Szela Jakub (1787–1862 lub 1866), przywódca powstania chłopskiego 1846 r. w Galicji.
Ur. 15 XI (15 VII wg P. Rysiewicza) w Smarzowej (pow. pilzneński) w Galicji w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, był synem Jana Jakuba, zagrodnika w Smarzowej, i Anny z Łukasików (z Litaków wg S. Białasa). Miał brata Kazimierza, który po śmierci ojca objął rodzinne gospodarstwo.
S. prawdopodobnie był analfabetą. Wg Adama Bogusza w celu uniknięcia służby wojskowej odciął sobie dwa palce u ręki. Gdy rodzice przekazali bratu gospodarstwo, spalił rodzinną chałupę i uciekł ze wsi na parę lat (wg anonimowego życiorysu z r. 1846). Pracował jako kołodziej i cieśla na dworze rodziny Boguszów, właścicieli Smarzowej i Siedlisk (pow. pilzneński). W r. 1809 ożenił się w Siedliskach z Rozalią Chodorzanką, która wniosła mu w posagu gospodarstwo zagrodnicze w Grudnej Dolnej koło Siedlisk, podarowane jej przez Boguszów. Po pewnym czasie S. został przez Boguszów przeniesiony z Grudnej do Smarzowej. Ze Stanisławem Boguszem i jego synami pozostawał początkowo w dobrych relacjach; od jednego z nich, Feliksa, otrzymał w Smarzowej gospodarstwo. W l. dwudziestych został S. wybrany przez gromadę na pełnomocnika Smarzowej w sporach z dominium Boguszów. W sprawach procesowych wielokrotnie udawał się do starostwa w Tarnowie oraz urzędu gubernialnego we Lwowie, gdzie poznał star. tarnowskiego Josepha Breinla von Wallenstern; w sporządzaniu petycji korzystał z pomocy pisarza, Jakuba Winiarskiego z Brzostka. W r. 1822 złożył w cyrkule tarnowskim skargę na Boguszów o zabranie chłopskich gruntów, bezprawne naliczanie pańszczyzny oraz obciążanie poddanych niezgodnym z prawem transportem. Po wydaniu 8 I 1830 przez sąd tarnowski orzeczenia częściowo korzystnego dla gromady, Boguszowie je zaskarżyli i uzyskali t.r. od cyrkułu tarnowskiego usunięcie S-i z funkcji pełnomocnika, którą ten jednak nadal sprawował. Wg A. Bogusza w czasie powstania listopadowego S. szpiegował rodzinę Boguszów i donosił władzom austriackim o jej poglądach politycznych. Gdy pod koniec listopada 1832 udał się S. po raz kolejny w sprawie procesowej do Lwowa, po powrocie został pod zarzutem samowolnego opuszczenia wsi wtrącony do dworskiego aresztu na siedem tygodni, a w Nowy Rok 1833 wystawiony w kajdanach w kruchcie siedliskiego kościoła. Po uwolnieniu złożył 6 VI t.r. do gubernatora Galicji arcyks. Ferdynanda d’Este skargę na Boguszów (A. Bogusz, „Wieś Siedliska-Bogusz. Monografia zebrana z dokumentów i wspomnień rodzinnych ze szczególnym uwzględnieniem wypadków roku 1846 i życiorysu Jakóba Szeli”, Kr. 1903). W r. 1833 Boguszowie oskarżyli go o bunt i gwałt publiczny (rozbój), ale z braku dowodów śledztwa nie wszczęto. Dzięki konfliktowi z dworem zyskał S. wielki autorytet wśród okolicznych chłopów i już przed r. 1840 osobiście nie odrabiał pańszczyzny, lecz posyłał do pracy swego chrzestnego, Jędrzeja Szydłowskiego. Dopiero w r. 1839 lub 1840 odwołał się S. od wyroku cyrkułu tarnowskiego z r. 1830, pozbawiającego go funkcji pełnomocnika, do gubernium we Lwowie, które w październiku 1841 unieważniło wyrok. Odwołanie Boguszów do kancelarii nadw. w Wiedniu zostało odrzucone w czerwcu 1844.
