Stawiarski Ignacy Franciszek, krypt.: I.S., J.S., pseud. Mecenas (1776–1835), prawnik, tłumacz, publicysta.
Ur. 29 I w Rybitwach (woj. lubelskie) w rodzinie szlacheckiej, był synem Benedykta, komisarza skarbu kor.
Nauki początkowe pobierał S. w Sandomierzu. Uczęszczał też do szkół w Lublinie i Warszawie. W l. 1798–1806 pracował w Warszawie jako tłumacz i sekretarz w Kamerze Wojenno-Ekonomicznej (pruskiej władzy wojskowo-administracyjnej). Przetłumaczył wówczas utwory: z języka niemieckiego „Przyjaciela ludzi” (W. 1800) Ch. Gellerta, oraz z języka francuskiego „Podróże i przypadki Telemaka syna Ulisessowego” F. Fénelona (W. 1805–6, z dedykacją dla cara Aleksandra I) i „Katylinę albo Rzym wybawiony” (W. 1807) Voltaire’a. Miał opinię znawcy prawa pruskiego, wprowadzonego w Warszawie po trzecim rozbiorze. Napisał na ten temat książkę pt. Droga do znajomości, jakim idą porządkiem i tokiem interesa publiczne w państwach pruskich (W. 1805). W r. 1806 został wpisany na listę adwokatów uprawnionych do występowania przed Sądem Apelacyjnym (15 V 1807 otrzymał nominację na adwokata przy Sądzie Apelacyjnym). Po reorganizacji sądów, w maju 1808, był adwokatem przy Sądzie Apelacyjnym Ks. Warsz. (z nominacją od 8 IX 1810); wg Kazimierza Wójcickiego należał do «najpierwszych mecenasów i ogromną miał praktykę». Zajmując się nadal pruskim systemem prawnym, przetłumaczył z języka niemieckiego liczącą ponad 1300 stron „Ordynację ogólną sądową dla państw pruskich...” (W. 1807–9 I–II) oraz „Ogólną ordynację hipoteczną dla państw pruskich” (W. 1808).
W r. 1809 został S. obrany deputowanym z V gminy m. Warszawy na Sejm Ks. Warsz.; był członkiem komisji podatkowej oraz komisji prawodawstwa cywilnego. Podczas sesji izby poselskiej, 20 III t.r., wystąpił jako główny mówca w sprawie przyjęcia i dostosowania do potrzeb Ks. Warsz. francuskiego Kodeksu Handlowego z r. 1807 (Rzecz o potrzebie przysposobienia Kodeksu handlowego francuskiego, za prawo dla Księstwa Warszawskiego, z niektórymi poprawami, w imieniu Komisji do Prawodawstwa Cywilnego z Izby Poselskiej wybranej..., W. 1809). Obrany w lipcu 1809 członkiem Tow. Przyjaciół Nauk (TPN) w Warszawie, na posiedzeniu publicznym TPN 18 IX t.r. wygłosił referat o statystyce Polski i Litwy (później opublikowany pt. Myśli o wydać się mającym dziele pod tytułem Statystyka krajów Polski i Litwy wraz z geografią tychże krajów, „Roczniki Warsz. TPN” T. 8: 1812). S. po raz pierwszy w polskim piśmiennictwie sformułował definicję statystyki i rozszerzył zakres tej dyscypliny o nauki społeczno-ekonomiczne; wypowiadał się za statystyką jako nauką tłumaczącą i wyjaśniającą rozwój społeczny. Opracował i wydał własnym «kosztem i staraniem» „Inwentarz kodeksu cywilnego francuskiego czyli Kodeksu Napoleona, konstytucją Księstwu Warszawskiemu nadaną...” (W. 1811), który poprzedził rozprawą Postrzeżenia nad różnicą ustaw hipotecznych dawniejszych od hipoteki i jej uporządkowania, zamkniętego w księdze Napoleona. Na kolejnym Sejmie Ks. Warsz. należał do opozycji sejmowej; w czasie obrad izby poselskiej w r. 1811 krytykował m.in. brak dokładnego określenia kompetencji i odpowiedzialności ministrów. W tym czasie przetłumaczył z języka niemieckiego „Powszechne prawo kryminalne dla państw pruskich” (W. 1811–13 cz. 1–2). W obradach Sejmu Nadzwycz. w r. 1812 nie uczestniczył, ale ustosunkował się do niego broszurą Deputowanego na Sejm z gminy 5tej miasta Warszawy. Myśli nad Aktem Konfederacji Jeneralnej dnia 28 czerwca 1812 (W. 1812); uważał, że wraz z wojną Napoleona z Rosją «przyszedł moment wielkich przeznaczeń» i nadzieja na wskrzeszenie narodu polskiego. Przetłumaczył z języka niemieckiego pracę „Wojna na pułnocy [!] w roku 1812. Rzut uwagi na jej przyczyny i skutki” (W. 1812, wstęp z 20 XII). W r. 1813 był reprezentantem m. Warszawy w delegacji na powitanie cesarza Aleksandra I.
