Symonowicz (Szymonowicz, Simonowicz) Jan Jakub (1740–1816), arcybiskup ormiańskokatolicki Lwowa.
Ur. w Kamieńcu Podolskim (ochrzczony 29 XII), w rodzinie ormiańskiej. Był synem Krzysztofa, prawdopodobnie rzeźnika, i Zofii.
Po ukończeniu klasy retoryki w kolegium jezuickim w Kamieńcu Podolskim S. przybył 7 IX 1758 do Lwowa i 10 IX t.r. wpisał się do papieskiego kolegium ormiańsko-ruskiego, prowadzonego przez teatynów. Zapewne na pokrycie kosztów nauki we Lwowie rodzice sprzedali w Kamieńcu Podolskim kamienicę w Rynku Ormiańskim (obok klasztoru dominikańskiego). Po sześciu latach studiów filozofii i teologii, 11 VIII 1764, został S. wyświęcony na kapłana «titulo missionis» (mógł być wysłany jako misjonarz na Wschód) przez ormiańskiego abp. lwowskiego Jakuba Stefana Augustynowicza. Po ukończeniu nauki teatyni posłali S-a do swego kolegium warszawskiego, «gdzie przy nuncjaturze praktykował», ucząc się «praktyki prowadzenia interesów kościelnych» (F. K. Zachariasiewicz). S. znał dobrze języki: ormiański, polski, łaciński, niemiecki, francuski i włoski. Wróciwszy do Lwowa, został kaznodzieją przy katedrze ormiańskiej; podjął też pracę w konsystorzu jako notariusz (używał czasem tytułu protonotariusza apostolskiego). W tym charakterze (5 IX 1772) wraz z abp. koadiutorem Jakubem Walerianem Tumanowiczem i prefektem kolegiów teatynów Ignazio Rosettim brał udział w elekcji ksieni lwowskich benedyktynek ormiańskich. Dn. 28 VIII 1773 był w sądzie grodzkim lwowskim plenipotentem ks. Stefana Roszko Bogdanowicza, komendarza kościoła ormiańskiego w Łyścu, podczas erekcji paraf. p. wezw. Wniebowzięcia NMP, uposażonej na nowo przez kasztelanową kamieńską Katarzynę z Potockich Kossakowską. Przedstawił wówczas zezwolenie na ten akt abp. Augustynowicza i podpisał go w zastępstwie proboszcza. Dn. 24 X t.r. w delegacji wikariuszy katedralnych udał się do Rosettiego z prośbą o poparcie petycji do dworu austriackiego o podwyższenie pensji. W marcu 1781, znów jako notariusz, uczestniczył w wizytacji klasztoru benedyktynek ormiańskich we Lwowie, przeprowadzonej przez abp. Tumanowicza. Od r. 1782 używał ponadto tytułu notariusza cesarskiego. Po likwidacji przez władze austriackie kolegium ormiańsko-ruskiego jeździł w r. 1784 z ramienia Kongregacji Rozkrzewiania Wiary wraz z teatynem Giuseppe Redim do Łucka i Kamieńca Podolskiego w celu wybadania, w którym z tych miast w Rzpltej można będzie je odnowić. Wybór padł na Kamieniec Podolski, gdyż tamtejsi Ormianie byli zainteresowani powstaniem kolegium w gmachach pojezuickich. Ponieważ w sprawie bezpłatnego przekazania posesji teatynom sam papież Pius VI zwrócił się do króla Stanisława Augusta, teatyni otrzymali 11 III 1785 «na wieki» były konwikt, Collegium Nobilium i ogród. S., który zapewne odegrał jakąś rolę w tych negocjacjach, został 19 V t.r. mianowany przez Stanisława Augusta proboszczem paraf. ormiańskiej św. Szczepana w Łucku. Stanowiska tego ostatecznie nie objął (przez pewien czas zastępował go ks. Garabied Jakubowicz), prawdopodobnie ze względu na niewielką liczbę wiernych, a następnie konfiskatę majątku kościelnego. W r. 1787 został wikariuszem generalnym abp. ormiańskiego Tumanowicza, prezesem konsystorza (oficjałem) i przełożonym Inst. Ubogich we Lwowie. Dn. 27 VI 1789 asystował przy elekcji ksieni benedyktynek ormiańskich, Ksawery Teodorowicz (Kirkorowicz) ze Stanisławowa. Na żądanie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary jako oficjał sporządził w r. 1794 w imieniu abp. Tumanowicza sprawozdania o stanie diec. ormiańskiej lwowskiej oraz misji z nią związanych, które uzupełnił zarysem historii Ormian w Polsce. Jako kanonik katedralny był obecny 3 IX 1796 podczas elekcji Weroniki Piramowiczówny na ksienię benedyktynek ormiańskich, a 26 XI t.r. wygłosił kazanie w katedrze w czasie jej konsekracji. W r. 1797 nuncjusz wiedeński L. Ruffo-Scillo na rozkaz Kongregacji Rozkrzewiania Wiary wyznaczył abp. Tumanowicza i S-a na pełnomocników w sprawie restytucji majątku poteatyńskiego. Ok. t.r. otrzymał S. honorową godność prepozyta w nieistniejącej jeszcze formalnie kapit. ormiańskiej.