W związku z austriackim planem wykorzystania chłopów do udaremnienia zbrojnego wystąpienia szlachty S., wraz z ok. 70 chłopami, uczestniczył 16 II 1846 w spotkaniu ze star. tarnowskim Breinlem von Wallenstern, od którego uzyskał pełnomocnictwo do wystąpień przeciw szlachcie oraz obietnicę ograniczenia pańszczyzny. Po powrocie zwołał 18 II t.r. naradę smarzowskich i siedliskich chłopów i jako «pełnomocnik cesarski» stanął na ich czele. Wg Antoniego Tessarczyka już wcześniej namawiał i organizował okolicznych chłopów do rozprawy ze szlachtą. Nazajutrz po rozbiciu powstańców tarnowskich (nocą z 18 na 19 II pod Lisią Górą) zakazał chłopom odrabiania pańszczyzny pod groźbą dwudziestu pięciu kijów. Dn. 20 II przybył do karczmy w Kamienicy Dolnej, gdzie wcześniej został przez chłopów uwięziony Wiktor (Wiktoryn) Bogusz, syn Stanisława, od r. 1835 dziedzic Siedlisk. Okoliczności pojawienia się S-i w karczmie nie są jasne. Wg Czesława Wycecha jechał on tego dnia wraz z Janem Chajcem do Tarnowa w sprawie sporu z Boguszami i w okolicach Gorzejowej spotkał szlachciców dzierżawców, pojmanych przez chłopów; ponieważ nie udało mu się ich uwolnić, pojechał za nimi do Kamienicy. Natomiast wg A. Bogusza pojawił się w Kamienicy «ze swoją bandą od Pilzna»; zachęcił chłopów do zamordowania Wiktora Bogusza i pierwszy zadał cios (L. Gorayska, A. Bogusz). W tym czasie w celu przeciwdziałania ruchowi chłopskiemu przybył z Tarnowa do Smarzowej komisarz Hejrowski z wojskiem, ale S. mu się nie podporządkował. Z Kamienicy ruszył S. na czele chłopów do Siedlisk, gdzie odbywały się imieniny Apolonii ze Stojowskich Boguszowej, żony Stanisława. Po drodze w Gorzejowej zamordował Jana Stradomskiego oraz dzierżawcę Henryka Rozkosznego. W dworze w Siedliskach napastnicy zabili seniora rodu Stanisława Bogusza, jego wnuka Włodzimierza oraz bratanka, Tytusa z Lubasza. Następnie udali się do Smarzowej, gdzie zamordowali innego syna Stanisława, Nikodema; wieczorem ofiarą bandy padł niemiecki dzierżawca folwarku w Kopalinach, Józef Klein. Kobiety i dzieci (w tym Apolonię Boguszową) uwięził S. w swej chacie w Smarzowej, skąd zostały uwolnione przez wojsko. W wyniku dokonywanych w nocy morderstwach w paraf. siedliskiej zginęły 23 osoby (bezpośredni udział S-i w zabójstwach nie jest potwierdzony). Następnego dnia S. zaprzestał samosądów; schwytanym oficjalistom nakazał wymierzyć karę kijów i wypuścić ich wolno. Nie dopuścił też do zabicia siedliskiego proboszcza, ks. Jurczaka. Wraz z gromadą chłopów przybył tego dnia pod Brzostek (pow. pilzneński) i zażądał wydania ukrywającej się tam szlachty, m.in. justycjariusza i mandatariusza Ignacego Strzelbickiego, jednak mieszczanie odpędzili napastników. Dn. 1 III, na czele kilkuset chłopów (wg Strzelbickiego – sześciuset) pojawił się ponownie pod Brzostkiem; po pertraktacjach z burmistrzem wkroczył do miasta, lecz nie znalazłszy tam szlachciców, nakazał jedynie dokonać rabunku.
