Susułowska (Einhorn-Susułowska) Maria, do r. 1941 Einhorn Mania (1915–1998), psycholog, pedagog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Ur. 14 I (wg dokumentów magisterskich w r. 1914) w Gorlicach w rodzinie żydowskiej, była najmłodszym z czworga dzieci Józefa Einhorna, właściciela gorlickiej odlewni metalu, a następnie Fabryki Armatur i Pomp produkującej wyposażenie dla przemysłu naftowego, członka kierownictwa kahału i Rady Miejskiej w Gorlicach, oraz Racheli z Tanenbaumów. Po śmierci matki ojciec ożenił się ponownie.

Po ukończeniu w Gorlicach szkoły powszechnej Mania Einhorn uczyła się tamże przez rok w seminarium nauczycielskim, a potem w Państw. Gimnazjum im. Marcina Kromera. W r. 1933 zdała maturę i podjęła studia na Wydz. Filozoficznym UJ. Równocześnie pracowała w Krakowie w Poradni Psychologiczno-Lekarskiej przy ZNP. Dn. 24 VI 1938 uzyskała magisterium w zakresie pedagogiki na podstawie pracy Próba klasyfikacji cech charakterologicznych, napisanej pod kierunkiem Stefana Szumana. Wróciła do Gorlic, gdzie nie uzyskawszy posady nauczyciela, utrzymywała się z korepetycji. Po wybuchu drugiej wojny światowej w r. 1939 uciekła do Lwowa. Pracowała tam w czasie okupacji sowieckiej jako robotnica, następnie jako urzędniczka w spółdzielni żywnościowej. Po zajęciu miasta w r. 1941 przez Niemców posługiwała się dokumentami swej przyjaciółki, Marii Susułowskiej, przebywającej podczas wojny w Rzymie. Utrzymywała się z prowadzenia stołówki, a równocześnie działała w konspiracji.

Po wyzwoleniu Lwowa spod okupacji niemieckiej S. przeniosła się w r. 1945 do Krakowa. Po wojnie używała nazwisk: Einhorn-Susułowska i Susułowska. Od 1 II t.r. pracowała na UJ jako młodszy asystent w prowadzonym przez Zygmunta Mysłakowskiego Seminarium Pedagogicznym, a od 1 XII jako adiunkt w Przychodni Pedagogicznej (od r. 1947 Poradnia Wychowawczo-Lecznicza, w r. 1950 Poradnia Dzieci Trudnych UJ). W r. 1946 utworzyła Izbę Zatrzymań dla nieletnich przestępców przy Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Krakowie i kierowała nią do r. 1947. Delegowana przez Min. Oświaty wyjechała w lutym 1948 do Wielkiej Brytanii, gdzie jako stypendystka ONZ zapoznawała się przez pięć miesięcy z organizacją poradnictwa i opieki nad dzieckiem. W r. 1949 doktoryzowała się na UJ z filozofii w zakresie pedagogiki na podstawie rozprawy Środowiskowe przyczyny trudności wychowawczych, napisanej pod kierunkiem Mysłakowskiego. W „Ruchu Pedagogicznym” (1949 nr 3) ogłosiła artykuł O typowych błędach wychowawczych. Po likwidacji w r. 1953 Poradni Wychowawczo-Leczniczej otrzymała stanowisko adiunkta w Katedrze Psychologii Wydz. Filozoficzno-Historycznego UJ. Od r. 1955 była członkiem Polskiego Tow. Psychologicznego i (do r. 1968) Tow. Wiedzy Powszechnej. Opublikowała broszury popularnonaukowe: Jak postępować ze swoim dzieckiem, aby je dobrze wychować (W. 1954) i Dlaczego niektóre dzieci źle się uczą (W. 1955), oraz artykuł W sprawie programów studiów psychologicznych („Nowa Szkoła” 1957 nr 4). Od 2. poł. l. pięćdziesiątych dodatkowo pracowała na pół etatu w Klinice Psychiatrycznej Akad. Med. w Krakowie; do psychiatrycznej diagnozy i terapii wprowadziła elementy wiedzy psychologicznej. Jako psycholog sądowy uczestniczyła w procesach wielokrotnych morderców: Władysława Mazurkiewicza (1956) i Karola Kota (1967). Dn. 30 VII 1960 habilitowała się na podstawie rozprawy Reakcje poznawcze dzieci w wieku przedszkolnym na sytuacyjnie nowe bodźce („Zesz. Nauk. UJ. Prace Psychologiczno-Pedagogiczne” Z. 2: 1960), po czym otrzymała stanowisko docenta. Od r. 1961 kierowała Zakł. Psychologii Klinicznej Katedry Psychologii UJ. W l. 1961–5 była prodziekanem Wydz. Filozoficzno-Historycznego. Od r. 1962 redagowała „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Psychologiczno-Pedagogiczne”. W r. 1965 została członkiem Polskiego Tow. Psychiatrycznego oraz Międzynarodowego Tow. Psychologii Stosowanej. W l. 1966–9 była delegatem Wydziału do Senatu UJ.

