Szaniawski Jan Feliks h. Junosza (ok. 1673? – 1733), biskup chełmski obrządku łacińskiego, opat komendatoryjny wąchocki.
Ur. na terenie diec. poznańskiej, o jego rodzicach brak wiadomości; bywa błędnie uznawany za brata bp. krakowskiego Konstantego Felicjana Szaniawskiego (zob.).
Zapewne to S. (w źródłach Feliks Jan lub Jan) jako proboszcz w Wohyniu (diec. łucka, woj. brzeskie lit.) procesował się w r. 1703 z synagogą w Parczewie w sprawie splądrowania wohyńskiego kościoła przez parczewskich Żydów, którzy chcieli wyegzekwować zaległy dług 200 zł; proces zakończył się zwrotem części zrabowanych przedmiotów i zapłaceniem rekompensaty za pozostałe. S. został przed 12 III 1704 kanonikiem kijowskim. Możliwe, że w r. 1710 był plebanem halickim. W l. 1713–25 sprawował funkcję wikariusza generalnego i oficjała lwowskiego (urzędy te pełnił być może od 22 V 1713). Zapewne również od r. 1713 był archidiakonem lwowskim, toteż święcenia kapłańskie przyjął najpóźniej t.r. Dn. 12 IV 1717 został biskupem tytularnym kapseńskim (Capsus) i sufraganem lwowskim, zachowując archidiakonat lwowski i probostwo w Haliczu. Miał też scholasterię łęczycką. Z polecenia swego protektora, bp. krakowskiego Konstantego Felicjana Szaniawskiego, konsekrował 7 IX 1721 kościół Karmelitanek Bosych p. wezw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Lublinie, a w grudniu t.r. (jako delegat ordynariusza) wizytował parafie w pow. radomskim, głównie w dekanacie soleckim.
Dn. 6 lub 7 XII 1722 otrzymał S. nominację królewską na biskupstwo chełmskie. Prekonizowany został dopiero 29 I 1725 przez papieża Benedykta XIII, a 15 III t.r. złożył we Lwowie stosowną przysięgę przed abp. Janem Skarbkiem. Długie oczekiwanie na papieską prowizję było prawdopodobnie spowodowane zwłoką w zatwierdzeniu nominacji królewskich na inne biskupstwa (zapewne przemyskie lub warmińskie). Z okazji ingresu S-ego jezuici krasnostawscy wydali okolicznościowy panegiryk „Nomine gratia felix...” (Lublini 1724, najpewniej pomyłka w dacie). Jako biskup chełmski i jednocześnie kanclerz Akad. Zamojskiej został S. uroczyście przyjęty 6 V 1725 w Zamościu przez kolegiatę i Akademię. Urzędowanie rozpoczął od uporządkowania spraw majątkowych i gospodarczych diecezji. Dn. 4 VII t.r. erygował klasztor reformatów p. wezw. św. Michała Archanioła w Rawie Ruskiej, ufundowany przez Grzegorza Rzeczyckiego i Józefa Głogowskiego. Dn. 3 VIII wyraził zgodę na założenie bractwa św. Józefa w Krasnymstawie. W r. 1726 ustanowił prebendę w kościele p. wezw. Wniebowzięcia NMP w Uhnowie, zezwolił na działalność bractwa różańcowego NMP w Rawie Ruskiej oraz ponownie erygował cerkiew greckokatolicką w Machnówku, zastrzegając, by tamtejsi unici nie ważyli się zerwać łączności z Kościołem rzymskokatolickim. Na pogrzebie hetmana w. kor. Adama Mikołaja Sieniawskiego w Brzeżanach wygłosił 29 VII t.r. mowę w imieniu króla Augusta II i Senatu. Sejm t.r. wyznaczył go na komisarza do Tryb. Skarbowego Kor. z Małopolski; w l. 1727, 1728 i 1729 sprawował S. funkcję prezydenta tego Trybunału. W r. 1727 wyraził S. zgodę na założenie konwentu przez trynitarzy przy kościele św. Wojciecha w Tomaszowie (Lub.) na przedmieściu Piaski. T.r. wizytował kolegiatę w Zamościu. Dn. 18 I 1728 udzielił tamże sakry biskupiej swemu sufraganowi Józefowi Olszańskiemu. T.r. konsekrował kościół św. Józefa i Niepokalanego Poczęcia NMP w Józefowie Ordynackim (obecnie Biłgorajskim), fundacji ordynata Tomasza Józefa Zamoyskiego. W l. 1728–9 przeprowadził wizytację generalną diec. chełmskiej. Przez swego plenipotenta złożył w r. 1729 w Stolicy Apostolskiej jedyne z czasu swych rządów w diecezji sprawozdanie; prosząc o interwencję, skarżył się głównie na uciążliwe dla ubogiej diecezji obciążenia majątków duchownych na rzecz wojska oraz uzurpację unitów w udzielaniu sakramentów, co powodowało spadek dochodów diecezji, ze względu na wnoszone księżom unickim ofiary pieniężne za posługę duszpasterską.