Obok Korygi w Bocheńskiem, Janochy w Sądeckiem i Bocholi w Przemyskiem i Sanockiem był S. najbardziej aktywnym chłopskim dowódcą trwającej od lutego do marca 1846 rabacji galicyjskiej. Kontrolował rejon między Pilznem a Brzostkiem, a jego wpływy (wg S. Kieniewicza) obejmowały także Jasielskie i część Tarnowskiego i dotyczyły piętnastu wsi (wg Strzelbickiego), a może nawet pięćdziesięciu (wg Wycecha i J. Sieradzkiego). W przeciwieństwie do innych chłopskich wystąpień z tego czasu S. nie pozorował walki z powstańcami, nie przeprowadzał rewizji dworów, nikogo też nie odstawił do cyrkułu, aby uzyskać nagrodę pieniężną; wg Kieniewicza mścił się za osobiste krzywdy. Na objętych rabacją terenach cyrkułu tarnowskiego i części jasielskiego próbował zaprowadzić porządek, tworząc prowizoryczny aparat władzy. We wsiach zorganizował warty kontrolujące drogi dojazdowe do Smarzowej; chłopskie oddziały (kierowane przez niego osobiście lub przez jego najstarszego syna, Stanisława) zgrupował pod kościołem w Smarzowej oraz w obozie na tzw. Szelowym polu. Utrzymywał wśród nich karność; nakazał zniszczyć dworskie gorzelnie i opieczętować zapasy wódki, uniemożliwiał zabieranie drzewa z lasu. W swej chacie w Smarzowej prowadził kancelarię; wydawał asygnaty do lasu dworskiego, przepustki na przejazd i przewóz żywności, od okolicznych gmin ściągał opłaty (wg Wycecha i Sieradzkiego znanych jest 36 zarządzeń S-i w sprawach porządkowych i gospodarczych). Po rady do S-i zwracali się chłopscy deputowani z Jasielskiego, Sanockiego i Sądeckiego; był przez chłopów nazywany «królem» lub «generałem».
Po wydaniu 12 III 1846 przez cesarza Ferdynanda I odezwy sankcjonującej pańszczyznę oraz przystąpieniu wojska do tłumienia rabacji, S. na spotkaniu 18 III t.r. w Tarnowie ze star. Breinlem von Wallenstern i dowodzącym pacyfikacją wicegubernatorem Leopoldem von Lażańskym obiecał powrót chłopów do pracy, dla dokonania wiosennych zasiewów; w dalszym ciągu żądał jednak zniesienia pańszczyzny. Następnie, w imieniu pięćdziesięciu wsi tarnowskich i jasielskich, złożył 1 IV podanie do władz gubernialnych we Lwowie, w którym domagał się ograniczenia pańszczyzny do jednego dnia rocznie oraz zamiany jej reszty na czynsz; pismo zostało przez władze odrzucone. W związku z trwającym oporem chłopów przeciw pańszczyźnie starostowie, tarnowski, a zwłaszcza jasielski, Reiss, domagali się w marcu i kwietniu podjęcia represji wobec S-i; gubernator Galicji Ferdynand d’Este nakazał go aresztować, na co jednak Breinl, w obawie przed chłopami, nie przystał. Dn. 14 IV wojsko rozpoczęło pacyfikację Smarzowej, a nazajutrz S. został wezwany do Tarnowa i przesłuchany przez Breinla. Aresztowany 19 IV, przystał na warunki internowania. Zamieszkał w koszarach policji w Tarnowie, gdzie