Kozakowski Franciszek Antoni (1786–1846), pułkownik, działacz związków tajnych. Syn właściciela dóbr Michała i Wołodkowiczówny, ur. 13 VI w Antonowie w pow. rosieńskim. W wieku lat 7 wpisany został jako chorąży do pułku litewskiej kawalerii narodowej. W grudniu 1806 r. wstąpił na ochotnika, w stopniu sierżanta, do pułku artylerii pieszej, następnie przeszedł jako podporucznik do 5 p. piechoty. Dn. 16 III 1807 r. awansował na porucznika, a 7 V t. r. został kwatermistrzem 1 p. piechoty. W r. 1809 awansował na kapitana w 13 p. piechoty. W l. 1806–7 bił się pod Ostrołęką, Rudą, Mławą, Wałami (ranny), Kotami i Jankowicami, a w r. 1809 pod Magnuszewem, Kozienicami i Puławami. W r. 1812 znalazł się w zgrupowaniu gen. A. Kosińskiego, które demonstrowało z Zamościa w kierunku Wołynia. Odznaczony został 26 XI 1812 r. Krzyżem Wojskowym Polskim, a 1 VII 1813 r. Legią Honorową. Znajdował się wtedy w załodze oblężonego Zamościa. Po kapitulacji twierdzy przebywał ponad 4 miesiące w niewoli. W styczniu 1815 r. skierowany został do sztabu Kwatermistrzostwa Generalnego; t. r. przeniesiony do gwardii, w r. 1818 awansował od razu na podpułkownika. Z ramienia Kwatermistrzostwa bral udział w opracowaniu mapy topograficznej Królestwa, przeprowadzał triangulację okolic Warszawy i brzegów Bugu od Hrubieszowa po Włodawę.
K. należał do masonerii od końca 1806 r. (loże: «Wolność Odzyskana» w Lublinie, «Jedność» w Zamościu). Od r. 1819 reprezentował przy Wielkim Wschodzie Polski lożę «Palemon» w Rosieniach. Jako kolega z 13 p. piechoty i brat-mason, zbliżył się z W. Łukasińskim, który też jemu pierwszemu (i J. Szrederowi) zwierzył się z zamiaru założenia Wolnomularstwa Narodowego (WN). Jako wspólfundator WN (3 V 1819) został K. członkiem Kapituły oraz «pierwszym dozorca». Ustawę stowarzyszenia podpisał pseud. Katon; polecono mu też opracowanie rytuałów. Po zamknięciu prac WN na jesieni 1820 r. K. pozostał w ścisłej grupie zaufanych, współpracujących z Łukasińskim. Uczestniczył też w zebraniu na Bielanach, na którym zawiązano 1 V 1821 r. Tow. Patiotyczne (TP). W toku sporów z grupą poznańską gen. J. Umińskiego K. popierał Łukasińskiego. Należał do Komitetu Centralnego TP, ale w związku z wyjazdami służbowymi nie brał większego udziału w jego pracach. Gdy wszczęte zostało śledztwo przeciw WN, K. na rozkaz w. księcia Konstantego złożył wraz z innymi w kwietniu 1822 r. deklarację o swej działalności spiskowej, przemilczając udział w TP. W marcu 1824 r. zeznawał w sądzie wojennym w sprawie Łukasińskiego: nikogo nie obciążył, a nawet zdecydowanie bronił I. Prądzyńskiego, mimo że wzajemna ich niechęć, wynikająca ze stosunków służbowych w Kwatermistrzostwie, była powszechnie znana. Do sprawy Łukasińskiego K. nie został wciągnięty z woli Konstantego, który osłaniał oficerów służby czynnej. W późniejszych zeznaniach przed Nowosilcowem (już po ujawnieniu przez Łukasińskiego istnienia TP), jak i przed Delegacją Sądu Sejmowego, K. nie zeznał nic więcej ponad to, co już było wiadome. Pomimo to niechętny K-emu Prądzyński, który mu też zazdrościł pozostania na wolności, insynuował stale, że K. zachował się w śledztwie dwuznacznie (podobno chodziło o jakieś sprawy finansowe). W dalszych pracach TP już K. nie uczestniczył; w r. 1829 awansował na pułkownika.
Po wybuchu powstania, w lutym 1831 r. gen. S. Klicki powierzył mu dowództwo siły zbrojnej woj. sandomierskiego. Prądzyński zaraz wypomniał Klickiemu, że dał K-emu takie stanowisko, co jednak Klicki zignorował. Dn. 26 II oddział K-ego odniósł zwycięstwo pod Puławami, przy czym odznaczył się głównie J. Małachowski. Wkrótce potem K., również za sprawą Prądzyńskiego, został odwołany do Warszawy, a nawet był przejściowo aresztowany; nie mógł też wziąć dalszego udziału w walce, mimo czynionych starań i zabiegów. Dopiero pod koniec powstania powierzono mu formowanie oddziałów pospolitego ruszenia w woj. płockim. Po powstaniu znalazł się we Francji; tutaj wziął go w obronę przed ścigającymi go potwarzami J. B. Ostrowski. Replikował «Ibusiowi» gwałtownie P. Łagowski, wytaczając przeciw K-emu liczne zarzuty, m. in. przywłaszczenia sobie zwycięstwa pod Puławami, a nawet rabunku mienia cerkiewnego. Wzywany przez obie strony na arbitra, J. Lelewel uchylił się od zajęcia stanowiska w tej sprawie. W r. 1832 K. był obecny na zjeździe demokratów niemieckich w Hambach, ale nie włączył się do późniejszych ruchów rewolucyjnych w Niemczech. Począwszy od r. 1839 należał do koła wojskowego skupionego przy gen. M. Rybińskim. Mieszkał w tym czasie w Beaune. Zmarł w Grasse 18 IV 1846 r. Miał syna Krakusa, zamieszkałego w pow. ostrołęckim.
Boniecki; Roczn. Wojsk. Król. Pol., 1817–30; – Askenazy S., Łukasiński, W. 1929; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolno-mularskich; Olszewicz B., Polska kartografia wojskowa, W. 1921; Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska, W. 1931; – Czetwertyński J., Kilka uwag nad broszurą J. B. Ostrowskkego, Paryż 1832; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne, Wr. 1950; Krosnowski, Almanach hist.; Lelewel, Listy emigracyjne, I; Łagowski P., Wyprawa do Puław, „Pam. Emigracji Pol.” 1832 nr z 15 XII; Łukasiński W., Pamiętniki, W. 1960; Ostrowski J. B., F. K., Paryż 1832; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909; Zdanie sprawy Komitetu śledczego, w: Pamiętniki dekabrystów, W. 1960 III, Biblioteka Pamiętników Polskich i Obcych; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej, W. 1931–5 I–IV; – „Demokrata Pol.” 1846 nr z 23 V; – AGAD: Komisja Rządowa Wojny nr 328 k. 51–62 (stany służby oficerów Kwatermistrzostwa), nr 404 (akta sprawy Łukasińskiego); B. PAN w Kr.: rkp. 2228 (akta Delegacji Sądu Sejmowego); B. Pol. w Paryżu: rkp. 512 s. 819–910 (papiery osobiste – wg informacji H. Lutzowej).
Hanna Dylągowa