Szleyen (Schleyen) Mieczysław Edgar, krypt. M.S., pseud. Mietek (1905–1955), chemik, działacz komunistyczny, publicysta.
Ur. 24 VIII we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, był synem Hugona (zm. 1915), inżyniera, i Salomei Hendel (zm. 1931), bratankiem Adolfa Włodzimierza Szleyena (zob.).
W r. 1922 zdał S. maturę w gimnazjum Żydowskiego Tow. Szkoły Ludowej i Średniej we Lwowie. Studiował na Wydz. Chemii Politechn. Lwow., a od r. 1927 na Wydz. Filozoficznym UJ, specjalizując się z chemii organicznej. W Krakowie poznał Zygmunta Młynarskiego i zbliżył się do prokomunistycznego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej «Życie» (od r. 1928 Organizacja Młodzieży Socjalistycznej «Życie»). Dn. 10 VI 1931 otrzymał na UJ stopień doktora na podstawie pracy O działaniu benzotrójchlorku na ß-naftol, napisanej pod kierunkiem Karola Dziewońskiego. Następnie wyjechał do Łodzi i 17 XII t.r. ożenił się tam z Zofią Szenwic (zob. Szleyen Zofia); utrzymywał się wtedy z prac dorywczych. Podjął działalność w nielegalnej Komunistycznej Partii Polski (KPP) i od marca do czerwca 1933 wydawał oraz redagował jej łódzki organ, dwutygodnik „Kronika” (potem przekazał go w ręce Zenonowi Kliszce). Współorganizował Związek Chemików i Bakteriologów w Łodzi i został jego sekretarzem, a następnie przewodniczącym. Pod koniec t.r. przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako asystent w Dziale Chemii Państw. Zakładu Higieny; zajmował się badaniami nad przemysłową fabrykacją środków farmaceutycznych. Ogłosił artykuły: Chemiczny Instytut Badawczy w Warszawie („Mathesis Pol.” R. 8: 1933 nr 7–8 dod. „Minerwa” R. 1: 1933 nr 4) i Fritz Haber. W rocznicę śmierci (tamże R. 2: 1934 nr 3, dod. R. 9: 1934 nr 9–10). We wrześniu 1934 został usunięty z Państw. Zakładu Higieny, a w grudniu t.r. aresztowany pod zarzutem współpracy z KPP. Przetrzymywany w więzieniu w Łodzi przy ul. Długiej, został w lutym 1935 zwolniony za kaucją, a dwa miesiące później skazany na trzy lata więzienia; do czasu rozpatrzenia apelacji pozostawał jednak na wolności i pracował w Warszawie w przedsiębiorstwie chemicznym «Itron». W „Wiadomościach Literackich” opublikował recenzję pracy J. Kendala „Nowoczesna alchemia” pt. Chemia dla wszystkich (1935 nr 36) oraz artykuł popularnonaukowy O „głupej soli” i katalizatorach (1936 nr 15). Po odrzuceniu apelacji, a przed uprawomocnieniem wyroku w kwietniu 1936, wyjechał na polecenie KPP do Pragi; korzystał tam z pomocy legalnej Komunistycznej Partii Czechosłowacji.