S. odprawił 7 IX 1798 nabożeństwo żałobne po śmierci (2 IX t.r.) abp. Tumanowicza, a następnie został obrany wikariuszem kapitulnym i administratorem archidiecezji in spiritualibus; kler i wiernych powiadomił o tym listem z 23 IX. Dn. 10 IX podpisał się pod prośbą duchowieństwa ormiańskiego do Gubernium lwowskiego o zgodę na elekcję nowego arcybiskupa. W liście do nuncjusza wiedeńskiego Ruffo-Scillo informował, że kler ormiański, aby nie stracić przywileju elekcji, przystąpi do wyboru trzech kandydatów natychmiast po uzyskaniu zgody cesarza Franciszka II; domagał się przy tym przyznania mu przez papieża specjalnych plenipotencji do pertraktacji w sprawie odzyskania majątku poteatyńskiego. Dn. 10 XI cesarz wyznaczył wybory arcybiskupa na 17 XII, zastrzegając sobie prawo nominacji jednego z trzech elektów kleru ormiańskiego i obiecując przyszłemu arcybiskupowi pensję roczną 3 tys. fl. (3 tys. złr. monety obiegowej) i 200 skudów (400 złr.), wypłacanych wcześniej arcybiskupom przez Kongregację Rozkrzewiania Wiary; S. uzyskał w wyborach największą liczbę głosów. Dn. 7 I 1799 cesarz zatwierdził elekcję, a 1 III t.r. mianował S-a arcybiskupem ormiańsko-katolickim Lwowa i przedstawił papieżowi Piusowi VI jego kandydaturę do akceptacji. Podczas sesji (2 III) w sali gubernialnej we Lwowie S. złożył przysięgę na wierność cesarzowi, dziękując jemu i rządowi w krótkiej mowie w języku łacińskim. Tego dnia napisał do nuncjusza wiedeńskiego prośbę o wszczęcie procedury kanonicznej w celu uzyskania bulli i paliusza od papieża. Nuncjusz obiecał podjęcie starań po konsultacji z kard. S. Borgią, rezydującym w Padwie proprefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, któremu po uwięzieniu Piusa VI przez Francuzów podlegały sprawy misji katolickich na Wschodzie. W rzeczywistości nuncjusz chciał mieć czas do namysłu, czy interweniować na dworze wiedeńskim w delikatnej sprawie naruszenia dotychczasowych prerogatyw Stolicy Apostolskiej do nominacji na arcybiskupstwo ormiańskie lwowskie. Tymczasem S. sam zwrócił się 6 V do Borgii, prosząc o bulle nominacyjne i paliusz. Ponownie też napisał do nuncjusza wiedeńskiego o przyspieszenie działań, dołączając dokumenty zaświadczające, że w przeszłości królowie polscy nie rościli sobie prawa prezenty na to stanowisko. Nuncjusz wiedeński 25 V zwrócił się do proprefekta o instrukcje w tej sprawie, lecz nominacja odwlekała się, głównie na skutek wojny austriacko-francuskiej. Na rozkaz władz gubernialnych S. jako arcybiskup-elekt zarządził 26 VI trzydniowe modlitwy we wszystkich kościołach paraf. diec. ormiańskiej w intencji wojsk cesarskich, walczących z Francuzami. Na liczne listy S-a nuncjusz Ruffo-Scillo odpowiadał, że w sytuacji uwięzienia papieża uzyskanie potwierdzenia elekcji jest niemożliwe, a ponieważ opinię tę podzielił 31 VIII również Borgia, decyzja została odłożona bezterminowo.
