Sumiński (Leszczyc-Sumiński) Michał Hieronim (Jérôme) (1820–1898), botanik, malarz, kolekcjoner.
Ur. 30 IX w Ośnie (pow. nieszawski); był wnukiem Piotra (zob.), młodszym synem Jana Stanisława (zob.) i Julii Józefy z Dąmbskich. Miał siostrę Franciszkę Nimfę (zob.) oraz brata Aleksandra Kryspina (1818–1857), dziedzica dóbr Ośno i Nowe Grabie (pow. nieszawski), gospodarza w Dobiesławicach (pow. inowrocławski), przed r. 1857 zamieszkałego w Bydgoszczy, ożenionego ze swą siostrą cioteczną Kazimierą z Dąmbskich.
Nauk początkowych udzielał S-emu nieznany z nazwiska guwerner, prawdopodobnie jeden z profesorów gimnazjum w Toruniu. S. od 12 III 1830 uczęszczał do tego gimnazjum, ucząc się tam rysunku pod kierunkiem Wilhelma Völckera, a od r. 1832 Karla Augusta Neuschellera, oraz historii naturalnej prowadzonej od r. 1835 m.in. w szkolnym ogrodzie botanicznym przez Ernesta Gotfryda Garbe. Jesienią 1837 przeniósł się do nowo otwartego gimnazjum w Chełmnie; ukończył je w r. 1839, ale do egzaminu maturalnego nie przystąpił. Osierocony t.r. przez ojca, znalazł się pod opieką prawną Ludwika Biesiekierskiego, właściciela dóbr Bodzanowo Wielkie (pow. nieszawski). W r. 1840 wyjechał z matką do Berlina, gdzie od 24 VI t.r. studiował na Wydz. Filozoficznym tamtejszego uniwersytetu. Utrzymywał się dzięki odziedziczonemu w grudniu t.r. majątkowi o dochodzie rocznym 394 tys. zł. Brak matury uniemożliwiał mu jednak ukończenie studiów z tytułem doktora, toteż na zajęcia uczęszczał wybiórczo, m.in. słuchał wykładów botanika Christiana G. Ehrenberga. Prawdopodobnie równocześnie u któregoś z profesorów berlińskiej ASP studiował prywatnie malarstwo. Zabiegając o zbliżenie do dworu króla Prus Fryderyka Wilhelma IV, złożył 5 IV 1843 podanie za pośrednictwem ministra W. Sayn-Wittgensteina z wnioskiem o zatwierdzenie nazwiska Leszczyc-Sumiński, którym posługiwał się od r. 1837 (z imieniem Jérôme) oraz o przywrócenie tytułu hrabiowskiego, używanego wcześniej przez rodzinę. Zapewne dzięki protekcji wujów Apolinarego Pantaleona i Kazimierza Ludwika Dąmbskich odebrał 22 XI 1843 w Charlottenburgu z rąk króla pisemną zgodę na używanie nazwiska hr. Leszczyc-Sumiński. W r. 1844 podarował królowi namalowany przez siebie obraz Mahomet piszący Koran podczas hidżry, który monarcha wystawił na widok publiczny w królewskiej galerii w pałacu Bellevue pod Berlinem (obraz przewieziony w r. 1866 do pałacyku Leineschloss w Hanowerze spłonął podczas bombardowania w r. 1943).