Zapewne jeszcze w r. 1728 otrzymał S. nominację królewską na opactwo komendatoryjne cystersów w Wąchocku, wakujące po zmarłym t.r. Marcjanie Szaniawskim, sekretarzu w. kor. i kanoniku wileńskim, bracie K. F. Szaniawskiego, który zapewne wpłynął na uzyskanie przez S-ego tego przywileju. Po śmierci bp. wileńskiego Karola Piotra Pancerzyńskiego (19 II 1729), dzięki staraniom bp. krakowskiego, S. dostał 24 V t.r. od Augusta II nominację królewską na to wakujące biskupstwo; król liczył na pozyskanie tym gestem K. F. Szaniawskiego dla swych planów sukcesyjnych. Jednak decyzji monarchy sprzeciwiła się kapit. wileńska; uznając, że bp. wileńskim nie może zostać duchowny spoza Litwy, wybrała dotychczasowego administratora diecezji bp. smoleńskiego Bogusława Gosiewskiego, dziekana kapituły i sufragana białoruskiego. Konflikt wokół obsady biskupstwa wileńskiego przyczynił się w znacznej mierze do zerwania sejmu grodzieńskiego t.r. W listach z 4 IX do Benedykta XIII i króla S. zrzekł się godności bp. wileńskiego. S. starał się o ponowną rekomendację królewską na opactwo wąchockie, a następnie o papieskie zatwierdzenie tej nominacji; uzyskał je 6 IV 1730. W r.n. erygował sodalicję mariańską przy kościele Pijarów w Chełmie. Dn. 29 VII 1732 uczestniczył w pogrzebie bp. F. K. Szaniawskiego w katedrze na Wawelu.
Podczas bezkrólewia po śmierci Augusta II skłaniał się zapewne S. ku kandydaturze Stanisława Leszczyńskiego; na sejmiku przedkonwokacyjnym ziemi chełmskiej przyczynił się w poł. marca 1733 do wyboru posłów sprzyjających tej opcji: pisarza polnego kor. Wacława Rzewuskiego i kasztelanica chełmskiego Jana Krasickiego. Uczestniczył w obradach sejmu konwokacyjnego t.r. i został na nim wyznaczony do rady przy prymasie Teodorze Potockim. Wraz innymi biskupami złożył 22 V przysięgę na wykluczenie od tronu kandydata cudzoziemskiego i razem z nimi zobowiązał się, że nie będzie uzurpował sobie należącego do prymasa prawa do nominacji nowego króla. Akt konfederacji zawiązanej na konwokacji podpisał z zastrzeżeniem praw i przywilejów Kościoła. Dn. 16 VIII konsekrował kościół i klasztor Kapucynów p. wezw. św.św. Apostołów Piotra i Pawła w Lublinie, ufundowany przez marsz. w. lit. Pawła Karola Sanguszkę oraz jego drugą żonę, Mariannę z Lubomirskich. Podczas mszy inaugurującej obrady sejmu elekcyjnego wygłosił 25 VIII kazanie w kolegiacie św. Jana w Warszawie; nawoływał do powszechnej zgody podczas obioru nowego władcy (Kazanie [...] na solennej wotywie [...] przy zaczynającej się elekcji..., W. 1733). Prymas Potocki wysłał go 12 IX do zebranych na Pradze opozycjonistów z misją skłonienia ich do powrotu na pole elekcyjne na Woli i zapobieżenia w ten sposób podwójnej elekcji. S. nie odniósł jednak sukcesu i tego dnia podpisał z woj. ruskim wybór Stanisława Leszczyńskiego. Abp lwowski Skarbek podobno obrał go w tym czasie swym koadiutorem i, jak się wydaje, uzyskał na to zgodę Stolicy Apostolskiej. Po śmierci Skarbka (2 XII) S. nie zdążył jednak objąć tej archidiecezji.
S. rezydował zwykle w dobrach stołowych biskupstwa chełmskiego: Skierbieszowie i Sawinie. Zaprzyjaźniony z ordynatem Michałem Zdzisławem Zamoyskim, łowczym kor., a potem woj. smoleńskim, bywał często w Zamościu. «Czas wolny od obowiązków powołania poświęcał literaturze» (K. Boniewski). Swą obszerną bibliotekę zapisał reformatom w Zamościu. Kościołowi Cystersów w Wąchocku ofiarował komplet szat pontyfikalnych; prawdopodobnie rozpropagował w Wąchocku kult Serca Jezusowego. Zmarł 17 XII 1733, został pochowany w Zamościu, w kryptach kościoła Reformatów. Gdy po zamknięciu kościoła i likwidacji klasztoru przez władze austriackie w r. 1806 opustoszałe budynki przeznaczono na cele wojskowe, a następnie administracyjne, trumny S-ego i innych pochowanych tam osób przeniesiono na cmentarz parafialny. Obecnie miejsce jego pochówku nie jest znane.