Po wyborze papieża Piusa VII (14 III 1800) władze wiedeńskie przekazały sprawę nominacji S-a protektorowi Cesarstwa w Rzymie, kard. F. Herzanowi. Niezależnie od tego S. wysłał do kurii papieskiej do Wenecji, a następnie do Rzymu, proboszcza wiedeńskiego A. G. Caraccioniego jako swego delegata. W Wenecji przedstawił on papieżowi stan diec. ormiańskiej lwowskiej oraz realną groźbę likwidacji obrządku i arcybiskupstwa. Sprawą S-a zajęła się Kongregacja Rozkrzewiania Wiary, gdyż 24 IV t.r. cesarz Franciszek II ponowił wobec Piusa VII swoją wcześniejszą nominację. W tym czasie S., podobnie jak pozostali hierarchowie lwowscy, z rozkazu władz zarządził (19 IV) we wszystkich kościołach diec. ormiańskiej lwowskiej od 20 IV przez dwa tygodnie codzienne ranne nabożeństwo błagalne (obowiązkowe dla duchownych) w intencji pomyślnego przebiegu wojny austriacko-francuskiej. Tymczasem papież obiecał prekonizować S-a, jeśli nuncjusz wiedeński na polecenie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary przeprowadzi proces informacyjny kandydata (władze wiedeńskie wcześniej się temu sprzeciwiały), a bulla nominacyjna nie będzie zawierała wzmianki o nominacji cesarskiej. Dn. 5 VI kancelaria nadw. zgodziła się na oba warunki. Po powrocie do Rzymu (3 VII) papież oznajmił, że mianuje S-a pod warunkiem, że w bullach i breve znajdzie się wzmianka zastrzegająca na przyszłość Stolicy Apostolskiej prawo nominacji. Przeprowadzone 10 VIII negocjacje sekretarza Kongregacji Rozkrzewiania Wiary C. Brancadoro z posłem cesarskim w Rzymie, zakończyły się pomyślnie. Bulla prekonizacyjna (Ecclesiae archiepiscopalis) z 12 IX pomijała sprawę prezenty i patronatu. Ze względu na wojnę z Francją czekano z konsekracją na ostateczną decyzję cesarza i dopiero 1 III 1801, po złożeniu wyznania wiary, S. został konsekrowany w katedrze łacińskiej przez lwowskiego rzymskokatolickiego abp. Kajetana Kickiego, w asystencji biskupów greckokatolickich, lwowskiego Mikołaja Skorodyńskiego i przemyskiego Antoniego Angełłowicza; kazanie wygłosił ks. Marek Nikorowicz, dziekan kapit. ormiańskokatolickiej. Dn. 8 VIII t.r., podczas instalacji w katedrze ormiańskiej, bp. Skorodyński odebrał od S-a przysięgę na wierność i posłuszeństwo Stolicy Apostolskiej oraz nałożył mu paliusz.
S. rozpoczął rządy w diecezji od remontu pałacu arcybiskupiego. Prepozytowi Samuelowi Stefanowiczowi nakazał w r. 1801 uporządkowanie finansów bractw kościelnych, których wszystkie «obligacje» następnie zatwierdził. Gdy 6 IX t.r. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary zażądała dokładnej relacji o stanie diecezji, na którą czekano w Rzymie od kilku lat, S. ze względu na brak dokumentów archiwalnych, mógł tylko potwierdzić dawniejszą relację Caracciolego. Pisał 13 III 1802 do papieża, że wiernym w imperium rosyjskim, podporządkowanym nieunickiemu biskupowi ormiańskiemu, grozi powrót do schizmy i zwracał uwagę, że nie uzyskał zgody rosyjskiej na wizytację części diecezji, w której znajdowały się znaczne parafie (Kamieniec Podolski, Żwaniec, Mohylów nad Dniestrem, Raszków, Bałta i Łuck). Na podstawie informacji S-a Kongregacja przekazała w kwietniu t.r. nowemu nuncjuszowi w Petersburgu, T. Arezzo, dane na temat majątku kolegium poteatyńskiego, pozostałego w Rosji. We wrześniu S. poinformował Kongregację, że z polecenia nuncjusza wiedeńskiego wypłacił dawnemu prefektowi teatynów Rosettiemu kwotę 31 tys. fl. (Kongregacja w liście do nuncjusza z 3 III 1803 domagała się wyjaśnienia tej decyzji). W r. 1802 Franciszek II mianował S-a, cieszącego się opinią dobrego teologa, dyrektorem Wydz. Teologicznego przy Uniw. Lwow. Jako znawca Ormian w Polsce S. na prośbę Tadeusza Czackiego przesłał mu m.in. faksymile sfałszowanego dokumentu, wystawionego rzekomo w r. 1062 przez legendarnego ks. ruskiego Teodora Dmytrowicza, zapraszającego Ormian na Ruś. S. wszczął starania w Wiedniu o kanoniczną erekcję kapit. katedralnej i zapewnienie jej podstaw