Rudnicki Dominik h. Sas (1676–1739), jezuita, kaznodzieja i pisarz. Ur. 28 VII, zapewne w Wilnie.
Do nowicjatu u jezuitów w wileńskim domu pierwszej probacji R. wstąpił 31 VII 1691. W r. szk. 1693/4 odbył kurs retoryki w seminarium nauczycielskim w Krożach, po czym uczył rok infimy w Płocku. W l. 1695–8 przeszedł w Wilnie kurs filozofii pod kierunkiem Jana Brictiusa i zetknął się z dramaturgami litewskiej szkoły barokowej (Krzysztof Gorszwiłło, Ignacy Hołowin, Wojciech Hryszkiewicz, Aleksander Jeleński, Benedykt Malejewski). W l. 1698–1701 uczył poezji w Łomży (rok) i Warszawie, gdzie też podjął studia teologiczne i gdzie (1705/6) został profesorem retoryki. Wystawił najpewniej wtedy w stolicy dwie sztuki, z których zachowały się drukowane sumariusze: pasyjną Vicarius Christi…, o św. Albanie, męczenniku Brytanii (1 III 1701), i zapustną Mensa in laqueum posita, o męczeństwie św. Marcelego (13 II 1706), obie o dość zawiłej intrydze. W r. 1706 odbył w Nieświeżu trzecią probację (4 śluby złożył 10 II 1709). Przypuszczalnie też wtedy zgłosił się na misje do Chin, lecz władze zakonne skierowały R-ego do pracy w prowincji lit. W l. 1707–11 R. głosił kazania w świeżo otwartej rezydencji w Słucku; był też tu prefektem szkół i biblioteki, spowiednikiem, nawet aptekarzem. Podobne funkcje pełnił w l. 1711–14 w Nowogródku. Cieszył się tu uznaniem jako kaznodzieja; Krzysztof Zawisza, star. miński, odnotował pochlebnie jego kazanie w Rohotnej 29 IX 1713. W okresie zwłaszcza wakacyjnym (zwyczajowo, bo od czasów nieświeskich, a bodaj i wileńskich jeszcze) pisał okazjonalne wiersze, związane z pobytem w willi (zakonny dom wypoczynkowy) Brycianka jak wcześniej z majątkiem Rudawa pod Nieświeżem. W rękopisie zostawił Pieśń o Najśw. Pannie Nowogródzkiej w kościele Soc. Jesu.
Znany już w całej prowincji, znalazł się R. w r. 1714 w Warszawie jako kaznodzieja w kolegiacie Św. Jana (zarazem kaznodzieja sejmowy) oraz konsultor Antoniego Szyrmy, rektora (wkrótce prowincjała lit.). Drukiem wyszło (z inicjatywy króla) jedynie Kazanie na wotywie sejmowej z 30 IX 1720 (anonimowo, po polsku i francusku) Rok później (możliwie, że jako sekretarz prowincji) przygotował wraz z Szyrmą, w imienii króla i senatorów, suplikę do Klemensa XI o beatyfikację Andrzeja Boboli. Kaznodzieją w stolicy był do r. 1725, po czym został prokuratorem prowincji. Ok. r. 1721 nawiązał bliższy kontakt z Franciszkiem Maksymilianem Ossolińskim, podskarbim nadwornym kor., dla którego przygotowywał mowy i wystąpienia publiczne; jezuici mogli stąd liczyć na poparcie Ossolińskiego, np. w sporze z pijarami w Wilnie od r. 1725. W r. 1723 R. wydał (nie zachowane) Orationes in laudem principum virorum iisdem publice recitata, których styl chwalą Jan Poszakowski i Jan Daniel Janocki. W l. 1724 i 1729 ukazała się dewocyjna Relacyja o cudownym ukrzyżowanego Chrystusa obrazie w Warszawie w kościele Societatis Jesu (edycje nie zachowane). W dalszym też ciągu uprawiał poezję okolicznościową i religijną, szczególnie podczas wakacji, przy bytności w willach jezuickich w Białołęce, Polkowie i Podgórzu.