otrzymywał żołd w wysokości 10 krajcarów dziennie; po mieście mógł się poruszać tylko w towarzystwie policjanta. Odtąd zrezygnował z walki o zniesienie pańszczyzny. W kwietniu Strzelbicki oskarżył go o morderstwa, a ocalały z rzezi Henryk Bogusz, syn Stanisława, wniósł 15 IV petycję do cesarza Ferdynanda I o wszczęcie dochodzenia przeciw S-i o wymordowanie jego rodziny (m.in. „Demokrata Pol.” T. 6: 1846/7 nr 267). W prowadzonym od maja śledztwie w Smarzowej i Siedliskach nie uzyskano zeznań chłopskich udowadniających udział S-i w zbrodni na rodzinie Boguszów, a jedynie ustalono, że nie przeciwdziałał morderstwom. Sprawę przekazano do Wiednia, gdzie 19 VII dochodzenie odroczono. W r. 1846 (lub 1847) w polskiej prasie emigracyjnej pojawiła się, często potem powtarzana, informacja o nagrodzeniu S-i medalem cesarskim; nie było to jednak prawdą. Dn. 29 XII 1846 żona S-i, Salomea, wystosowała do nowego gubernatora Galicji Franza von Stadiona prośbę o uwolnienie męża i prowadzenie dochodzenia z wolnej stopy. Sąd kryminalny we Lwowie wydał 27 II 1847 oświadczenie zezwalające na wypuszczenia S-i z więzienia, ale sprzeciwił się temu nowy star. tarnowski, Karol Czetsch. Bez odpowiedzi pozostało również podanie S-i z 15 VII t.r. z prośbą o zwolnienie z aresztu. Dn. 10 X gubernator Stadion wnioskował o przesiedlenie S-i, a szczegóły jego przeniesienia określono w grudniu (zatwierdzone 21 I 1848 przez cesarza Ferdynanda I). Na mocy tego postanowienia S. otrzymał trzydziestomorgowy grunt w pobliżu wsi Glitt na obszarze dóbr pokościelnych Sołka na Bukowinie z dziesięcioletnim okresem wolnizny oraz jedną morgę w osadzie na zabudowę, a także bezzwrotną pożyczkę w wysokości 80 guldenów na zagospodarowanie. Dn. 12 II t.r. wraz z żoną i dwójką młodszych dzieci (synem Józefem i córką Katarzyną) został prawdopodobnie pod eskortą wojska wywieziony z Tarnowa. Jadąc przez Kołomyję, przybyli ok. 24 II do Sołki. Gospodarstwo w Smarzowej przekazał S. najstarszemu synowi, Stanisławowi; na Bukowinie mieszkał pod nadzorem policyjnym do śmierci. Wg R. Kaindla w r. 1859 uzyskał całkowite zwolnienie ze świadczeń. Był sygnatariuszem petycji niemieckich osadników z Lichtenbergu i Glittu do władz z 10 VII t.r. Pod kolejną petycją o zwolnienie z prac leśnych z 18 VI 1865 podpisał się jego syn Józef. S. zmarł w r. 1862 lub 1866, został pochowany na cmentarzu Visçonsi (Ruda) ok. 6 km od Seretu.
S. był kilkakrotnie żonaty (wg A. Bogusza czterokrotnie). W małżeństwie z Rozalią (Różą) Chodorzanką (Chodurzanką, Chodórzanką) (zm. 1818) miał syna Stanisława, a wg Stanisława Białasa także córki Annę i Katarzynę. W r. 1819 poślubił Agnieszkę z Prebendowskich. Od r. 1831 żoną S-i była Salomea z Niewiarowskich, z którą miał syna Józefa (ur. ok. 1832) i córkę Katarzynę.
