Pęchowski Mikołaj z Pęchowa h. Nieczuja (zm. 1458), podsędek ziemski sandomierski, sędzia królewski. Był synem prawdopodobnie Budki z Pęchowa w dawnym pow. sandomierskim. Do lat sprawnych doszedł ok. r. 1419. W latach następnych świadkował często na dokumentach sądu ziemskiego sandomierskiego. Dn. 15 III 1428 na generalnym zjeździe wiślickim poświadczał szlachectwo Stanisława z Ułanowic. W r. 1435 przebywał we Lwowie, świadkując na dokumentach tamtejszego sądu ziemskiego. Przed r. 1437 dostał od króla za wierną służbę Ostrów i Honykowce w ziemi przemyskiej. Pod koniec 1439 r. P. objął po Mikołaju Lanckorońskim starostwo sądeckie. W styczniu 1441, jako komisarz wyznaczony przez królową Zofię, rozstrzygał przewlekły spór między mieszczanami a wójtem Ciężkowic Klemensem o wybór rajców, sądownictwo, przywileje, organizację cechową, robocizny i obciążenia. W kwietniu t. r. starostwo sądeckie przejął Abraham Czarny z Goszyc. W l. 1442–4 P. brał udział w kampanii węgiersko-tureckiej króla Władysława i w bitwie pod Warną. W r. 1446, przed grudniem, objął po Janie ze Słaboszowic urząd podsędka ziemskiego sandomierskiego, który piastował aż do śmierci. Obowiązki związane z tym urzędem pełnił wraz z sędzią Piotrem z Wyszmuntowa. P. poparł elekcję Kazimierza Jagiellończyka na tron polski, a od r. 1448 często przebywał w jego otoczeniu, towarzyszył królowi w objazdach po kraju z wyjątkiem terminów, w których przypadały roczki powiatowe sandomierskiego sądu ziemskiego. W l. 1448–54 brał udział w odprawianych corocznie w Krakowie sesjach królewskiego sądu nadwornego, a także w sesjach tego sądu odbywanych na sejmach i zjazdach prowincjonalnych. W r. 1447 w Sandomierzu rozpatrywał jako komisarz królewski sprawę nagany szlachectwa Jana z Giedlarowej (ziemia przemyska). W r. 1448 P. wziął udział w wielkim sejmie polsko-litewskim, zwołanym na koniec maja do Lublina. W t. r. towarzyszył królowi w podróży na Ruś i na Podole. W lipcu we Lwowie, wraz z wyznaczonymi dostojnikami, odprawiał sąd królewski, a w sierpniu w Samborze i Kamieńcu świadkował na licznych dokumentach królewskich.
Po odwołaniu planowanej wyprawy mołdawskiej P. powrócił do kraju. W grudniu 1449 wziął udział w sejmie piotrkowskim, a następnie towarzyszył królowi w objeździe ziemi sandomierskiej i krakowskiej. Na czerwcowym sejmie piotrkowskim w r. 1451 przywiesił pieczęć do aktu odnawiającego statuty solne Kazimierza Wielkiego z r. 1368, a ponadto jako komisarz królewski rozpatrywał spór o majątek po zmarłym kanclerzu rawskim Janie z Żelaznej. W lipcu uczestniczył w prowincjonalnym zjeździe zwołanym do Nowego Miasta Korczyna w sprawie podatków na obronę kraju, a następnie towarzyszył królowi w podróży na Ruś. Stąd wraz z królem przybył na sejm parczewski, gdzie miały miejsce burzliwe obrady w sprawie przyłączenia Wołynia do Korony. Dn. 6 I 1452 brał udział w zjeździe zwołanym w tej sprawie do Opatowa przez opozycyjne stronnictwo Zbigniewa Oleśnickiego w czasie pobytu króla w Wilnie. Zebrani na tym zjeździe dostojnicy koronni wysłali list do króla, by nie zezwolił na zajęcie