Po wybuchu w lipcu 1936 wojny domowej w Hiszpanii S. w grudniu t.r. zaciągnął się do wojsk republikańskich. Został komisarzem politycznym w kompanii im. Adama Mickiewicza 13. Brygady Międzynarodowej. W lutym 1937 walczył pod Malagą i Granadą, a następnie pod Kordową. Od kwietnia t.r. redagował dla ochotników kompanii Mickiewicza czasopismo „Żołnierz Wolności”. Wysłany w czerwcu przez dowództwo 13. Brygady do Generalnego Komisariatu Politycznego Brygad Międzynarodowych w Madrycie, pracował nad książką opisującą walkę kompanii Mickiewicza (niewyd.). Był też redaktorem wydawanego w Madrycie czasopisma „Dąbrowszczak”, pisma batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego (23 VI przeformowanego w 150. Brygadę Międzynarodową, a 8 VIII w nową 13. Brygadę Międzynarodową). Wspólnie z żoną opracował antologię „Karabin i serce. Listy Dąbrowszczaków” (Madryt 1937, wyd. 2, W. 1956). W lipcu 1937 został przyjęty do KPP, a w sierpniu t.r. oddelegowany do pracy dziennikarskiej w 13. Brygadzie na froncie pod Saragossą. Przeniesiony 17 XII wraz z Generalnym Komisariatem Politycznym Brygad Międzynarodowych do Barcelony, redagował tam „Ochotnika Wolności”, kontynuację „Dąbrowszczaka”. Gdy w marcu 1938 rozpoczęła się w Aragonii ofensywa wojsk gen. F. Franco, powierzył redakcję „Ochotnika Wolności” Sewerynowi Ajznerowi i zgłosił się na front w szeregi 13. Brygady Międzynarodowej. Redagował w Brygadzie codzienny biuletyn oraz czasopismo „Venceremos”. Pod koniec lipca t.r. walczył nad rzeką Ebro. Zdemobilizowany 15 X przez rząd hiszpański wraz z całą Brygadą, przebywał krótko w obozie demobilizacyjnym Belserrat (Katalonia), po czym wrócił do Barcelony, gdzie przygotował do druku polsko-hiszpański numer czasopisma „Venceremos”. Dwa dni przed zdobyciem Barcelony przez armię gen. Franco ewakuował 24 I 1939 archiwum Brygad Międzynarodowych na granicę francuską. Dn. 9 II t.r. przekroczył granicę i został internowany w obozie Saint-Cyprien (dep. Piréneés-Orientales), a następnie w Gurs (dep. Piréneés-Atlantiques); redagował tam i wydawał „Informator Obozowy”. Za walkę w armii Republiki Hiszpańskiej został 11 IV pozbawiony obywatelstwa polskiego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. zgłosił się 20 X 1939 do komisji werbunkowej formowanego we Francji WP, ale ostatecznie do niego nie wstąpił. Pod koniec października t.r. został przeniesiony do obozu internowania w Vernet (dep. Ariège). W r. 1941 rząd Vichy ewakuował go do obozu w Djelfie w Algierii; S. redagował tam „Biuletyn Obozowy”. Po opanowaniu Algierii w listopadzie 1942 przez armię USA został w kwietniu 1943 zwolniony z obozu. Korzystając z pomocy sowieckiej, przybył 14 VII t.r. do ZSRR i osiadł w Krasnowodzku (obecnie Turkmenbasza). W sierpniu zameldował się w Sielcach nad Oką w obwodzie riazańskim, gdzie formował się I Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR; gen. Karol Świerczewski mianował go 11 IX porucznikiem i zastępcą dowódcy ds. polityczno-wychowawczych 4. p. artylerii przeciwpancernej. Awansowany w lutym 1944 do stopnia kapitana, został w maju t.r. odkomenderowany do tworzenia redakcji czasopisma „Do broni”. Pod koniec sierpnia objął funkcję zastępcy szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego powstającej II Armii WP; 16 X przeszedł w stopniu majora na podobną funkcję w formującej się III Armii WP, ale zaniechano jej tworzenia i S. już w poł. listopada został zastępcą komendanta Centralnej Szkoły Oficerów Polityczno-Wychowawczych w Lublinie (od lutego 1945 w Łodzi). W tym okresie wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Dn. 25 IV 1945 awansowano go do stopnia podpułkownika.