Dn. 6 VI 1844 ukończył S. studia i t.r. nabył od Carla von Gersdorffa dobra Tuczno (Tuetz) w pow. wałeckim na Pomorzu Zachodnim, obejmujące miasto, pięć wiosek i renesansowy zamek. Sam jednak pozostał w Berlinie i w r. 1845 nawiązał kontakt z tamtejszymi botanikami Juliuszem Münterem i Adolfem Oschatzem, pracującymi nad anatomią paprotników. Pod ich wpływem rozpoczął badania nad paprociami z gatunku orliczka piłkowata (Pteris serrulata L. f.) i w r. 1847 wyhodował młode paprocie z zarodków oraz wykonał preparaty mikroskopowe dokumentujące różne fazy ich rozwoju. Jako pierwszy w nauce światowej odkrył i przedstawił pełny cykl rozwoju paproci (tzw. przemiana pokoleń); rozpoznał budowę rodni, przenikanie plemników do niej oraz powstanie zarodka sporofitu, czym przyczynił się do obalenia linneuszowskiego podziału roślin na jawno- i skrytopłciowe. Jego obserwacje zreferował Münter 21 XII t.r. na spotkaniu Tow. Miłośników Przyrody w Berlinie oraz Ehrenberg 3 I 1848 na posiedzeniu Berlińskiej Akad. Nauk. S. ogłosił wyniki swych badań w dedykowanej Fryderykowi Wilhelmowi IV pracy Zur Entwicklungs Geschichte der Färrnkräuter (Berlin 1848, przekład polski pt. Przyczynek do poznania historii rozwoju paproci, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B, 1969 z. 16 s. 59–81), uzupełnionej sześcioma własnoręcznie litografowanymi barwnymi tablicami. Dokonany przez niego opis rozwoju paproci spotkał się z krytyką niemieckich botaników m.in. Heinricha Linka, Alberta Wiganda, Hermana Schachta i Mathiasa J. Schleidena, co chwilowo wpłynęło na negatywny odbiór odkrycia w innych krajach. Jednak dalsze badania, m.in. Wilhelma Hofmeistera opublikowane w pracy „Die Entstehung des Embryo der Phanerogamen” (Leipzig 1849) potwierdziły ustalenia S-ego. W uznaniu zasług został S. w r. 1848 członkiem korespondentem Królewskiego Tow. Botanicznego w Ratyzbonie, a w r. 1849 członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego. Aleksander von Humboldt w pracy „Ansichten der Natur” (Stuttgart 1849) określił go jako człowieka, który «szczęśliwie powiązał zdolności do badań mikroskopowych z wybornym talentem artystycznym».
S. nie angażował się w wydarzenia Wiosny Ludów i latem 1848 z listem polecającym od Humboldta do botanika Roberta Browna udał się do Wielkiej Brytanii. Do Prus wrócił w r. 1851 i został mianowany szambelanem królewskim, ale już wiosną t.r. ponownie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie w Londynie zwiedził Wielką Wystawę, a na balu w poł. czerwca został przedstawiony królowej Wiktorii. Okazjonalnie zajmował się nadal malarstwem; ok. t.r. namalował portret mężczyzny (prawdopodobnie autoportret, obecnie w Muz. Miejskim w Tharandt pod Dreznem). Latem 1855 odbył dłuższą podróż po Francji i Hiszpanii, podczas której szkicował m.in. zabytki mauretańskie. W l.n. podróżował po Włoszech, gdzie w Rzymie kopiował dzieła mistrzów renesansu oraz malował obrazy religijne w stylu Rafaela; został wtedy przyjęty na audiencji przez papieża Piusa IX.
W r. 1857 nadal prowadził S. obserwacje botaniczne, ale ich wyników już nie opublikował. W dobrach tuczyńskich sfinansował w r. 1859 budowę kościoła filialnego w Rzeczycy (Knakendorf), jednak niebawem majątek ten sprzedał, przeniósł się do Saksonii i prawdopodobnie z przyczyn zdrowotnych zamieszkał w r. 1862 zakupionym od Ariela von der Recke domu w Tharandt pod Dreznem. Dom ten, położony obok ruin zamku, systematycznie od r. 1864 rozbudowywał, tworząc utrzymaną w stylu fantastyczno-mauretańskim rezydencję pałacową otoczoną stawem z wyspą i grotami, zwaną przez mieszkańców nowym zamkiem lub «Villa Suminski». Dn. 24 II 1871 jako kawaler honorowy i dewocyjny (nie należący do żadnego związku narodowego) został przyjęty do Zakonu Maltańskiego; w lipcu t.r. otrzymał zgodę władz pruskich na noszenie krzyża maltańskiego na uniformie pruskiego szambelana. Był honorowym członkiem Sächsische Militärverein Tharandt.