Dn. 14 IV 1728 R. został rektorem w Pułtusku. Wciągnął się odtąd z konieczności w wir sporów majątkowych i procesów, które kolegium to prowadziło z władzami miasta o grunta, i z kapitułą płocką o budowę kaplicy w Rostkowie, wsi rodzinnej św. Stanisława Kostki. Zapadł wówczas na zdrowiu. Zaprzyjaźnił się w tym czasie z Józefem Andrzejem Załuskim, w którego bibliotece znalazły się później dwa kodeksy z utworami poetyckimi R-ego z l. 1694–1719 (sygn. Pol. Q. XIV. 31) i z l. 1702–16 (sygn. Pol. Q. XIV. 97) oraz zbiór 6 intermediów (sygn. Pol. Q. XIV. 51 –wszystkie zniszczone w r. 1944, ze zbiorami B. Narod.). Dn. 30 VII 1731 objął R. rektorat w Łomży. Dzięki fundacji Jana Szembeka kanclerza w. kor. i jego żony Ewy z Leszczyńskich dokończył tu odbudowy kolegium (zniszczonego w toku wojny północnej) i budowy jezuickiego kościoła Św. Stanisława Kostki oraz przygotował uroczystą jego konsekrację w r. 1733 (m. in. oracje, pieśni i dialogi uczniowskie, bliżej nie znane). W bezkrólewiu po śmierci Augusta II R. służył Ossolińskiemu w kampanii na rzecz Stanisława Leszczyńskiego. W toku walk o tron polski, kiedy kolegium było wielokrotnie nachodzone przez wojska rosyjskie, saskie i Kurpiów, władze zakonne przeniosły R-ego do Warszawy. Z uwagi chyba na stan zdrowia, rok tylko (1736/37) był tu wiceprepozytem domu professów i wicerektorem, poza tym pełnił mniej już absorbujące funkcje monitora, prefekta duchownego, spowiednika oraz katechety braci zakonnych. Na rok przed śmiercią otrzymał częściową dyspensę od zajęć na pracę literacką («scriptor librorum»). Odwiedził wówczas (kwiecień 1739) bibliotekę Załuskiego, być może dla przygotowania swego najważniejszego zbiorku poezji Głos wolny w wiązanej mowie (druk pośmiertnie przez jezuitów dwukrotnie, W. 1741 oraz P. i Kalisz 1743, przedruk fragmentów: S. Bielski, „Pieśni narodowe”, W. 1812). R. zmarł 10 X 1739 w Warszawie.
Uzdolniony literacko, ceniony współcześnie i aż do początków XIX w. («sui aevi Horatius» bądź «Sarbievius»), przypomniany w XX w., z uwagi na ludowość jego poezji, był R. typowym pisarzem epoki saskiej (konceptyzm i barokowość stylu w tekstach użytkowych: kazaniach, panegirykach i liryce religijnej). Ujawnił też jednak interesujące cechy indywidualne: pieśniowość (adaptacja pieśni ludowej do potrzeb religijnych), aktualność i patriotyzm wierszy z okresu wojny północnej (Lament prowincyj polskich nad umarłą matką ojczyzną Polską, przedruk: W. Włoch, „Polska elegia patriotyczna w epoce rozbiorów” Kr. 1916, „Poeci polskiego baroku” W. 1965 II), a wreszcie autentyzm i humor wierszy «wakacyjnych» oraz intermediów prozą.
Jeden z braci R-ego, nie znany z imienia, był franciszkaninem, gwardianem w Słonimiu (zm. 1725 w Połocku), zaś Michał (1685–1743) – również jezuitą, kaznodzieją, superiorem rezydencji w Mścisławiu i Mohylewie, w l. 1730–2 wychowawcą trójki synów podskarbiego w. lit. i woj. mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego (starszych braci króla Stanisława Augusta).
Estreicher; Nowy Korbut, III; Dramat staropolski. Bibliografia, W. 1976 II/1 poz. 432, 439; Enc. Kośc.; Enc. Org.; Literatura Pol. Enc., II; Podr. Enc. Kośc.; Backer-Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII 286–7; Brown, Bibl. pisarzów; Niesiecki; – Bieliński, Uniw. Wil., III 309; Brückner A., Dzieje literatury polskiej w zarysie, W. 1921 I 240, 380; Eustachiewicz M., Twórczość D. Rudnickiego, Wr. 1966 (rec. Okoń J., „Pam. Liter.” R. 59: 1968 z. 3 s. 383–92); Hernas Cz., Barok, W. 1973; Okoń J., Dramat i teatr szkolny, Wr. 1970; Poeci polskiego baroku, W. 1965 II 465–74; Pollak R., „Intermedia ludicra” D. Rudnickiego, „Pam. Teatr.” R. 9: 1960 z. 3–4 s. 438–52; – Jabłonowski J. A., Museum Polonum, Lw. 1752 I 217; Załuski J. A., Bibliotheca poetarum Polonorum, W. 1754 (facs. W. 1977) s. 1 (wbrew opiniom R. nie mógł przełożyć „Somnium vitae humanae” J. Baldego), 78 («amicus olim noster superaestimatissimus»); tenże, Korespondencja… 1724–1736, Wr. 1967; – Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 1536 k. 721–723, 959–960 (Poszakowski J., Societas Jesu Lithuana); Arch. Rom. S. I.: Lithuanica 56–58 (katalogi roczne z l. 1692–1740, Catalogus defunctorum z 1740/41), Lith. 21–24 (kat. trzyletnie z l. 1696, 1700, 1705, 1711, 1717, 1723, 1730, Lith. 64 (nekrologi); B. Narod.: rkp. 3230 i 3239 (autografy: 2 listy do J. A. Załuskiego, z l. 1730 i 1739), odpisy St. Bodniaka – szczegółowy opis zniszczonego rękopisu R-ego; B. Ossol.: rkp. 289 k. 21, 122–123, 132 (kopiariusz F. M. Ossolińskiego, odpisy kazania i 4 listów z l. 1721–3), rkp. 702 k. 122–163 (autografy: 24 listy do F. M. Ossolińskiego z l. 1724–33), rkp. 705 (projekty mów dla Ossolińskiego).
Jan Okoń