S. opublikowała prace o zaburzeniach okresu dorastania (Pojmowanie tzw. prawdziwej miłości przez młodzież szkół średnich, „Psychologia Wychowawcza” 1966 nr 2), roli psychologa w przygotowaniu klinicznym (Diagnoza psychologiczna w aspekcie potrzeb lekarzy psychiatrów, „Zesz. Nauk. UJ. Prace Psychologiczno-Pedagog.” 1966 z. 10), psychoanalizie (Sen i marzenia senne, Kr. 1967, Z badań współczesnych nad snem i marzeniami sennymi, „Psychologia Wych.” 1967 nr 2), przestępczości nieletnich (Z zagadnień genezy i skutków psychospołecznych przestępczości nieletnich, Kr. 1968, wspólnie z Marią Przetacznikową), psychopatologii (Patopsychologia eksperymentalna i jej znaczenie dla diagnozy psychologicznej, „Psychologia Wych.” 1968 nr 4, wspólnie z Heleną Sawicką), samobójstwach wśród młodzieży (Próby wyjaśnienia młodzieżowych zamachów samobójczych, tamże 1968 nr 5, wspólnie z Dorotą Sztompką), czynnikach genetycznych w powstawaniu zaburzeń psychicznych oraz kształtowaniu się cech osobowości u ludzi zdrowych (Zagadnienie genetyki w psychologii i psychiatrii, w: „Materiały do nauczania psychologii”, W. 1969 IV, wspólnie z Antonim Kępińskim) oraz funkcjonowaniu pamięci u ludzi zdrowych i chorych psychicznie (Pamięć w schizofrenii, w nerwicy depresyjnej i nerwicy histerycznej, w: tamże, wspólnie z Januszem Pałczyńskim). W r. 1969 została mianowana profesorem nadzwycz. W l. 1970–3 była wiceprzewodniczącą Polskiego Tow. Psychologicznego, a w l. 1972–80 wchodziła w skład Prezydium Komisji Psychologicznej PAN. W l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych współorganizowała cztery sympozja naukowe w Modlnicy pod Krakowem, poświęcone funkcjonowaniu psychologa w lecznictwie oraz psychologii penitencjarnej. W pracy zbiorowej „Psychologia kliniczna” (W. 1972, 1978) opublikowała wspólnie z Przetacznikową rozdział Wybrane zagadnienia psychologii kliniczno-wychowawczej dzieci i młodzieży. Uczestniczyła w badaniach następstw zdrowotnych i urazów u byłych więźniów obozów koncentracyjnych (Próba interpretacji treści snów byłych więźniów obozów koncentracyjnych, „Przegl. Lek.” R. 33: 1976 nr 1). Należała do Wojewódzkiego Tow. Opieki nad Oświęcimiem w Krakowie. W opublikowanej wspólnie ze Zbigniewem Nęckim monografii Psychologiczna analiza przebiegu studiów wyższych (W. 1977) omówiła czynniki psychologiczne wpływające na powodzenie na studiach. W r. 1979 otrzymała tytuł profesora zwycz. Od r. 1984 należała do Międzynarodowego Tow. Badań nad Osobowością. W r. 1985 przeszła na emeryturę, ale nadal była czynna naukowo, m.in. od r. 1986 przewodniczyła Komisji Nauk Psychologicznych Oddz. PAN w Krakowie. Ogłosiła w tym okresie monografię Psychologia starzenia się i starości (W. 1989), w której dokonała psychologicznej analizy różnych aspektów życia ludzi starych; podjęte zagadnienia życiowego bilansu i psychologicznych aspektów adaptacji do starości stanowiły próbę holistycznego podejścia do problematyki wieku podeszłego. Współinicjowała powołanie na UJ Uniw. Trzeciego Wieku i uczestniczyła w jego zajęciach; wypracowany przez nią model organizacyjny był stosowany w innych uczelniach. Była członkiem American Psychological Association, Rady Naukowej Inst. Ekspertyz Sądowych w Krakowie, Rady Naukowej Inst. Psychoneurologicznego w Warszawie (od r. 1974), Rady Naukowej Inst. Psychologii Uniw. Śląskiego, Rady ds. Geriatrii przy Min. Zdrowia oraz Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego Psychologii przy Min. Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Wypromowała ponad trzystu magistrów oraz kilkudziesięciu doktorów; była opiekunem kilkunastu habilitacji.