przez Litwinów zamku łuckiego i ziem, które po śmierci księcia Świdrygiełły miały przypaść Koronie. Spodziewając się zaś rychłej śmierci tego księcia, wysłano do Łucka P-ego, którego obdarzono niezwykle trudną misją. Miał on postrachem bądź obietnicami utrzymać w wierności Królestwu zarówno księżnę twerską Annę, żonę Świdrygiełły, jak i starostę łuckiego Niemierzę Riazanowicza oraz kniaziów i bojarów wołyńskich i nakłonić ich do przekazania całej dzielnicy Koronie, a także wzbudzić podejrzenia u Wołynian co do szczerości polityki litewskiej. Poselstwo P-ego, szlachcica bez głośnego imienia i bez większego politycznego znaczenia, było wyjątkowo trudne w konfrontacji z przybywającymi równocześnie z Wilna do Łucka znamienitymi posłami litewskimi: Jerzym Semenowiczem Holszańskim, namiestnikiem pińskim, Radziwiłłem Ościkowiczem i Iwanem Jurszą. Wydaje się, że sami senatorowie nie przywiązywali do poselstwa P-ego zasadniczej wagi sądząc, iż najłatwiej można będzie przeszkodzić akcji litewskiej na Wołyniu przez samego króla. Wbrew sądom wyrażonym w literaturze należy przyjąć, że wybór P-ego nie był przypadkowy, gdyż P. miał dobre rozeznanie w przedmiocie powierzonej mu misji, skoro trzykrotnie przebywał z królem na Rusi i na Wołyniu. Poselstwa obu stron przybyły do Łucka ok. połowy stycznia 1452, oczekując na śmierć Świdrygiełły, która nastąpiła dopiero 10 II. Nie wydaje się, by P. wiele zdziałał w czasie pobytu w Łucku i zapewne biernie tylko obserwował, jak zastępy litewskie, które nadeszły w znacznej liczbie wraz z posłami rady wielksiążęcej, obsadziły Łuck, oddany im po śmierci księcia przez starostę Niemierzę i Wołynian.
Rychło po tych wypadkach P. wyjechał z Łucka, gdyż już 18 II bawił na dworze woj. i star. lwowskiego Andrzeja Odrowąża we Lwowie, biorąc przy tej okazji udział w posiedzeniu sądu grodzkiego. Na odbytym w początkach marca zjeździe panów w Sandomierzu P. najpewniej zdał sprawę z poselstwa i zrelacjonował zaszłe w Łucku wypadki, a przede wszystkim poinformował radę, że zajęcie Łucka przez Litwinów nastąpiło z wiedzą i wolą króla oraz na jego polecenie. Wynikiem doniesień P-ego było m. in. odwołanie z drogi wysłanego wcześniej do króla na Litwę poselstwa, a także późniejsze poczynania rady królewskiej. W czerwcu 1452 P. zasiadał w Krakowie w królewskim sądzie nadwornym, a w styczniu r. n. towarzyszył królowej Zofii w czasie jej pobytu w Radomiu, w marcu zaś bawił w zamku pińczowskim woj. sandomierskiego Jana Oleśnickiego. Całkowity brak śladów działalności sądowniczej P-ego w l. 1454–6 wskazuje na jego udział w wojnie pruskiej. Jego obecność w kraju jest poświadczona w r. 1456 na wrześniowym sejmie piotrkowskim. W r. n. w marcu przebywał z królem w Radomiu, a w grudniu uczestniczył w zjeździe prowincjonalnym nowokorczyńskim, gdzie jako sędzia królewski wystawił kilka dokumentów w różnych sprawach. W marcu 1458 jako komisarz królewski rozpatrywał spór klasztoru koprzywnickiego z Nawojem z Róży o sołectwo w Okoninie, następnie był obecny na kwietniowym zjeździe generalnym w Wiślicy, a w maju na sejmie piotrkowskim.