materialnych; w r. 1803 uzyskał zgodę na powołanie ośmioosobowej kapituły. Nadal zabiegał w Rzymie o ułatwienie mu sprawowania jurysdykcji w Rosji, w końcu prosił papieża o zgodę na oddanie w administrację parafii ormiańskich biskupom łacińskim, pod warunkiem, że utrzymają tradycję ormiańską i będą udzielać sakramentu bierzmowania zaraz po chrzcie. Opinię S-a, że sprawę zakończyłaby erekcja kanoniczna za zgodą rządu rosyjskiego diecezji dla wszystkich Ormian katolików w Rosji, Stolica Apostolska przyjęła 1 X 1803 i wysłała do nuncjusza w Petersburgu instrukcję w tej sprawie; do pomyślnego rozstrzygnięcia jednak nie doszło. O utworzenie diec. ormiańskiej zabiegał S. zarówno u cara Aleksandra I, jak i łacińskiego abp. mohylewskiego Stanisława Siestrzeńcewicza.
Zawiadomiony przez proboszcza ormiańskiego z Kamieńca Podolskiego, Andrzeja Bogdanowicza, S. przekazał 3 IV 1804 informację nuncjuszowi wiedeńskiemu A. G. Severolemu, że Czacki jako wizytator generalny studiów w Rosji dokonał na rzecz funduszu edukacyjnego konfiskaty kapitału ulokowanego na dobrach Morozów i biblioteki ekskolegium, pod pretekstem, że należały do teatynów, a nie do Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Czacki gotów był przy tym utrzymywać jednego kleryka ormiańskiego w seminarium łacińskim. S. uważał, że nuncjusz w Petersburgu powinien krokom tym energicznie przeciwdziałać. Tymczasem w Rzymie zapewne zrezygnowano z projektu odnowienia dawnego kolegium we Lwowie, skoro 15 IV t.r. papież zezwolił na sprzedaż budynku rządowi austriackiemu pod warunkiem, że pieniądze zostaną przeznaczone na wychowanie misjonarzy Rusinów i Ormian. Kongregacja za pośrednictwem Severolego posłała S-owi pełnomocnictwa do sprzedaży, o ile nie będzie żadnych nadziei wskrzeszenia dawnego kolegium. W tym czasie S. uzyskał wreszcie zgodę na wyjazd do części swej diecezji położonej w obrębie państwa rosyjskiego. Z Kamieńca Podolskiego donosił do Rzymu, że miejscowy gubernator, prawdopodobnie w wyniku starań nuncjusza w Petersburgu, polecił zebrać wszystkie informacje na temat własności Kongregacji. Po powrocie do Galicji S. konsekrował w r. 1805 murowany kościół ormiański p. wezw. Wniebowzięcia NMP w Śniatyniu. T.r., po likwidacji uniwersytetu i powstaniu w jego miejsce Liceum Lwowskiego, został S. mianowany w nim dyrektorem Studium Teologicznego. Pod wpływem S-a przeniesiono tam tymczasowo w r. 1806 wykłady teologiczne z generalnego seminarium greckokatolickiego, czego domagał się konsystorz łaciński. S. uzyskał od cesarza zgodę na udzielanie jego alumnom promocji doktorskich z teologii. Po zaburzeniach studenckich 14 VI t.r. wszedł w skład powołanej przez Gubernium komisji do zbadania ich przyczyn oraz przedłożył projekt urządzenia policji licealnej. Lojalizm S-a nie zapobiegł jednak antykościelnym posunięciom władz: t.r. kościół w Brzeżanach zamieniono na magazyn zbożowy, a 24 VI dekret cesarski zobowiązał benedyktynki ormiańskie do starania się o zgodę rządu galicyjskiego na wybór nowej ksieni i dopuszczenie nowicjuszek do profesji. Gdy 4 XII car Aleksander I mianował nowym sufraganem kamienieckim Józefa Krzysztofowicza, zezwalając mu przy tym na sprawowanie posługi biskupiej wśród Ormian mieszkających w granicach łacińskiego biskupstwa kamienieckiego, S. zawiadomił 27 II 1807 swego prokuratora w Rzymie, G. Baghinantiego o tych decyzjach niezgodnych z prawem kanonicznym, donosząc jednocześnie, że car nakazał Krzysztofowiczowi po uzyskaniu odpowiednich bulli, udać się właśnie do S-a po sakrę biskupią. S. sądził początkowo, że nominat będzie latynizował obrządek ormiański, lecz mimo to uważał, iż decyzji cara nie można się sprzeciwiać, tym bardziej, że istniała pilna potrzeba, aby w tej części dawnej diec. ormiańskiej był biskup z uprawnieniami do wyświęcania kleru, skoro jemu tego zabraniano. Kongregacja, zaskoczona rozwojem wypadków, nie potrafiła zająć stanowiska w tej sprawie ani udzielić S-owi wskazówek.