Swoimi badaniami dążyła S. do poszerzania obszaru psychologii klinicznej, m.in. o psychoneurologię, psychosomatykę, psychologię sądową oraz gerontologię i geriatrię. Przyczyniła się do stworzenia w Polsce zasad społeczności terapeutycznej i zespołów diagnostyczno-terapeutycznych, a także do wprowadzenia psychoterapii indywidualnej i grupowej. Uznano ją za prekursora psychologii zdrowia i medycyny behawioralnej w Polsce. Zmarła 6 XII 1998 w Krakowie. Uważająca się przez całe życie za polską Żydówkę, została pochowana 9 XII na cmentarzu żydowskim przy ul. Miodowej. Była odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem KEN i Złotą Odznaką «Za pracę społeczną dla miasta Krakowa».

S. nie założyła rodziny.

Bibliografia prac psychologicznych wydanych w Polsce w latach 1946–68, Wr. 1974; toż za l. 1969–73, Wr. 1977; toż za l. 1974–8, Wr. 1988; Czarnecki K. M., Pionierzy, współtwórcy i twórcy polskiej psychologii naukowej (sylwetki uczonych), Kr. 2000 (wybór prac S-iej, fot.); Czerniewski W., Bibliografia pedagogiki 1958–1970, W. 1976; International directory of psychologists, Assen 1966; Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, W. 1989, 1993; Perkowska U., Corpus Academicorum Facultatis Philosophiae Universitatis Iagellonicae 1850–1945, Kr. 2007; Słownik psychologii, Kr. 2005; – Boczoń W., Żydzi gorliccy, Gorlice 1998 s. 48, 59, 64, 87, 89, 118–19, 175, 183, 209 (dot. rodziny Einhorn); Chmielewska-Banaszak D., Rzepa T., Przyczynki do autobiografii Marii Susułowskiej, „Psyche” 1999 nr 3 s. 19–28; Kubacka-Jasiecka D., Słowik P., Profesor Marii Susułowskiej psychologia chorego somatycznie, w: Zmagając się z chorobą nowotworową, Kr. 1999; Pomorski J., Do studentów pierwszego roku, „Życie Liter.” 1977 nr 29 s. 3; Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi, Wr. 1976; Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Filozoficznego, Kr. 2000 (fot.); Waltoś S., Na tropach doktora Fausta i inne szkice, W. 2004 s. 167, 176–7; Zabłocki S. M., Tajna broń studenta, „Literatura” R. 6: 1977 nr 40 s. 4; – Estreicher K., Dziennik wypadków, Kr. 2003–4 III–IV; Przetacznikowa-Gierowska M., Autobiografia naukowa, w: Historia psychologii polskiej w autobiografiach, [b.m.w.] 1992 I 101, 112; – „Dydaktyka Szkoły Wyższej” 1978 nr 2 s. 198–201 (rec. A. Woźnicka); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol.” 1998 nr 287–288, 1999 nr 14 (D. Kubacka-Jasiecka, P. Słowik, fot.), „Psychoterapia” 2000 nr 4 s. 83–9 (J. K. Gierowski, A. Szymusik); – Arch. UJ: sygn. KM 56 (teczka magisterska S-iej), sygn. S III 246 (akta pracownicze S-iej), sygn. W. Hum. 196 (teczka doktorska S-iej); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 10595 (koresp. Karola Buczka); B. Ossol.: rkp. 18042/II s. 415–16 (koresp. Kazimiery Kijowskiej).

Józef Krzysztof Gierowski