INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Karnkowski (z Karnkowa Karnkowski) h. Junosza      Jan Karnkowski, Biskup Kujawski - Bartosz Paprocki, Gniazdo Cnoty, Kraków 1578, s. 1098 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl

Jan Karnkowski (z Karnkowa Karnkowski) h. Junosza  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1966-1967 w XII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Karnkowski Jan z Karnkowa h. Junosza (ok. 1472–1537), sekretarz królewski i biskup włocławski. Ur. we wsi Żmigród w pow. lwowskim, syn przybysza z ziemi dobrzyńskiej Mikołaja Karnkowskiego z Meduchy, chorążego halickiego, a potem (1483) podstolego lwowskiego, oraz jego drugiej żony (od ok. 1472), Fenny-Doroty Korytkówny h. Jelita ze Żmigrodu. Mikołaj miał kontakty z arcbpem lwowskim Grzegorzem z Sanoka, na którego dworze w Dunajowie przebywał w l. 1470–2 Kallimach; można przypuszczać, iż matką K-ego była słynna Fannia Swentocha. W każdym razie Kallimach był w bliżej nie wyjaśnionych okolicznościach nauczycielem K-ego. Latem 1489 r. zapisał się K. do Akademii Krakowskiej, gdzie przebywał przynajmniej do końca 1491 r. Po śmierci ojca, która nastąpiła między r. 1488 a 1496, K-m opiekował się jego stryj, kasztelan gnieźnieński Jan, zwany Polak, Karnkowski. Obaj dokonywali operacji finansowych, świadczących o wzrastającej zamożności rodziny, a Polak dopomógł zapewne synowcowi, jeszcze przed r. 1494, dostać się na dwór królewski.

Pobyt na dworze Jana Olbrachta był główną szkołą życia K-ego. Był K. poborcą dochodów królewskich z ceł na dolnej Wiśle i wierzycielem trzech kolejnych panujących. Prócz odziedziczonych dóbr czerwonoruskich otrzymał K. wraz z krewnymi w zastaw królewszczyzny, m. in. miasto Międzyrzecz w Wielkopolsce, a 28 IX 1497 r. dostał od króla w czasie wyprawy mołdawskiej 2 skonfiskowane wsie w ziemi dobrzyńskiej. W l. 1497–1501 występuje jako pisarz kancelarii królewskiej, przed 29 II 1500 r. został kanonikiem krakowskim. W czasie panowania Aleksandra trzymał się K. dalej od dworu. Dn. 7 VIII 1506 r. został przyjęty na służbę Zygmunta I. Jako sekretarz królewski pobierał 50 fl. (w r. 1518) pensji. Bywał zwykle na sejmach, najczęściej przebywał na dworze w Krakowie, gdzie uczestniczył m. in. w weselu Zygmunta I z Boną i podpisaniu pokoju z Albrechtem. W drugim i trzecim dziesięcioleciu XVI w. należał K. do najznamienitszych funkcjonariuszy kancelarii królewskiej. W r. 1515 przebywał z królem w Pożoniu, a w r. 1526 w Gdańsku. W l. 1510–8 współdziałał w akcji ustalania praw Ormian lwowskich; u schyłku 1523 r. załatwiał w imieniu Zygmunta I sprawę chrzcin królewny Anny, a na koniec do r. 1529 zaangażowany był w akcji ściślejszego łączenia Mazowsza z Koroną.

Sporo rozgłosu przydały K-emu poselstwa zagraniczne, które odbywał na Węgry: we wrześniu 1510 (w sprawie mediacji węgierskiej w rozgraniczeniu Polski z Mołdawią), wiosną 1514 (o trwającym podówczas na Węgrzech chłopskim powstaniu Dozsy mógł właśnie K. poinformować swego przyjaciela historyka J. L. Decjusza, który pierwszy w Polsce opisał to wydarzenie), w marcu 1516, w pierwszej połowie 1518 (dwukrotnie) oraz w okresie od maja do lipca 1525 r. Wyjazdy te miały na celu podtrzymanie wpływów polskich na Węgrzech, przez zażegnywanie rozterek wewnętrznych w południowym państwie Jagiellonów i skierowanie go na drogę układów z Turcją. Wobec przeciwdziałania habsburskiego i papieskiego oraz niezdecydowanej polityki polskiej wysiłki K-ego nie przyniosły większych rezultatów. Sam poseł pozyskał jednak zaufanie młodego króla Ludwika i może dlatego wysyłano go stale na Węgry, choć już w r. 1516 Zygmunt I podejrzewał słusznie K-ego o nadsyłanie nieścisłych wiadomości celem uaktywnienia polityki polskiej na Węgrzech. K. był w sprawach polityki południowej zwolennikiem antyhabsburskiego stanowiska Łaskich i jeszcze w r. 1528 popierał upadającą sprawę J. Zapolyi.