Na polecenie władz S. wydał 18 I 1807 okólnik, nakazujący proboszczom stosowanie się do zaleceń rządowych w sprawie złota i srebra kościelnego, a 20 I t.r. wystosował list w sprawie dziesięcin. W związku z rozporządzeniem gubernialnym z 24 IV udzielał 2 X szczegółowych wytycznych w sprawie organizacji i utrzymywania szkół parafialnych oraz wystosował list okólny w sprawie nauczania religii młodzieży świeckiej obojga płci do osiemnastego roku życia. Następne rozkazy cesarza w sprawie przymuszenia do nauki religii młodzieży, która przekroczyła wiek szkolny, S. przekazał 12 XI, zachęcając zarazem wiernych (niewątpliwie z inspiracji odgórnych) do ofiarności pieniężnej na rzecz pogorzelców w Bielsku na Śląsku. W r. 1808, już jako członek senatu akademickiego Liceum Lwowskiego, zabiegał o zapewnienie mu nowych kadr. Dn. 6 X t.r. przedstawił memoriał cesarzowi Franciszkowi I w sprawie założenia wydz. filozoficznego w Stanisławowie.
S. zaangażował się w styczniu 1808 w trudne negocjacje między Stolicą Apostolską (zaskoczoną decyzją cara Aleksandra I), Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, której podlegały sprawy obrządku ormiańskiego (ale nie łacińskiego), a nuncjuszami, wiedeńskim i petersburskim. Starał się ochronić obrządek, nie narażając się władzom kościelnym i świeckim, doprowadzić do ustanowienia diec. ormiańskiej katolickiej w Rosji, wyjednać w Rzymie Krzysztofowiczowi godność biskupią takiej diecezji (a nie sufragana diec. łacińskiej), co pozwoliłoby zapewnić opiekę duszpasterską wiernym tego obrządku; ponadto zabiegał o rozszerzenie jurysdykcji biskupa nie tylko na tereny dawnej Rzpltej, ale też na Astrachań i Krym. Dn. 28 III 1809 w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie wystawione zostało breve papieskie ustanawiające Krzysztofowicza wikariuszem apostolskim dla Ormian katolików imperium rosyjskiego, a 29 III t.r. drugie breve, wynoszące go do godności tytularnego biskupa Arca. Sprawa konsekracji Krzysztofowicza odwlokła się jednak ze względu na wybuch wojny austriacko-francuskiej. W grudniu 1809 wraz z abp. rzymsko-katolickim Kickim i greckokatolickim Angełłowiczem błogosławił S. przed katedrą łacińską we Lwowie wkraczające do miasta wojska austriackie; postawę metropolitów wyszydzono wtedy w ulotnej satyrze, inc. «W tem tu potrójne biskupy/ Pokrapiali wodą kupy». Wykonując rozkaz kamery (19 XII t.r.) i samego cesarza (31 XII), w piśmie okólnym do kleru z 10 I 1810 nakazywał S. przekazywanie złota i srebra kościelnego do kas cyrkularnych na pokrycie kontrybucji. Kolejną «encyklikę» w sprawie sreber kościelnych wystosował 31 I t.r., a 14 i 23 II drobiazgowe instrukcje do kleru w tej sprawie, ułożone z całą pewnością przez urzędników austriackich. List okólny z 27 II dotyczył konfiskaty sreber kościelnych u obywateli. S. pouczał w nim, że ukrywanie srebra jest niebezpieczne oraz że w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela, może ono posłużyć uzbrojeniu wroga; piętnował tych, którzy woleli sprzedawać srebro obcym «niż wnieść do karbony publicznej dla dobra publicznego». Dn. 9 III został S. mianowany przez cesarza Franciszka I tajnym radcą dworu «dla nauki i świętości obyczajów, w nagrodę za pasterską i nauczycielską działalność i zabiegi około studiów teologicznych w Liceum lwowskim», a także za lojalność w okresie ostatniej wojny, z prawem do używania tytułu ekscelencji (akt nominacji podpisał K. Metternich). Wynagradzając lojalistyczną postawę S-a rząd wiedeński przyznał mu 14 III pensję w wysokości 6 tys. złr., zapisanych na majątku Jastrzębica w cyrkule żółkiewskim, który miał stać się własnością kapit. ormiańskiej.