Po wojnie S., awansowany 7 V 1946 do stopnia pułkownika, był zastępcą dowódcy łódzkiego Okręgu Wojskowego, a od grudnia t.r. do marca 1947 zastępcą dyrektora Wojskowego Inst. Naukowo-Wydawniczego. Następnie współtworzył otwartą 22 X 1947 Akad. Sztabu Generalnego, w której objął funkcję zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych. Ogłosił artykuły: W dziesiątą rocznicę wojny w Hiszpanii („Myśl Współcz.” 1946 nr z sierpnia–września) oraz Jak najłatwiej obalić materializm dialektyczny („Nowe Drogi” 1948 nr 8). Dla prowadzonego przez Polskie Radio w l. 1948–54 cyklu audycji pt. „Wszechnica Radiowa” pisał pogadanki z zakresu polityki międzynarodowej. Wraz z Włodzimierzem Michajłowem opublikował artykuł Rola Wszechnicy Radiowej w popularyzacji wiedzy („Nowe Drogi” 1949 nr 5). Od grudnia 1948 był członkiem PZPR, a w r.n. wszedł do Rady Naczelnej ZBoWiD. W październiku 1950 odszedł z WP i odtąd pracował jako adiunkt na Wydz. Chemii Politechn. Warsz., ponadto kierował katedrami Materializmu Dialektycznego i Materializmu Historycznego w prowadzonych przez KC PZPR Szkole Partyjnej oraz Inst. Kształcenia Kadr Naukowych (od r. 1954 Inst. Nauk Społecznych). Współorganizował odbywający się w dn. 16–22 XI 1950 II Światowy Kongres Obrońców Pokoju w Warszawie. Opublikował artykuły związane z wojną hiszpańską: Karol Świerczewski – żołnierz-patriota, żołnierz-rewolucjonista („O generale Świerczewskim, wielkim Polaku, żołnierzu, rewolucjoniście”, W. 1951) oraz Józef Strzelczyk, dowódca Brygady im. Jarosława Dąbrowskiego („Józef Strzelczyk. Żołnierz wolności”, W. 1954). Na I Konferencji Teoretycznej Chemików Polskich w Bierutowicach pod Karpaczem (17–24 II 1952) wygłosił referat Znaczenie leninowskiej teorii poznania dla nauk przyrodniczych („Pierwsza Konferencja Teoretyczna Chemików Polskich”, W. 1954). Dn. 25 X 1952 został powołany do Rady Naukowej Inst. Filozofii Uniw. Warsz., a 15 VI 1954 został członkiem Komitetu Filozoficznego PAN. Przetłumaczył z języka hiszpańskiego książkę F. M. Arconady „Hiszpania, kolonia amerykańska” (W. 1953), a do przełożonej przez żonę książki C. de la Mora „Dwa Światy” (W. 1954) napisał wstęp. Opublikował skrypt Materializm dialektyczny – teoretyczny fundament socjalizmu (W. 1954). Zmarł 29 IV 1955 w Warszawie, został pochowany w alei zasłużonych cmentarza Wojskowego na Powązkach. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1945) i Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1950).
W małżeństwie z Zofią Szenwic miał S. córkę Helenę (ur. 1937).
Pośmiertnie opublikowano, zredagowaną przez S-a książkę pt. „Hiszpania” (W. 1956).
Cmentarz komunalny Powązki, dawny wojskowy w Warszawie, W. 1989; Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, Ł. 1967; Słown. pseudonimów, V; „Wiadomości Literackie” 1934–1939. Bibliografia zawartości, W. 1999; – Biegański W., Dąbrowszczacy w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie 1939–1945, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 12: 1967 nr 3 s. 262; Gonczarski J., Malczewski J., Czwarta przeciwpancerna. Z dziejów 4 brygady artylerii przeciwpancernej, W. 1965 s. 17–18, 24, 27, 50, 54–5, 60, 94, 371; Hellwig J., Wszechnica Radiowa 1948–1954, W. 1981 s. 64; Kaczmarek K., Druga Armia Wojska Polskiego, W. 1978; Kowalski L., Dąbrowszczacy w Ludowym Wojsku Polskim, w: Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–9, W. 1989 s. 177; Kulczykowski M., Żydzi – studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939), Kr. 2004; Pietrzak M., Reglamentacja wolności prasy w Polsce (1918–1939), W. 1963; Wachowska B., Z dziejów jednolitego frontu w łódzkim okręgu przemysłowym, Ł. 1973; – Michalak A., Z przebytej drogi, W. 1986; Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór dokumentów, Red. I. Blum, W. 1963 IV; Puchalska B., Było to tak... Rozmowy z Juliuszem Hibnerem, „Zesz. Hist.” 1998 z. 124 s. 176; Szleyen Z., Mistral w dolinie, W. 1965 s. 10–12, 14, 22, 43, 54, 64, 66, 92–3, 153–66; taż, Wiatraki i Messerschmitty, W. 1965 s. 30–184; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1955: „Słowo Pol.” nr 103, „Trybuna Ludu” nr 118, „Za Wolność i Lud” R. 75 nr 6 s. 14, „Życie Szkoły Wyższej” nr 6 s. 138–9; – AAN: Zespół nr 1482 (akta osobowe); Arch. UJ: sygn. WF II 504 (teczka egzaminów doktorskich); CAW: sygn. TAP 742/61/1840 (akta personalne).
Tomasz Latos