względu na postępującą chorobę psychiczną zaprzestał w poł. t.r. wszelkiej działalności; leczył się na wsi, a następnie w zakładzie w Nowym Mieście nad Pilicą, gdzie zmarł 5 XII 1909; został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.

Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944, L. 1981; Enc. Kośc., XXXVII/XXXVIII; Encyklopedia katolicka, L. 2004 X; Estreicher w. XIX, III; PSB (Ostrowski Juliusz); Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku. Materiały do katalogu, W.–L. 1988; Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr.); Słown. pseudonimów, IV; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III 181; – Bender R., Chrześcijańska myśl i działalność społeczna w zaborze rosyjskim w latach 1865–1918, w: Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832–1939, W. 1981; Kmiecik Z., Prasa polska w rewolucji 1905–1907, W. 1980; Lewalski K., Kościoły chrześcijańskie w Królestwie Polskim wobec Żydów w latach 1855–1915, Wr. 2002; Mazur J., Rola kręgu inteligencji skupionej wokół ojca Piusa Przezdzieckiego w sporach o kształt katolicyzmu, w: Wybory wartości. Inteligencja polska u schyłku XIX i na początku XX wieku, L. 1996 s. 130; Mieczkowski A., Błażej Stolarski 1880–1939. Życie, działalność, poglądy, L. 1998 s. 34; Szaflik J. R., O rząd chłopskich dusz, W. 1976; Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, W. 1989 I; – Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Varsaviensis za l. 1883–1910; – „Prawda” (W.) 1907 nr 43 s. 511; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Wiara – Przegl. Katol.” 1909 nr 5, „Mies. Pasterski Płocki” 1909 nr 12, „Rola” 1909 nr 50 „Gaz. Kośc.” 1910 nr 1; – AP w L.: Akta stanu cywilnego paraf. rzymskokatol. w Fajsławicach, sygn. 75 s. 13 (akt ur. S-ego nr 39/1856); B. Jag.: rkp. 6953 III k. 286–7 (koresp. Władysława Kwapińskiego).

Waldemar Gliński