Podział dawnej diec. ormiańskiej lwowskiej został ostatecznie przypieczętowany, gdy 11 VI 1810, w dniu Zesłania Ducha Świętego, S. konsekrował Krzysztofowicza w katedrze ormiańskiej we Lwowie. Wobec nieobecności w mieście innych biskupów, przybrał sobie jako współkonsekratorów dwóch starszych prałatów katedralnych. Podczas ceremonii przyjął od Krzysztofowicza wyznanie wiary katolickiej i przysięgę posłuszeństwa Stolicy Apostolskiej. Z kolei 7 XI t.r. car Aleksander I podporządkował jurysdykcji nowego biskupa wszystkich Ormian katolików w Rosji europejskiej. Jeszcze t.r. powróciła sprawa majątku dawnego kolegium papieskiego; S. przekazywał 29 XI nuncjuszowi wiedeńskiemu obawę, że na podstawie brzmienia umowy z r. 1730 prawa Kongregacji Rozkrzewiania Wiary do majątku Dublany, należącego niegdyś do uposażenia kolegium teatynów we Lwowie, mogą być zakwestionowane, a dobra przejdą na rząd galicyjski lub warszawski. Dn. 7 XI 1811 donosił, że dawny budynek kolegium lwowskiego, przekształcony w koszary, wymaga więcej nakładów niż przynosi czynsz. Ponieważ do budynku mieli prawa teatyni, a pretensje rościli reformaci, Kongregacja podjęła decyzję o przekazaniu praw użytkowych («dominium utile») majątku poteatyńskiego mechitarystom (benedyktynom ormiańskim), którzy niedawno przenieśli się z Triestu do Wiednia. Choć Kongregacja jeszcze t.r. zachęcała S-a za pośrednictwem nuncjusza Severolego, by we Lwowie zorganizował nauczanie, zdecydował on przekazać mechitarystom Dublany oraz kwoty ze sprzedaży budynku lwowskiego kolegium. Mechitaryści mieli administrować tymi dobrami w imieniu Kongregacji do czasu wydania dalszych instrukcji. T.r. rząd galicyjski mianował S-a prezesem (prezydentem) Komisji Ubogich we Lwowie.
S. starał się zapobiec skutkom kryzysu finansowego, który w r. 1812 dotknął państwo austriackie. W związku z redukcją kapitału banku ormiańskiego Mons Pius do piątej części, donosił w liście do kleru z 10 III 1813 o wspólnych z Gubernium naradach nad jego odbudową. Zalecał proboszczom, by za pośrednictwem władz cyrkularnych zwracali się do Gubernium o restytucję swych pensji, zredukowanych do piątej części. Na rozkaz władz nakazywał proboszczom sporządzanie wiernych wypisów z metryk kościelnych oraz przekazywał dyrektywy dotyczące życia moralnego kleru, organizacji polowań i targów w dni świąteczne. Dn. 31 III t.r. skierował do proboszczów okólnik, nakazujący głoszenie kazań we wszystkie niedziele i dnie świąteczne w roku, zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu. Przekazywał też rządowy nakaz zgłaszania przez proboszczów urzędnikom zgonów parafian stanu szlacheckiego. Z powołaniem się na odpowiedni rozkaz cesarski i dekret gubernialny ostrzegał duchownych, którzy za pieniądze weszli w posiadanie beneficjów związanych z duszpasterstwem, że proceder ten uznaje za symonię, automatycznie pozbawiającą prawa do sprawowania urzędu. Dn. 10 IX na rozkaz Gubernium zarządził na niedzielę 12 IX modły za pomyślność oręża austriackiego w wojnie z Francją. Był 20 IX jednym z konsekratorów grecko-katolickiego bp. przemyskiego Michała Lewickiego w lwowskiej katedrze p. wezw. św. Jura. Dn. 24 X konsekrował w obecności ksieni benedyktynek łacińskich cztery benedyktynki ormiańskie i jedną benedyktynkę obrządku łacińskiego z klasztoru Wszystkich Świętych. Gdy w r. 1814 w odpowiedzi na