Strutyński Feliks (ok. 1789 – ok. 1850), ziemianin, ochotnik armii Księstwa Warszawskiego, mason, wiolonczelista-amator.
Ur. prawdopodobnie w Lipowcu. Był wnukiem Andrzeja Ambrożego, właściciela dużego majątku z centrum w Żorniszczach (pow. lipowiecki) na Kijowszczyźnie, pisarza generalnego wojsk kor., star. grodowego horodelskiego i lubienieckiego, płk. chorągwi pancernej w r. 1735, synem Joanny z Zamoyskich (1760–1838) i Łukasza Antoniego (1731–1816), por. chorągwi pancernej, posła na sejm elekcyjny 1764 r., komisarza cywilno-wojskowego woj. bracławskiego i star. horodelskiego, odznaczonego Orderem św. Stanisława, właściciela Żorniszcz (utracił je w r. 1802) i Strutynia w Galicji, który sprzedał, po czym kupił od Marcina Lubomirskiego Lipowiec na Kijowszczyźnie, gdzie w r. 1797 zorganizował cechy rzemieślnicze.
W domu rodzinnym w Lipowcu odebrał S. staranne wykształcenie humanistyczne; jego nauczycielem był hr. de Chambord (emigrant francuski?). Ojciec S-ego, znający biegle język francuski i łacinę, oczytany w literaturze klasycznej i współczesnej, utrzymywał we dworze orkiestrę, którą kierował rosyjski skrzypek i dyrygent August Gerke. S., utalentowany muzycznie, uczył się gry na wiolonczeli u niemieckiego wirtuoza B. H. Romberga. W r. 1808 ożenił się S. w Dubnie z Karoliną z Lubomirskich, po czym zamieszkał z nią w Lipowcu. Po wkroczeniu 7 V 1809 do Galicji armii Ks. Warsz. wyposażył szwadron ułanów i razem z żoną przekradł się z nim przez granicę rosyjsko-austriacką; w oddziałach armii Ks. Warsz. wziął udział w wojnie z Austrią. Gdy ogłoszono pokój, 14 X 1809, wyjechał (z żoną) do Warszawy i podał się do dymisji; następnie wrócił do Lipowca. W r.n., po narodzinach syna, Juliusza, Strutyńscy przenieśli się do Teolina (pow. orszański), majątku żony, gdzie znajdowała się cenna kolekcja dzieł sztuki.
Dn. 12 VIII 1812 został S. członkiem Komisji administracyjnej zarządzającej Białorusią, utworzonej w Mohylewie przez marsz. L. Davouta; pomagał w zorganizowaniu zaopatrzenia dla wojska oraz tworzeniu lokalnej administracji. Wg wspomnień syna, Juliusza, otrzymał w tym czasie od cesarza Napoleona dyplom kawalerski Legii Honorowej (nie jest wymieniony w: Łoza, „Legia Honorowa”) oraz nominację na dowódcę pułku, który miał sam przygotować. Mimo niechęci szlachty na Białorusi do walki z Rosją, prawdopodobnie udało się S-emu utworzyć oddział powstańczy, który w pow. orszańskim współdziałał z podjazdami francuskimi. Podczas odwrotu Wielkiej Armii zaprosił Napoleona do Teolina, ale okazało się, że dwór został zrabowany i spalony przez okolicznych chłopów i rosyjskich kozaków. Dzieci ukryte zostały w lesie, maleńka córka S-ego zmarła na mrozie. Po przeprawie przez Berezynę (26–29 XI 1812), S. został z synem schwytany przez kozaków; kiedy okazało się, że jest spowinowacony z rodziną Lubomirskich, uwolniono go. Przyczynił się wówczas do oswobodzenia reszty jeńców.