W tradycji szlacheckiej stał się S. symbolem zbrodni; obwiniano go o zamordowanie pierwszej i drugiej żony, bicie, głodzenie i doprowadzenie do śmierci pracującego u niego dziesięcioletniego chłopca, zabicie żydowskiego handlarza oraz zgwałcenie trzynastoletniej dziewczynki. W legendzie chłopskiej zaś, utrwalonej w przekazie ustnym m.in. w „Pieśni o Jakubie Szeli” i „Pieśni oracza o Jakubie Szeli”, był S. (często jako Sela) obrońcą chłopów przed panami, bojownikiem o zniesienie pańszczyzny. Pierwsze prace o S-i ukazały się już w r. 1846; były to „Szela, der galizische Bauernschef, oder die Blut und Schreckenszenen in Galizien während des polnischen Aufstandes 1846” (Grinna) Stanisława Mieczkowskiego oraz „Rzeź galicyjska 1846 r.” (Kr.) Tessarczyka, przedstawiające S-ę jako jednego z wielu przywódców chłopskich. W r. 1848 broszurę „Krwawa łaźnia w Galicji w dniach 19, 20, 21 lutego 1846 r. odbyte” (Lw.) poświęcił działaniom S-i Andrzej Rydel. Na początku l. pięćdziesiątych XIX w. Julian Goslar, chcąc pozyskać chłopów do swego spisku, napisał broszurę „Szela” (niewyd.). Próby krytycznego opracowania dziejów rabacji historycy polscy (m.in. Leonard Chodźko) i austriaccy (Leopold Sacher-Masoch, Moriz von Sala) podjęli w l. sześćdziesiątych XIX w., przy czym Austriacy akcentowali wierność S-i wobec cesarza oraz antyfeudalny charakter jego wystąpienia. W związku z pięćdziesiątą rocznicą rabacji Kazimierz Ostaszewski w opowiadaniu „Krwawy rok” (Złoczów 1896) nazwał S-ę «głównym wodzem chłopskiej czerni», a Stanisław Schnür-Pepłowski w opowieści „Krwawa karta” (Lw. 1896) «duchem niespokojnym i pieniaczem zapalonym». Odmiennie, jako «moralistę i mściciela, mistyka i sekciarza w sukmanie», przedstawił S-ę Ludwik Dębicki („Z dawnych wspomnień 1846–1848”, Kr. 1903). Postać S-i utrwaliła się w pamięci chłopów, co potwierdzili w swych wspomnieniach Jakub Bojko, Jan Madejczyk, Jan Słomka, Jan Stapiński i Wincenty Witos; rozwijający się pod koniec XIX w. ruch ludowy w Galicji był nieraz oskarżany o kultywowanie tradycji rabacji (współczesnym S-ą nazywano m.in. Stapińskiego), choć przywódcy ludowców odżegnywali się od takich związków. W okresie międzywojennym podejmowano w kręgach ruchu ludowego próby rehabilitacji S-i (J. Zawieyski, „Szela. Nieco o historii i historiozofii”, „Młoda Myśl Lud.” R. 8: 1932 nr 12; P. Bobek, „Jakub Szela na tle wypadków z r. 1846”, „Piast” R. 21: 1933 nr 30–31; T. Nocznicki, „Jakub Szela. Rzeź galicyjska z 1846 r.”, „Wyzwolenie” R. 20: 1933 nr 6–9; W. Żyła, „Rok 1846 na ziemiach polskich”, „Gospodarz Pol.” R. 7: 1933 nr 10–16). Próbę stworzenia pozytywnego wizerunku S-i kontynuowały opublikowane w l. pięćdziesiątych XX w. prace Sieradzkiego, Wycecha i Żychowskiego. W r. 1965 Franciszek Kotula ogłosił „Legendę o Szeli” („Kamena” R. 32 nr 4), czyli spisaną przez Władysława Chojca z Kamienicy Górnej opowieść „«Rabacja na panów» czyli powstanie chłopów”; przedstawiała ona S-ę jako pierwszego bojownika o prawa chłopów, który miał zginąć z rąk mścicieli – krewnych i potomków panów zamordowanych w r. 1846.