prośby o pomoc materialną cesarz Franciszek I nakazał wcielić «zbędny kler» do łacińskiej metropolii lwowskiej, S. pod naciskiem swych duchownych zgodził się, by kilku z nich (m.in. Zachariasiewicz) przeszło na obrządek łaciński. Wikariusz kapitulny i administrator sede vacante metropolii rzymskokatolickiej, S. Stocki, prosił 16 VII t.r. nuncjusza Severolego o wyjednanie w Rzymie odpowiedniej dyspensy. Nieco zaskoczonemu nuncjuszowi S. wyjaśnił (3 i 4 IX), że nie mógł oprzeć się rozkazowi cesarskiemu oraz prośbom zdesperowanego duchowieństwa (dyspensa została wydana 17 IX). Jako pełnomocnik Kongregacji Rozkrzewiania Wiary sfinalizował S. jesienią t.r. sprzedaż budynku poteatyńskiego za sumę 40 tys. fl. Dochód ze sprzedaży został niemal natychmiast obłożony sekwestrem przez Gubernium galicyjskie pod pretekstem braku plenipotencji S-a; ostatecznie sumy te nigdy nie zostały wypłacone. Dn. 30 XII przekazał S. Dublany mechitarystom. Po śmierci ks. Antoniego Bołoz Antoniewicza, proboszcza w Stanisławowie i dziekana na Pokuciu, S. mianował 24 XI 1815 w jego miejsce ks. Samuela Moszoro, dotychczasowego proboszcza paraf. w Kutach. Przy okazji sprecyzował obowiązki urzędu, który został odtąd związany z tą parafią. Ze względu na wyjazd ze Lwowa ks. Nikorowicza, oficjała generalnego konsystorza ormiańskiego, S. mianował 31 V 1816 jego zastępcą (surogatem) prepozyta kapituły, ks. Stefanowicza, który w czerwcu praktycznie przejął zarząd diecezją. S. był już w tym czasie ciężko chory. W ostatnich dniach życia codziennie spowiadał się i przystępował do komunii. Zapisał duchowieństwu katedralnemu 400 dukatów (każdemu duchownemu 30 dukatów, a klerykom przygotowującym się do święceń – 70 dukatów). Zmarł 3 X 1816 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
Portret olej., przez Eustachego Bielawskiego z r. 1802, w Lwow. Galerii Obrazów (nr 4520), reprod. w: Ormianie polscy. Odrębność i asymilacja, Kr. 1999 s. 78 (nr 77); – Enc. Kośc., XII 515 (błędna informacja M. Dzieduszyckiego o mianowaniu S-a na abp. przez rząd austriacki bez elekcji przez duchowieństwo ormiańskie); Enc. Org., XXIV; Hierarchia catholica medii aevi, VII 236–7; PSB (Stefanowicz Samuel); Theodorowicz L., Nieco o heraldyce i rodach Ormian polskich, Lw. 1925 s. 15 (informacja o nobilitacji niepotwierdzona); Wurzbach, Biogr. Lexikon, XLII (streszczenie biogramu Barącza); Wystawa zabytków ormiańskich we Lwowie 19 VI – 30 IX 1932. Przewodnik, Lw. 1932 s. 14–15; Zaleski T., Słownik biograficzny duchownych ormiańskich w Polsce, Kr. 2001 s. 98–9 (błędne daty elekcji S-a na abp. i nominacji cesarskiej); – Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869 s. 142–3; tenże, Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lw. 1856 s. 293–9, 469, 472–4; Chodynicki I., Historia stołecznego królestw Galicji i Lodomerii miasta Lwowa, Lw. 1829 s. 355–7; Chotkowski W., Historia polityczna dawnych klasztorów panieńskich w Galicji 1773–1848, Kr. 1905 s. 239–61 (w tekście i indeksie błędne utożsamienie S-a z abp. Augustynowiczem i Tumanowiczem); tenże, Historia polityczna Kościoła w Galicji za rządów Marii Teresy, Kr. 1909 II 393; Finkel-Starzyński, Hist. Uniw. Lwow., s. 165; Gromnicki T., Ormianie w Polsce, ich historia, prawa i przywileje, W. 1889 s. 49; Historia Kościoła w Polsce, Red. B. Kumor, Z. Obertyński, P.