Służba publiczna przyniosła K-emu, zaufanemu królowej Bony, szereg beneficjów kościelnych. Między 1503 a 1509 r. uzyskał prepozyturę w Skalbmierzu, w 1510 był scholastykiem sandomierskim i w t. r. został kanonikiem poznańskim. Krótkotrwałe było zapewne posiadanie przez K-ego probostwa piotrkowskiego (ok. 1513), prebendy św. Idziego w Krakowie (przed 1523) i kanonii płockiej (przed 1525). Od r. 1523 posiadał kanonię św. Jerzego na zamku wawelskim, od 9 I 1525 r. kanonię gnieźnieńską, zaś nieco później został prepozytem katedralnym krakowskim za rządów biskupich swego kolegi ze studiów P. Tomickiego, który, mimo wzajemnych tarć na gruncie politycznym, utrzymywał z nim niezłe stosunki. Już w r. 1522 starał się K. bezskutecznie o biskupstwo płockie, a w marcu 1527 r. występuje jako biskup-elekt przemyski. Uzyskanie tego ubogiego biskupstwa połączone było z dużymi kłopotami i opłatami na rzecz kurii rzymskiej, toteż K. wahał się z przyjęciem sakry biskupiej aż do września 1528 r., wystarawszy się uprzednio o zatrzymanie dotychczas posiadanych beneficjów, które utracił dopiero w r. 1531, po przejściu na biskupstwo włocławskie (prowizja z 4 VIII 1531).

Jako kanonik, później biskup, okazał się K. świetnym gospodarzem, stawiał zabudowania gospodarcze, wszelkiego gatunku młyny, i urządzał zbiorniki wodne, wprowadzał wzorową rachunkowość i inwentaryzację ekonomiczną. Umiał także dobierać wybitnych współpracowników, jak przemyski marszałek dworu biskupiego Wojciech Trzebski czy kanclerz włocławski Stanisław Dąbrowski. Zapobiegliwy, ale i zapalczywy, K. wiódł spory z rozmaitymi osobami, od spadkobierców swoich ekonomów począwszy, a na prymasie Macieju Drzewickim skończywszy. Stąd też powszechnie oskarżano go o chciwość i zdzierstwo (zwłaszcza w stosunku do kleru diecezji kujawskiej). W kwestiach duszpasterskich zaznaczył się ostrym zwalczaniem zabobonów, niemoralności i «herezji», wobec której okazał jednak mniej aktywności w diecezji kujawskiej, gdyż nie wierzył w możliwość powstrzymania żywiołowego rozwoju różnowierstwa na Pomorzu. W sprawie przymuszania poddanych do pracy w święta i w innych kwestiach zajmował stanowisko raczej przychylne dla szlachty. Odbył z początkiem września 1529 r. w diecezji przemyskiej synod w Radymnie, którego uchwały odznaczają się dużą samodzielnością w stosunku do statutów ogólnopolskich. Nie zachowały się natomiast statuty zwołanych przez niego synodów włocławskich z 12 IX 1532 i 14 V 1537 r. (nie wiadomo, czy ten drugi w ogóle się odbył). Jako biskup przemyski, a później włocławski, przebywał K. nadal przeważnie w Krakowie. W r. 1528 wchodził w skład rady królewskiej, która zastępowała w stolicy bawiącego na Litwie Zygmunta I, a w zimie 1529/30 r. brał czynny udział w obiorze Zygmunta Augusta na króla. W czasie sejmu piotrkowskiego w styczniu 1534 r. uległ atakowi paraliżu i następne lata spędził w Krakowie, lecząc się (z pewnym skutkiem) u profesora Akademii Adama z Brzezin. K. nie porzucał do ostatnich miesięcy życia działalności publicznej. Zmarł 11 XII 1537 r., zapewne w Raciążu; pochowany został w katedrze włocławskiej, gdzie jeszcze w r. 1536 wystawił sobie renesansowy nagrobek wysokiej wartości artystycznej.