W polskiej literaturze pięknej postać S-i pojawiła się w czasie Wiosny Ludów; w wierszu Władysława Ludwika Anczyca „Zbój galicyjski w r. 1846” (Kr. 1848) oraz druku ulotnym sygnowanym krypt. T.G. „Menażeria zwierząt z roku 1846” (Lw. 1848). S-ę wzmiankował Aleksander Fredro w wierszu „Odludek” (1870, wyd. 1880). W l. siedemdziesiątych XIX w. powstały niepublikowane dramaty Aleksandra Ładnowskiego „Jakub Szela” i Kazimierza Sadkowskiego „Szela”. Próbami podważenia stereotypu S-i były powieści Józefa Rogosza „Dla idei” (Lw. 1885) oraz Anieli Kallas (Kornguttówny) „Rzeź galicyjska” (P. 1896). Pod postacią Upiora występuje S. w „Weselu” (Kr. 1901) Stanisława Wyspiańskiego, a jako wcielenie Piasta w jego rapsodzie „Piast. Rok 1846” („Krytyka” 1903 nr 9). W pierwszych inscenizacjach „Wesela” z r. 1901 w Krakowie i Lwowie rolę Upiora odtwarzali: Bolesław Puchalski i Maksymilian Węgrzyn, a w ekranizacji Andrzeja Wajdy z r. 1973 – Wirgiliusz Gryń. Maria Konopnicka (pseud. Jan Sawa) poświęciła S-i wiersz „Rzeź w Galicji” („Śpiewnik historyczny 1767–1863”, Lw. 1905 [1904]). Postać S-i pojawiła się następnie w powieści Ludwika Stasiaka „Krwawe ręce” (Lw. 1907, wersja skrócona „Z dymem pożarów”, W. 1914), dramacie Antoniego Waśkowskiego „Dopust” (Kr. 1912, wersja poprawiona pt. „Szela. Sceny dramatyczne”, Miejsce Piastowe 1931) oraz dramacie Stefana Żeromskiego „Turoń” (W.–Kr. 1923; w prapremierowym przedstawieniu z 24 IV 1923 w roli Jakuba Szeli wystąpił Stefan Jaracz). W r. 1926 Bruno Jasieński wydał w Paryżu poemat „Słowo o Jakubie Szeli”, w którym sprzeciwił się utrwalonemu obrazowi przywódcy rabacji, tworząc postać «świadomego i bezinteresownego obrońcy sprawy chłopskiej». W kręgu pisarzy zaangażowanych w radykalny ruch ludowy powstał dramat Stanisława Nadzina „Rok 1846” (fragment w: „Wieś. Jej Pieśń” R. 4: 1936 nr 12), a pracę nad dramatem o S-i podjął Feliks Lipiński, który w „Nurtach” (R. 1: 1938 nr 4) przedstawił tylko jego koncepcję. S. jest również bohaterem powieści Stanisława Szpotańskiego „Bez ziemi i bez nieba” (P. 1931), a jako postać historyczna występuje w tomie poetyckim „Obłoki wiosenne” (W. 1938) Stanisława Piętaka. W okresie drugiej wojny światowej powstały poświęcone S-i poematy pisarzy ludowych, „Straszny rok” Jana Marcinka z Bieńkowic koło Krakowa (fragmenty w: „Wieś” 1946 nr 6–17) oraz „Jakub Szela” (1941) Stanisława Skonecznego. Dn. 11 XI 1942 Zespół Młodzieżowy na Rakowcu wystawił w Warszawie tajnie „Słowo o Jakubie Szeli” Jasieńskiego w reżyserii Wandy Zieleńczyk. W PRL wznowiono poemat Jasieńskiego (Ł. 1946), a Teatr Narodowy w Warszawie pokazał w r. 1962 widowisko „Słowo o Jakubie Szeli” (na podstawie poematu Jasieńskiego i utworów anonimowych) w reżyserii Kazimierza Dejmka. W r. 1977 nakręcono film fabularny „Pasja” (reż. Stanisław Różewicz), w którym rolę S-i zagrał Bolesław Smela.
Imieniem S-i nazwano po drugiej wojnie światowej jedną z ulic i plac we Wrocławiu oraz Zielonej Górze (obecnie ul. Truskawkowa).
