INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jakub Łoś h. Dąbrowa  

 
 
1632 - 1688-08-24
Biogram został opublikowany w 1973 r. w XVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Łoś Jakub h. Dąbrowa, zwany Januszowski (1632–1688), towarzysz pancerny, autor pamiętnika. Wywodził się z biedniejszej gałęzi rodu osiadłej przy końcu XVI w. w ziemi przemyskiej. Używał określenia «z Grodków» od starej siedziby w woj. płockim. Był synem Wojciecha i Anny Hordyńskiej. O jego młodych latach brak informacji. Śladem ojca, który w r. 1648 służył w chorągwi powiatowej i dostał się do niewoli, zaciągnął się najpóźniej w r. 1655 jako towarzysz do wojska – chorągwi kozackiej Władysława Myszkowskiego, woj. sandomierskiego. O tej dacie początkowej służby Ł-ia świadczyłby charakter zapisków w jego pamiętnikach, bardziej szczegółowych i osobistych od r. 1656. Od marca t. r. chorągiew, w której służył, wchodziła w skład dywizji Stefana Czarnieckiego. Pod jego komendą Ł. uczestniczył we wszystkich kampaniach wojny ze Szwedami: bił się pod Kozienicami, Warką i Kłeckiem, brał udział w zdobywaniu Warszawy, w bitwie warszawskiej i wyprawie ku Gdańskowi, w czasie której w starciu pod Strzemesznem 25 VIII 1656 został ranny. Potem walczył na Pomorzu ze Szwedami, bił się z Siedmiogrodzianami, uczestniczył w wypadzie do Nowej Marchii w r. 1657 a wreszcie w wyprawie Czarnieckiego do Danii w l. 1658–9. Po powrocie do kraju, przeszedłszy już do chorągwi Wacława Leszczyńskiego, krajczego kor., wziął udział w kampanii 1660 r. przeciw wojskom rosyjskim, na Białorusi, walczył pod Połonką, nad Basią i pod Tołoczynem. Jako starszemu i doświadczonemu żołnierzowi powierzono komendę nad mniejszymi oddziałkami. W czwartym kwartale 1661 r. stanął do popisu już w trzy konie.

W l. 1661–3 brał Ł. udział w «Związku Święconym» (był co najmniej dwukrotnie deputatem swej chorągwi, m. in. na lwowską komisję zapłaty wojsku w r. 1663), później zapewne uczestniczył w wyprawie Jana Kazimierza do Rosji. W r. 1665 wzbogacony pewnie łupami wojennymi, był w stanie sprawić swemu pocztowi kosztowny ekwipunek husarski i zaciągnął sie do dawnej chorągwi husarskiej Jerzego Lubomirskiego, oddanej już w tym czasie Janowi Sobieskiemu. Po wybuchu rokoszu Lubomirskiego chorągiew ta przystąpiła do związku wojskowego po stronie swego dawnego rotmistrza; Ł. bił się w jej szeregach z wojskiem królewskim pod Częstochową i Mątwami. Wiadomo z własnej wypowiedzi Ł-ia, że jego służba wojskowa trwała 18 lat. Jeśli przyjmiemy r. 1655 za jej początek, to po ugodzie z królem w Łęgonicach Ł. musiałby służyć jeszcze do r. 1673, a nie ma na to żadnych dowodów. Możliwe natomiast, że służbę rozpoczął wcześniej, jako 17-letni chłopiec w r. 1649, i zakończył ją w r. 1667, być może usunięty z wojska jako stronnik Lubomirskiego. Sugeruje to przerwanie pamiętnika na r. 1667 i ożenek jego w t. r. z Elżbietą z Rożniatowic Rożniatowską. Osiadł potem w rodzinnych stronach, gdzie w l. 1676–82 pisał swoje pamiętniki, uzupełniane później dalszymi notatami, danymi genealogicznymi i wypisami z kronik. Ostatnie zapiski pamiętnikarskie pochodzą z l. 1686–7. W r. 1669 uczynił w Przemyślu zapis na rzecz żony. Miał z nią syna Jacka, późniejszego podczaszego i sędziego grodzkiego bełskiego. Zmarł 24 VIII 1688.

Pamiętniki Ł-ia obejmują okres od 1646 do 1667. Początkowo mają charakter zwięzłej kroniki, od r. 1656, jak wspomniano, są bardziej szczegółowe. Autor ich dał opis wypadków z punktu widzenia zawodowego żołnierza, a przy tym typowego przeciętnego szlachcica przywiązanego do religii i złotej wolności, zaciętego przeciwnika królowej Ludwiki Marii i projektów elekcji vivente rege, stronnika zaś Lubomirskiego. Pamiętniki te, choć niewielkie objętościowo, posiadają znaczną wartość jako źródło historyczne dla XVII w. Ich wiarogodność oceniono na ogół wyżej niż współczesnych pamiętników J. Paska, chociaż w zakresie walorów literackich i języka stoją znacznie niżej (wiele w nich m. in. schematyzmu diariuszowego). Czerpał z nich sporo i H. Sienkiewicz. Opublikował je w r. 1858 w Krakowie, pt. Pamiętniki… 1646–1667, Żegota Pauli z anonimowego oryginału w rękopisie wówczas Archiwum Podhoreckiego (obecnie Archiwum Sanguszków nr 38 w Arch. Państw. w Kr.). Pauli autorstwo ich przypisał niesłusznie Władysławowi Łosiowi, woj. pomorskiemu, później malborskiemu. Tezę tę zakwestionowali J. Bartoszewicz, K. Szajnocha i W. Czermak, autorstwo zaś Ł-ia ustalił ostatecznie A. Hniłko. Ostatnio R. Śreniawa-Szczypiowski dotarł ponownie do oryginału pamiętników, a także do nie znanych dotąd zapisek Ł-ia we współoprawnym niegdyś rękopisie Biblioteki Ossolineum.

 

Boniecki; – Bartoszewicz J., (Rec. Pamiętników) „Bibl. Warsz.” 1859 t. 2 s. 807–14; Czermak W., Kilka słów o pamiętnikach polskich XVII wieku, w: Studia Historyczne, Kr. 1901; Hniłko A., Kwestia autorstwa pamiętnika Łosia, „Przegl. Hist.-Wojsk.” (W.) T. 4: 1931 z. 1; Kersten A., Sienkiewicz – „Potop” – historia, W. 1966; Rytel J., Pamiętniki Paska na tle pamiętnikarstwa staropolskiego, Studia Staropol., Wr. 1962 XI; Sajkowski A., Nad staropolskimi pamiętnikami, P. 1964; Śreniawa-Szczypiowski R., Autograf pamiętnika J. Ł-ia, „Studia Źródłoznawcze” T. 14: 1969; – AGAD: Akta Skarb. Wojsk. Dz. 85 nr 79 i 88, Dz. 86 nr 46, 55; Arch. Państw. w Kr.: Arch. Sanguszków nr 38; B. Ossol.: rkp. 199/II; WAP w L.: Łosioviana V/3-10.

Jan Wimmer

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.