W r. 1816 przebywał S. przez pewien czas z chorą żoną na leczeniu «u wód»; syna oddał pod opiekę teściowej, Teofili Lubomirskiej. Podczas jednego z pobytów w Petersburgu wstąpił do rosyjskiej loży masońskiej «Les amies réunis», do której należeli m.in. w. ks. Konstanty Pawłowicz i Stanisław Kostka Potocki; doszedł w niej do stopnia mistrza. S. utrzymywał bliskie stosunki z elitami imperium rosyjskiego, m.in. z ks. M. Dondukow-Korsakowem (ojcem późniejszego gen.-gubernatora kijowskiego) i ks. Pawłem Golicynem. Odbudował dwór w Teolinie, gdzie prowadził wraz z żoną dom otwarty. «Artysta całą duszą», w urządzanych w Teolinie koncertach grał S. na wiolonczeli, z towarzyszeniem m.in. Golicyna i Celiny Tyszkiewiczówny. Bywali tutaj m.in. starsza siostra żony S-ego, wydana za rosyjskiego gen. J. Corbę oraz jej brat bliźniak Eugeniusz Lubomirski z żoną, Marią z Czackich. W r. 1820, w okresie głodu na Białorusi, zorganizował S. pomoc, sprowadzając zboże z Lipowca. Z inicjatywy mińskiego marsz. gubernialnego szlachty Michała Hołyńskiego został t.r. wybrany na prezesa Izby Kryminalnej, w związku z czym przeniósł się do Mohylewa; tam 24 VIII 1821 zmarła jego żona. W Mohylewie poznał bliżej szefa sztabu I Armii gen. Iwana Dybicza; w r. 1829 zaprotegował on jego syna Juliusza na stanowisko w dep. politycznym MSZ w Petersburgu,
Przez pewien czas mieszkał S. w Wilnie, a w l. trzydziestych bywał w Petersburgu, gdzie m.in. występował jako wiolonczelista; jego grą zachwycano się jeszcze w r. 1835. Nie wiadomo, jak doszło do utraty przez S-ego Teolina. Na początku l. czterdziestych w lipowieckim dworze zamieszkał Michał Skibicki, przyjaciel Juliusza Słowackiego, który po burzliwym życiu spędził tam ostatnie lata życia. W l. 1842–3 urządzał S. wieczory muzyczne z udziałem kwartetu, w którym grali: S. na wiolonczeli, Brodski na altówce, Skibicki, pierwsze skrzypce, a płk wojsk rosyjskich Erazm Złotnicki, drugie skrzypce. Utrzymywał też kontakty ze znanym wówczas kompozytorem Janem Witwickim, mieszkającym w Kijowie. W r. 1847 sprzedał Lipowiec Władysławowi Zdziechowskiemu. Pod koniec życia zdziwaczał i obracał się w towarzystwie «kobiet podejrzanych i karłów» (T. Bobrowski). Roztrwonił resztę rodowego majątku, utracił cenne kolekcje sztuki. «Niegdyś milioner, teraz bardzo ubogi staruszek» (H. Stecki), ożenił się z Marią Piotrowską, modystką z Warszawy, która po romansie z Władysławem Branickim «hojnie obdarzona pieniędzmi» osiadła w Petersburgu i żyła z kapitału, złożonego w tamtejszym banku. Po ślubie wyjechał jednak S. do Paryża, dokąd żona posyłała mu co miesiąc 300 rb. Prawdopodobnie zmarł w Paryżu ok. r. 1850.
W małżeństwie z Karoliną z Lubomirskich, córką podskarbiego kor. Franciszka Ksawerego Lubomirskiego (zob.) i Teofili z Rzewuskich, miał S. syna Juliusza (zob.) i córkę Karolinę, zmarłą w niemowlęctwie w r. 1812. Małżeństwo z Marią Piotrowską było bezdzietne.
Słown. Geogr. (Lipowiec); Żychliński, XIV; – Iwaszkiewicz J. Litwa w roku 1812, Kr.–W. 1912; Kukiel M., Wojna 1812 roku, Kr. 1937 II; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1979 II; [Iwanowski E.] Eu Heleniusz, Listki wichrem do Krakowa z Ukrainy przyniesione..., Kr. 1900; [Kirkor A. H.] J. ze Ś., Juliusz hrabia Strutyński, „Kłosy” T. 26: 1878 nr 674 s. 340–2; Kotiużyński Z., Pamiętniki 1826–1894, Kr. 1911; Pamiętniki dekabrystów, Oprac. W. Zawadzki, W. 1960 III; Poezje Berlicza Sasa i wspomnienia jego wierszem, Kr. 1878 (na końcu wspomnienia syna S-ego, m.in. o Żorniszczach i Lipowcu, o Łukaszu Strutyńskim i Skibickim); Skazanija o naselennych mestnostijach kievskoj gubernii, Oprac. L. I. Pochilevič, Bila Cerkva 2005; Stecki H., Wspomnienia mojej młodości, Lw. 1895 s. 115–17; [Strutyński J.] Berlicz Sas, Dwie babki. I: Pani kasztelanowa trocka, II: Pani starościna horodelska. Pamiętnik, W. 1876 I 62, 130–1, 180–3; tenże, Obrazki czasu i ludzi, W. 1876 s. 3, 50; – „Ruch Muzycz.” 1859 nr 10 (listy z Tulczyna).
Henryk Głębocki i Elżbieta Orman