Zaczątkiem kolekcji S-ego były obrazy odziedziczone z dworu rodzinnego; potem metodycznie rozwijał on swoje zbiory dzięki kontaktom prywatnym i uczestnictwu w licytacjach. Od cesarzowej Francji Eugenii kupił meble; w r. 1870, po wkroczeniu do Rzymu wojsk Wiktora Emanuela II, nabył okazyjnie obrazy od papieża Piusa IX, który wysłał je do niego z adnotacją «Niech pan da, ile jest pan w stanie». W pawilonie w Tharandt, specjalnie dobudowanym do rezydencji, umieścił galerię malarstwa ułożoną wg epok i szkół, a liczącą ok. 400 obrazów. Wg świadectwa współczesnych były to dzie-ła m.in. A. Correggia, P. Bruegela, A. Dürera, E. A. Hildebrandta, H. Holbeina, L. da Vinci, Rafaela, Rembrandta, P. P. Rubensa, B. Murilla, Tycjana, A. Watteau, D. Velázqueza, jednak prawdopodobnie część z nich stanowiły kopie lub dzieła uczniów wielkich mistrzów. W swej kolekcji miał S. również zbiór pozłacanych rzeźb florenckich i mozaik z drewna (intarsji), porcelanę z Miśni i Sèvres, bibeloty z kości słoniowej oraz zabytkowe zegary. Zmarł 26 V 1898 w Tharandt, został pochowany 29 V w Berlinie w podziemiach rzymskokatolickiej katedry św. Jadwigi. W r. 1931 wszystkie sarkofagi zostały przeniesione do bezimiennego grobu na cmentarzu św. Jadwigi w Berlinie-Reinickendorf.
S. był dwukrotnie żonaty; od 19 IV 1854 z Angielką Ann Elizabeth (1830–1874), córką Georga Hudsona, członka parlamentu, pioniera rozwoju sieci kolejowych w Wielkiej Brytanii, a od 21 IX 1882 z Karoliną – Lonny von Langsdorf (1832–1908), wdową po Juliusie Florentynie von Recum. Oba małżeństwa były bezdzietne. W drugim związku pasierbami S-ego byli: Otto Alfred (1853–1901), Franz (1863–1930) i Carl Maximilian (1864–1902), baronowie von Recum, oraz Karolina Lonny (1854–1896), żona Andreasa hr. Metaxasa, parlamentarzysty greckiego, i Elisabeth Anna (1858–1941), zamężna za Richardem von Lekow, właścicielem ziemskim ze Śląska. Pod wpływem S-ego obie jego żony przeszły na katolicyzm.
Po śmierci S-ego wdowa i pasierbowie wystawili rezydencję w Tharandt i kolekcję sztuki na sprzedaż. Pod koniec grudnia 1898 londyński antykwariusz John Parnell wykupił i wziął w komis niektóre przedmioty z kolekcji, sprzedawane potem bez podania proweniencji. Najwartościowszą część zbiorów nabył niemiecki historyk sztuki Richard Muther, inna część była licytowana 14 X 1907 na aukcji w Monachium. Resztki kolekcji sprzedał Franz von Recum po pierwszej wojnie światowej; w r. 1920 sprzedał on także rezydencję w Tharandt.
Fot. autoportretu w: „Wiad. Botaniczne” 1998 z. 3/4 s. 93; – Andree R., Katalog der Gemälde des 19. Jahrhunderts im Wallraf-Richartz-Museum, Köln 1964 s. 53, 67; Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser (1854–1899) [b.m.r.w.]; Hofstede de Groot C., A Catalogue Raisonné of Works of the Most Eminent Dutch Painters of Seventeenth Century. Based on the Work of J. Smith, London 1923 s. 393; Lenczewski, Genealogie; Ottův slovnik naučny, XXIV, Praha 1906; Słown. biologów (jako Leszczyc-Sumiński); Słown. Geogr. (Tuczno); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Zuchold E. A., Neues Bücher-Lexicon enthaltend alle von 1847 bis Ende 1852 gedrucken Bücher…, Leipzig 1853; – Baranowski J. i in., Zakon maltański w Polsce, W. 2000; Braun A., Betrachtungen über die Erscheinung der Verjüngung in der Natur: insbesondere in der Lebens- und Bildungsgeschichte der Pflanze, Leipzig 1851; Carpenter W. B., Principles of Comparative Physiology, Philadelphia 1854; Domański C. W., M. J. Leszczyc Sumiński (1820–1898). An Unknown Botanist – Discoverer, „Fiddlehead Forum. Bulletin of the American Fern Society” R. 20: 1993 nr 2 s. 9–15; tenże, Michał Hieronim Leszczyc-Sumiński (30 IX 1820 – 26 V 1898), „Wiad. Botaniczne” 1991 z. 1. s. 51–4; tenże, Michał Hieronim Leszczyc Sumiński (1820–1898); A biography and Psychological Portrait of the Polish Naturalist and Explorer, „Organon” T. 33: 2004 s. 111–20; Figuier L., The Vegetable World: Being a History of Plants, with their Botanical Descriptions and Peculiar Properties, London 1867; Gager Ch. S., Fundamentals of Botany, Philadelphia 1916; Goebel K., Wilhelm Hofmeister: Arbeit und Leben eines Botanikers des 19. Jahrhunderts, Leipzig 1924; Gottschalk W., Die Friedhöfe der St.-Hedwigs-Gemeinde zu Berlin, Berlin 1991; Gray A., Introduction to Structural and Systematic Botany, and Vegetable Physiology, New York 1858; Grieben T., Dresden and Environs, a Practical Guide, Berlin 1913; Hanstein J., Christian Gottfried Ehrenberg. Ein Tagwerk auf dem Felde der Naturforschung des neunzehnten Jahrhunderts, Bonn 1877; Heinitz W., Tharandt. Auf Wegen durch Vergangenheit und Gegenwart, Tharandt 1996 s. 22–5; Henfrey A., On the Development of Ferns from their Spores, „Transactions of the Linnean Society of London” Vol. 21: 1852 (1855) s. 117, 139; Hryniewiecki B., Michał Hieronim hr. Leszczyc-Sumiński i jego dzieło o rozwoju paproci, „Prace Kom. Hist. Med. i Nauk Przyr.-Mat. PAU”, Kr. 1939 (liczne błędy i nieścisłości); tenże, Zarys historii botaniki w Polsce, W. 1931 s. 10–11; Jeremy A. C., i in. Phylogeny and Classification of the Ferns, London 1973; Martin R. B., Enter Rumour: Four Early Victorian Scandals, London 1962; Morgenroth T., Künstler, Sammler und Botaniker, „Sächsische Zeitung” R. 60: 2006 nr z 11 I; Möbius M., Geschichte der Botanik von den ersten Anfängen bis zur Gegenwart, Jena 1937; Newman E., The Phytologist: A Popular Botanical Miscellany, London 1850 III 925–37; Robbins W. W., Pearson H. M., Sex in the Plant World, New York–London 1933; Schmidt F. W. F., Geschichte des Deutsch-Kroner Kreises, Tor. 1867; Schultz F., Geschichte des Kreises Deutsch-Krone, Wałcz 1902; Sumowski W., Strauss W. L., Drawings of the Rembrandt School, New York 1979 s. 974; Wagner W., Das neue Schloss in Tharandt, „Forstadt Tharandt. Beiträge zur Heimatgeschichte aus Anlass der 150 Jahr-Feier der Fakultät für Forstwirtschaft”, Tharandt 1966; Witte H., Ein bloemenkrans: Populair botanische schetsen, Leiden 1908; Zielnica K., Polonica bei Alexander von Humboldt, Berlin 2005; – Disraeli B., Letters 1848–1851, Toronto 1993; – „Der Kunstwart” 1907 s. 744–5; „Przyr. i Przemysł” 1857 nr 27 s. 216; – AP w Tor.: Zespół Gimn. im. Kopernika w Tor., Księga uczniów, wpisy nr 307, 606, Zespół Państw. Gimn. Męskie w Chełmnie, sygn. 377 s. 52–3; AP we Włocławku: USC paraf. rzymskokat. Służewo 1820/105 (akt ur. S-ego); Arch. Diec. we Włocławku: Liber baptisatorum Służewo 1820 poz. 22 (akt chrztu S-ego); Dompfarrei der Kathedrale w Dreźnie: Trauregister der ehem. Hof- und Propsteikirche zu Dresden, 1882; Evangelisch-lutherische Bergkirche zum heiligen Kreuz w Tharandt: Begrabnisregister 1898/18 a; Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie Dahlem: Oddz. Merseburg, sygn. 2.210, rep. 176 VI L nr 386; Katholisches Dompfarramt St. Hedwig w Berlinie: Sterberegister 1874 nr 681 (sepultura żony S-ego), 1898 nr 139 (sepultura S-ego); Landratsamt we Freital: Standesamt Tharandt – Sterbeurkunde 1898; Rat der Stadt Dresden w Dreźnie: Standesamt I – Dresden, Eheurkunde 1882/514; North Yorkshire Country Council w Northallerton: Parish Register Topcliffe, 1854/319; – Mater. Red. PSB: Włodek J., Sumińscy h. Leszczyc 1493–1992…, Kr. 1992 (mszp.); – Mater. autora: Koresp., kopie akt metrykalnych, artykułów, wypisy itp. dot. S-ego i jego rodziny.
Cezary W. Domański