Uważany za człowieka bardzo wykształconego K. nie był jednak indywidualnością twórczą, choć jego nieliczne listy świadczą o humanistycznej ogładzie. Opiekował się poetą Mikołajem Hussowskim i utrzymywał przyjazne stosunki z Uniw. Krak., czego dowodem są dedykacje profesorów Grzegorza z Szamotuł i Michała z Wiślicy.

 

Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Enc. Kośc., X 54, XVII 412, XXII 103, XXXII 63; PSB, III 171, V 410, X 122; Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, W. 1932; Boniecki; Paprocki; Uruski; Żychliński, XVIII; Chodyński S., Biskupi sufragani włocławscy, Włocławek 1906 s. 16, 32, 101–4; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938; [Zachariasiewicz F. K], Vitae episcoporum Premisliensium ritus Latini, Viennae 1844; – Fijałek J., Legenda o Janie Łaskim i przysięga jego krakowska, „Reform. w Pol.” R. 2: 1922; tenże, Ustalenie chronologii biskupów włocławskich, Kr. 1896 s. 67–8; Kumaniecki K., Twórczość poetycka Filipa Kallimacha, W. 1953 s. 81 n.; Pajewski J., Stosunki polsko-węgierskie i niebezpieczeństwo tureckie w latach 1516–1526, W. 1930 s. 11, 46–7; Pawłowski F., Premislia sacra, Kr. 1869; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 I–IV; Sacrum Poloniae Millenium, Romae 1954 I; Sarna W., Episkopat przemyski o. ł., Przemyśl 1902; Sawicki J., Concilia Poloniae, Wr. 1955 VIII 37 n., 154–60; Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, Kr. 1900 VI; Tazbir J., Reformacja a problem chłopski w Polsce XVI wieku, Wr. 1953 s. 48–9; Tomczak A., Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów, Tor. 1964; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Pińczowskiem, Skalbmierskiem i Wiślickiem, Mariówka 1927 s. 397; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; Zientara B., Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV–XVII w., W. 1954 s. 273; Żytkowicz L., Studia nad gospodarstwem wiejskim w dobrach kościelnych XVI w., W. 1962 s. 242–3 i tabl.; – Acta Hist., VIII, XIII; Acta officii consistorialis Leopoliensis antiquissima, Ed. W. Rolny, Lw. 1927–30 I–II; Acta rectorialia, I; Acta Tom., I–XVI; Album stud. Univ. Crac., I 290; Arch. Kom. Hist., VI; Arch. Sanguszków, V; Bielski, Kronika, II 955, 1045, 1074; Byliński S., Defensorium ecclesiae adversus Laurentium Corvinum Lutheranae haereseos sectatorem, Kr. 1531; Corpus antiquissimorum poetarum Poloniae latinorum, Kr. 1888–94 III, IV; Corpus Iuris Pol., S. I, v. III; Damalewicz S., Vitae Vladislaviensium episcoporum, Kr. 1642; Fontes Rer. Austr. – Scriptores, I 134; Inwentarz dóbr i dochodów biskupstwa włocławskiego z roku 1534, Wyd. B. Ulanowski, Arch. Kom. Hist., Kr. 1916 X; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Materiały do historii miasta Sambora, Wyd. A. Dörflerówna, Lw. 1936; Matricularum summ., I–IV; Mon. Hist. Dioec. Wladislaviensis, VI 4–7, X 34–5, 41–3; Mon. M. Aevi, XIII, XVI; Mon. Pol. Hist., IV, V; Monumenta Vaticana Hungariae, Ed. G. Fraknói, Budapest 1884 S. II t. I; Nakielski S., Miechovia, Kr. 1634 s. 616, 618; Starod. Prawa Pol. Pomn., XII; Statuta capitularía ecclesiae cathedralis Cracoviensis, Kr. 1884 s. 68; Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Ed. Z. Chodyński, W. 1860; Vet. Mon. Pol., II 451–6, 481–2, 523–4; Zbiór pamiętników do dziejów polskich, Wyd. W. Broel-Plater, W. 1858 I 128; – AGAD: Rachunki król. nr 21 k. 154 r., nr 22 k. 6 r., 29 r., 66 r., 71 v., 82v.; B. Czart.: rkp. 243 s. 313–6, 1602, k. 1.; Arch. Diec. we Włocławku: Acta episcop. 2(19), 3(20); – Informacje Andrzeja Tomczaka.

Wacław Urban

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.