Stanisław Duńczewski, profesor Akad. Zamojskiej, uczcił pamięć S-ego w imieniu Akademii w styczniu 1734 łacińską mową „Aries in occasu, penes acerba doloris fulmina, lacrymarum excitans tempestatem...” (Zamość 1734).
Elektorowie; Enc. Kośc., III 249, XXVII 470; Enc. Org., XXIV 548; Encyklopdia katolicka, L. 1976–2006 III 132, XI 277; Estreicher, XV 369, XVII 258, XX 416, XXX 205; Niesiecki, I 73, VIII 600; Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, W. 2000 s. 103, 427, 431; PSB (Fredro Aleksander Antoni, Gosiewski Bogusław, Moszyński Konstanty, Skarbek Jan); Słown. Geogr. (Skierbieszów); Stupnicki H., Herbarz polski, Lw. 1862 III 112; Szostkiewic z, Katalog bpów obrządku łac.; Święcki, Historyczne pamiątki, II 172, 471–2; – Boniewski K., Rys życia biskupów lubelskich, „Pam. Relig.-Moralny” T. 5: 1843 s. 113; Borkowska M., Z dziejów opactwa cystersów w Wąchocku, Kielce 1999 s. 131, 173; G i l A., Chełmska diecezja unicka 1596–1810. Dzieje i organizacja, L. 2005; Kochanowski J. K., Dzieje Akademii Zamojskiej (1594–1784), Kr. 1899–1900; Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, L. 1986 s. 81–2, 92, 98, 100, 103, 170; Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju, Wil. 1908 I 195, 1916 III 300–2, 338; Niedziela R., Pisma polityczne w okresie bezkrólewia i wojny o tron polski po śmierci Augusta II Mocnego (1733–1736), Kr. 2005; Nowak M., Ikonografia wystroju kościoła Karmelitanek Bosych p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Lublinie, „Ikonotheka. Prace Inst. Hist. Sztuki Uniw. Warsz.” 1993 nr 5 s. 141; Pawelec W. F., Biskupstwo Chełmskie (Szkic historyczny), „Wiad. Diec. Lub.” 1933 s. 290, 1934 s. 139, 143–4, 398, 1935 s. 22; Rostworowski E., O polską koronę, Wr. 1958; Rzepnicki F., Vitae Praesulum Poloniae Magni Ducatus Lithuaniae..., Posnaniae 1763 III 134; Stoch J., Kościół parafialny w Janowcu nad Wisłą, Janowiec 2001 s. 48; Wanat B. J., Zakon Karmelitów Bosych w Polsce, Kr. 1979; Wiśniewski J., Dekanat iłżecki, Radom 1909–11 s. 179, 190, 230, 359, 383, 387, 403; tenże, Historyczny opis kościołów, miast i zabytków w Jędrzejowskiem, Marjówka Opoczyńska 1930 s. 261; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Akta grodz. i ziem., XXV 135, 264, 277; Anacephaleosis professorum Academiae Zamoscensis, Ed. J. A. Wadowski, W. 1899–1900, dod. s. 311; Diariusz Sejmu Convocationis podczas interregnum po ś. p. Króla Augusta II śmierci w Warszawie 27 April. 1733 zaczętego, W. 1733; Diariusz Sejmu Walnego Electionis podczas interregnum de Anno MDCCXXXIII. d. 25. Aug., [W. 1733]; Hierarchia catholica medii aevi, V; Judaica Lublinensia. Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich, Oprac. H. Gmiterek, L. 2001 I; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Oprac. B. S. Kupść, K. Muszyńska, Wr. 1967; Litterae Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Ecclesiam Catholicam Ucrainae et Bielarusiae Spectantes, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1956 III 222; Przyałgowski, Żywoty bpów wil., III 134–5; Vol. leg., VI 408, 594, 601; Żydzi polscy 1648–1772. Źródła, Oprac. A. Kaźmierczyk, Kr. 2001; – „Kur. Pol.” 1732 nr 106–109, 113, 134–137, 140, 1733 nr 165, 173, 175; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V, nr 15580; AP w L.: Zespół 105 (Kolegiata zamojska) sygn. 438 k. 7; Arch. Archidiec. w L.: Zespół 60A (Acta episcopi Chelmensis 1725–7) sygn. 123 k. 26–32v, 49v, 94–8, 109v, 120–3, 239, 328–9v, (toż za l. 1731–3) sygn. 124 k. 79–9v, 84v–92, 254–70; Archivio Segreto w Watykanie: Congregazione Consilio Relationes Dioecesium, nr 217 (Chelmen) k. 162v–8v, Processus Consistoriales, nr 111 k. 119–29v; B. Czart.: rkp. 1132 s. 123, 515; B. Ossol.: rkp. 259 s. 68–9, rkp. 294 k. 91v–2v, rkp. 297 s. 227–30.
Andrzej Haratym i Robert Kozyrski