W r. 1815 został S. powołany przez Komisję nadzwycz. do rozpoznania administracji miast. Od t.r., po utworzeniu Król. Pol., pełnił urząd mecenasa (obrońcy) przy Sądzie Najwyższej Instancji Król. Pol. Dn. 6 XI 1818 ustąpił z TPN, ale jeszcze 16 XII t.r. na posiedzeniu działu nauk TPN wygłosił Mowę przy obchodzie pogrzebowym niegdy ś.p. Jana Zwierzchowskiego, mecenasa przy Sądzie N. Instancji Królestwa Polskiego... (W. 1818). T.r. opublikował własne tłumaczenie „Ordynacji kryminalnej pruskiej” (W.). Dn. 28 VIII 1821 zrezygnował z urzędu mecenasa przy Sądzie Najwyższej Instancji Król. Pol. i prawdopodobnie wówczas nabył majątek Żaków, nieopodal Siennickiej Woli (pow. nowomiński), w którym osiadł na stałe. Był zaprzyjaźniony z wrocławskim księgarzem Wilhelmem Kornem, który wydał drugą (z dedykacją S-ego dla ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego) i trzecią edycję tłumaczenia „Podróży i przypadków Telemaka” (Wr. 1810, 1819); S. kilkakrotnie był jego gościem w Oswitz na Dolnym Śląsku, a jedną z takich wizyt upamiętnił w wierszu z 1 VIII 1824 Do mojego przyjaciela WJ Pana Wilhelma Bogumiła Korna w Wrocławiu... [W. 1824]. W l. dwudziestych ogłosił pod krypt. J.S. kilka ulotnych wierszy okolicznościowych. W r. 1828 opublikował nową edycję „Ordynacji kryminalnej pruskiej” (W.), którą poprzedził długim wstępem pt. Uwagi nad prawami kryminalnymi w ogólności a w szczególności nad duchem panującym w tej księdze.
W l. 1830–1, w czasie powstania listopadowego, w którym wzięli udział dwaj jego synowie, Franciszek i Seweryn, S. wydał drukiem broszury o treści patriotyczno-politycznej. Pierwszą, Listy czyli postrzeżenia o rządzie sprawiedliwości i administracji w Królestwie Polskiem (W., pod krypt. J.S. z datą 17 XII 1830) zadedykował prezydentowi Warszawy Stanisławowi Węgrzeckiemu; wyraził w niej radość z powodu wybuchu powstania oraz gotowości społeczeństwa do poniesienia ofiar. W drugiej, Czym i jak objawia się wola powszechna w wolnych narodach? (W. 1830) domagał się, by Sejm ogłosił Polskę «krajem wolnym i niepodległym». Zdawał sobie sprawę, że krok taki wywoła wojnę z Rosją, lecz uważał, że i tak jest ona nieuchronna. Swój List II. O ziemianach i włościanach (W. 1831) zadedykował 13 III 1831 Teofilowi Morawskiemu, posłowi z woj. kaliskiego i członkowi Rządu Narodowego. Dał w nim wyraz wierze w zwycięstwo i «wywalczenie stałej niepodległości» oraz nadziei na udział w powstaniu znacznej części chłopów. Zmarł w r. 1835 w Żakowie.
W małżeństwie z Barbarą z Wierzbickich miał S. synów: Ignacego Fabiana, właściciela wsi Żaków, Franciszka Pawła (zob.), Seweryna (zob.) oraz córki: Magdalenę i Józefę Pelagię (1809–1884), żonę Aleksandra Ksawerego Ryxa (1803–1863), sędziego pokoju okręgu czerskiego, właściciela Prażmowa, matkę Bronisława Feliksa Ryxa (zob.).
Estreicher w. XIX, IV; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; – Enc. Org., XXIX; PSB (Ryx Bronisław Feliks); Słown. adwokatów (J. Saski); Słownik biograficzny statystyków polskich, W. 1998; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990 (dot., syna S-ego, Ignacego Fabiana); – Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; – Słown. pseudonimów; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851 s. 234; – Kirkor-Kiedroniowa Z., Włościanie i ich sprawa w dobie organizacyjnej i konstytucyjnej Królestwa Polskiego, Kr. 1912; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, ks. II; Kulecka A., Osiecka M., Zamojska D., „...którzy nauki, cnotę, Ojczyznę kochają”. Znani i nieznani członkowie Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, W. 2000; Sobociński W., Mecenasi przy Sądzie Kasacyjnym Księstwa Warszawskiego, w: Szkice z dziejów adwokatury. S. 3. Biblioteka Palestry, W. 1983 s. 31–2, 36–7; Zajewski W., Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym 1830–1831, Gd. 1967; – Diariusze Sejmów Księstwa Warszawskiego. Dziennik posiedzeń Izby Poselskiej Sejmu 1809, Wyd. M. Handelsman, W. 1913; Diariusze Sejmów Księstwa Warszawskiego. Dziennik posiedzeń sejmowych w 1811 r., Wyd. M. Kallas, „Teki Arch.” T. 19: 1982; Hertz, Zbiór poetów pol., VI 944; Wójcicki K. W., Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie, Wybrał J. W. Gomulicki, Oprac. Z. Lewinówna, W. 1974 II; – „Roczniki Warsz. TPN” T. 8: 1812; – AGAD: Komisja Rządząca 1807, sygn. 8, Rada Admin. Król. Pol., sygn. 9, Rada Stanu i Rada Ministrów Ks. Warsz., sygn. 168, Sejm Ks. Warsz. i Król. Pol., sygn. 3, 5, 7, TPN, sygn. 59.
Małgorzata Osiecka