Ryc. w: „L’Illustration. Journal Universel” (Paryż) 1846 nr z 5 XII; – Bibliogr. dramatu pol.; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 3; Czachowska J. i in., Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej. Bibliografia, L. 1983 I–II; Enc. Org.; Encyklopedia „Białych Plam”, Radom 2006 XVII; Encyklopedia Ultima Thule, W. 1939 X; Estreicher w. XIX, IV; Makowiecki A. Z., Słownik postaci literackich, W. 2000; PSB (Bogusz Wiktor, Stojowski Nikodem); Węgrzyniak R., Encyklopedia „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, Kr. 2001; Wurzbach, Biogr. Lexikon, VI; – Bańburski K., Motyw legendy „rżnięcia piłą” w rabacji galicyjskiej, „Roczn. Bocheński” T. 4: 1996 s. 176; tenże, Słowo o Jakubie Szeli, „Roczn. Tarnowski” R. 11: 2006 s. 43–5; Bartosz A., Pamięć Rabacji – historia jednego pomnika, tamże s. 56, 58; Bednarek J., Spory wokół wydarzeń krajowych 1846 roku na łamach prasy Wielkiej Emigracji w latach 1846–1848, Tor. 2003; Białas S., Jakub Szela. Kim był?, Kr. 2006; Bogusz A., Karty z dziejów wsi Smarżowy i Siedlisk powiatu pilzneńskiego oraz wspomnienia ich dawnych dziedziców (1686–1846), Kr. 1904 s. 24–5, 39; Brynkus J., Głowacki czy Szela – chłopski bohater w edukacji historycznej XIX wieku, „Roczn. Bocheński” T. 4: 1996 s. 189–91; Chodźko L., Les massacres de Galicie et Krakovie confisquée par l’Autriche. Documents et commentaires, Paris 1861 s. 60–1, 67–71, 89, 97, 118–19; Fiećko J., Rok 1846 w romantycznej legendzie literackiej, w: Rewolucja czy praca organiczna drogami do niepodległości. W 150. rocznicę wydarzeń 1846 r., P. 1997; Gekan W., Jakub Szela – ein Volksführer oder ein Volksverführer?, „Orbis Linguarum” Vol. 29: 2005 s. 359–74; Grodziski S., Rok 1846 w Galicji. Przyczyny i konsekwencje, „Roczn. Bocheński” T. 4: 1996 s. 13; Hap W., Jakub Szela – krwawy upiór czy obrońca chłopów? Wokół rabacji chłopskiej 1846 roku – prawda i mity, „Roczn. Jasielski” T. 6: 2006 s. 7–24; Janik M., Słowa pisane Jakuba Szeli, w: Jakub Szela. Pięć prac o Jakubie Szeli, Oprac. C. Wycech, W. 1956, s. 66–79; tenże, Zesłanie Jakuba Szeli na Bukowinę, w: tamże s. 81–118; Jaworski K., Bruno Jasieński w Paryżu (1925–1929), Kielce 2003; Kaindl R. F., Das Ansiedlungswesen in der Bukowina seit der Besitzergreifung durch Österreich, w: Geschichte, Literatur und Sprache Österreichs und seiner Kronländer, Innsbruck 1902 VIII 457–60; Kalembka S., Rok 1846 w Polsce i francuska opinia publiczna, w: Rok 1846 w Galicji. Ludzie – wydarzenia – tradycje, Red. M. Śliwa, Kr. 1997 s. 56; Kieniewicz S., Ruch chłopski w Galicji w 1946, Wr. 1951; Limanowski B., Historia ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r., Kr. 1913; Nocznicki T., Jakub Szela. Rzeź galicyjska z 1846 r., w: Jakub Szela. Pięć prac o Jakubie Szeli, Oprac. C. Wycech, W. 1956 s. 135–45; Płomieński J. E., W kręgu polskiej irredenty. (O Edwardzie Dembowskim, Jakubie Szeli i rzezi galicyjskiej), W. 1946; Poklewska K., Krew na śniegu. Rzecz o rabacji