–W. 1979 II; Janusz B., Mons Pius Ormian lwowskich, „Bibl. Lwow.” T. 26: 1928; Jaworski F., Uniwersytet Lwowski, Lw. 1894 s. 164–5; Król-Mazur R., Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kr. 2008; Kumor B., Obsada arcybiskupstwa ormiańsko-katolickiego we Lwowie w latach niewoli narodowej (1772–1918), „Analecta Cracoviensia” R. 26: 1994 s. 375–6 (błędna data «placet» cesarza zezwalającego na elekcję abp., mylna informacja, że był to pierwszy abp wybrany jedynie przez kler, z wykluczeniem starszych nacji, błędna data nominacji cesarskiej, zła data elekcji przez kler, błędna data bulli prekonizacyjnej, błędna informacja o konsekracji S-a w katedrze ormiańskiej); Lechicki C., Duchowieństwo ormiańskie byłej Galicji w latach 1874–1892, „Posłaniec św. Grzegorza” 1928 nr 8–9 s. 8; tenże, Kościół ormiański w Polsce. Zarys historyczny, Lw. 1928 s. 114–19 (błędna informacja o istnieniu innej kandydatury na stanowisko abp.); Petrowicz G., La Chiesa Armena in Polonia e nei paesi limitrofi, Roma 1988 III; [Piotrowski L.] Korwin L., Ormiańskie rody szlacheckie, Kr. 1934 s. 154; [Rolle A.] Antoni J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, W. 1880 II 186–7, III 233–4 (Krzysztofowicz); Schnür-Pepłowski S., Obrazy z przeszłości Galicji i Krakowa (1772–1858), Lw. 1896 s. 25, 28, 253, 262; Stopka K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kr. 2000; Urban W., Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem (1815–1965), Rzym 1966 s. 378–9, 422; Wasyl F., Ormiański spis status animarum parafii Horodenka z r. 1808, w: Archiwum Państwowe w Rzeszowie. Prace historyczno-archiwalne, Rzeszów 2007 XIX 193–209; [Zachariasiewicz K.] X. Z., Wiadomość o Ormianach w Polszcze, Lw. 1842 s. 11, 71, 73; – Acta S. C. de Propaganda Fide Ecclesiam catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantia, vol. V, Ed. A. G. Welykyj, Analecta Ordinis S. Basilii Magni, series II, sectio III, Romae 1955; Litterae S. C. de Propaganda Fide Ecclesiam catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantes, vol. VII (1790–1862), Ed. A. G. Welykyj, Romae 1957; Neue Zustände der katholischen Kirche beider Ritus in Polen und Russland seit Katharina II. bis aus unsere Tage, Hrsg. A. Theiner, Augsburg 1841 nr XCIX s. 300–1 (bulla Piusa VII dla Józefa Krzysztofowicza, bp. Arca ustanawiająca go wikariuszem apostolskim Ormian katolików w Rosji); Nonciatures de Russie, IV: Nonciature d’Arezzo 1802–1806, Ed. M. J. Rouët de Journel, cz. 1: 1802–1804, Rome 1922; Sobranie aktov otnosiaščichsia k’obozrenii istorii armianskogo naroda, Moskva 1883 cz. 1 s. 38, 70, 73, 208; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1799, 1803, 1806, 1808, 1815; Tryjarski E., Ze studiów nad rękopisami i dialektem kipczackim Ormian polskich. 3. Katalogi alumnów Kolegium teatyńskiego we Lwowie, „Roczn. Oriental.” T. 24: 1960 z. 1 s. 69–70; Ukraïns’ko-rus’kij Archiv, L’viv 1920 XIII–XIV 27–9; – „Gaz. Lwow.” 1816 nr 162 (nekrolog S-a); – Arch. Fundacji Kult. i Dziedzictwa Ormian Pol. w W.: sygn. 0089, Księga kośc. Lw. (kopiarz kościoła ormiańskiego w Stanisławowie, odpisy listów S-a); B. Ossol.: dok. perg. nr 340 (nominacja cesarska S-a na abp. z 1 III 1799); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 475 op. 1 spr. 33 s. 3–3v., F. 476 s. 1–1v., F. 809 s. 44–5, 65–5v, 66, F. 880 s. 67–7v.
Krzysztof Stopka