galicyjskiej w literaturze polskiej, Wr. 1986; Rawiński M., Rok 1846 w literackiej legendzie, w: Literatura polska wobec rewolucji, Oprac. M. Janion, W. 1971; Rozdolski R., Do historii „krwawego roku” 1846, „Kwart. Hist.” R. 65: 1958 nr 2; Rysiewicz P., Jakub Szela (17 VII 1787 – 1866), w: Jakub Szela. Pięć prac o Jakubie Szeli, Oprac. C. Wycech, W. 1956 s. 30–63; Sacher-Masoch L., Polnische Revolutionen, Prag 1863 s. 108–16; Szubert T., Ostatnie dni Goslara, „Kwart. Hist.” R. 116: 2009 nr 2; Traciłowski K. R., Jakub Szela, W. 2011; Zakrzewski B., Proces Aleksandra Fredry o zbrodnię stanu, Wr. 1997; Zawieyski J., Szela, w: Jakub Szela. Pięć prac o Jakubie Szeli, Oprac. C. Wycech, W. 1956 s. 121–34; Ziejka F., Chłopski bohater historyczny w literaturze Młodej Polski, „Roczn. Kom. Historycznoliter.” T. 6: 1969 s. 55–7; tenże, Dwie legendy o Jakubie Szeli, „Kwart. Hist.” R. 86: 1969 nr 4; tenże, Jakub Szela, w: Życiorysy historyczne, literackie i legendarne, Red. Z. Stefanowska, J. Tazbir, W. 1980; tenże, Misjonarz wśród rabantów, w: Rok 1846 w Galicji. Ludzie – wydarzenia – tradycje, Red. M. Śliwa, Kr. 1997; tenże, W kręgu mitów polskich, Kr. 1977; tenże, Złota legenda chłopów polskich, W. 1984; – Bojko J., Ze wspomnień, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1959; Dembiński S., Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesiątą rocznicę smutnych wypadków lutego przez…, Jasło 1896 s. 328–33; Girtler K., Opowiadania, Kr. 1972 II; Kalembka S., Nieznany życiorys Jakuba Szeli z 1846 roku, w: Ku Niepodległej. Ścieżki polskie i francuskie 1795–1918, Red. M. Willaume, L. 2005; Listy Jana Stapińskiego z lat 1895–1928, Oprac. J. Albin, J. R. Szaflik, Wr.–Gd. [b.r.w.]; Michna W., Pamiętniki naocznego świadka z roku 1846, Kalendarz Ilustr. Wieńca i Pszczółki na r. 1880 (Lw.) 1879 s. 64–70; Rabacja na Powiślu. Dziennik Marianny Pikuzińskiej i relacje chłopskie o krwawych wydarzeniach 1846 r., Oprac. K. Bańburski, W. Konieczny, Tarnów 2006 s. 36; Rok 1846 w Galicji. Materiały źródłowe, Oprac. J. Sieradzki, C. Wycech, W. 1958; Stapiński J., Pamiętnik, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1959; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 I; Żukowski O. M., Bukowina pod względem topograficznym, statystycznym i historycznym ze szczególnym uwzględnieniem żywiołu polskiego, Czerniowce–Lw. 1914 s. 44–6; – AP w Kr.: Teki Eugeniusza Barwińskiego, sygn. B 1 plik 1 k. 7–9, plik 2 k. 225, plik 5 k. 828, 833–44, 853, 865, 871, 885–6, 963–4, plik 6 k. 1041–3, 1061, 1069–70, 1073, 1077, 1079–83, 1229, 1237, plik 7 k. 1269, 1279, 1395, 1413–16, 1477, 1479, plik 8 k. 1527, 1553, sygn. B 2 plik 4 k. 609–13, 536–8; Österreichisches Staatsarchiv, Allgemeines Verwaltungsarchiv w Wiedniu: Zespół Polizei-Hofstelle, fasc. 1509/1848, Jakob Szela, zespół Oberste Polizei-Behörde, Präs. II, karton 30, fasc. 5720/1854; Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Zespół Staats-Konferenz, fasc. 1015/1847.
Tomasz Kargol