P. posiadał część Pęchowa (druga część tej wsi należała do Rawitów Słupeckich) i Pęchowiec (w pow. sandomierskim). W r. 1425 przegrał proces ze znanym awanturnikiem Grotem ze Słupczy o drogę z Konar do Pęchowa. W r. 1437 na zjeździe w Przemyślu jego sprawa ze Steczkiem Biechowicem o wsie Ostrów i Honykowce, zgłaszającym prawo bliższości do tych wsi, odebranych przez Jagiełłę niejakiemu Kaplicowi, została przełożona do najbliższego zjazdu (po dojściu króla do lat sprawnych). W r. 1440 P. sprzedał te wsie za 300 kóp groszy woj. lwowskiemu Piotrowi ze Sprowy. W r. 1442 P. wziął w opiekę Annę, córkę zmarłego Mikołaja Zięby z Jarosławic, wojskiego i podstarościego sanockiego, i Ewy, córki Macieja z Boisk, swoją bratanicę (filistra, ale zapewne stryjeczna). Dzierżawił także jej majątek z obowiązkiem składania w ratuszu krośnieńskim 8 grzywien rocznie do czasu osiągnięcia przez nią pełnoletności. W r. 1447 Anna skwitowała go z opieki i dzierżawy majątku. W tym czasie, wspólnie z dziedzicami Pabianowa (obecnie nie istnieje), sprzedał za 40 grzywien jezioro Pabianów kolegium mansjonarzy sandomierskich. Po raz ostatni jako żyjący P. wymieniony jest w źródłach 14 VIII 1458; prawdopodobnie zmarł wkrótce po tej dacie, a urząd podsędka objął Mikołaj z Winiar.
Zapewne synami P-ego byli Jan, Andrzej, Jakub i Janusz, niedzielni dziedzice Pęchowa; w r. 1466 godzili się z Łukaszem ze Słupczy o drogę z Pęchowa do Konar i ustalili granice między częściami Pęchowa.
Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Kwiatkowski S., Wykaz dostojników… z czasów Władysława Warneńczyka 1434–1444, Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1886 III; – Halecki O., Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka, Kr. 1915; Rozbiór krytyczny Długosza, II 40, 117 (tu błędnie jako inna osoba „Mikołaj z Pęckowa”); – Akta grodz. i ziem., V, VI, XI, XIII, XIV; Arch. Sanguszków, II; Cod. Pol., III nr 201; Długosz, Historia; tenże, Liber benef., I 398; Kod. Mpol., IV (nr 1378, 1380 i 1387 – daty odnoszą się do czynności prawnych z r. 1440, a dokumenty wydano po r. 1446); Kod. tyniecki, s. 203; Matricularum summ., I, IV; Monumenta Iuris. Vol. II: Knigi pol’skoj koronnoj metriki XV stoletija, W. 1914 I; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2929, 3486, 3515, s. 572, 589, 593, 605, 613, 630; Vol. leg., I 77; Zapiski sądowe województwa sandomierskiego z lat 1395–1420, Wyd. F. Piekosiński, Arch. Kom. Prawn. AU, Kr. 1907 VIII cz. 1; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II nr 288; Zbiór dok. mpol., II nr 373, 555, 561, 570, 576, 591, 592, III nr 685 (błędna data 1444), 737, 746, 758, 781, 796, 811, 820, 841, 854–5, 863–4, 868, VIII nr 2511, 2513, 2523; Zbiór dokumentów zakonu OO Paulinów w Polsce, Z. 1: 1328–1464, Wyd. J. Fijałek, Kr. 1938 nr 128, 129, 132, 139, 141, 146; – „Roczn. Tow. Herald.” T. 3: 1913 nr 97; – Arch. Metropol. w Kr.: Acta Officialia, t. 6 s. 370; Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 7 s. 115, 231, t. 10 s. 25, t. 11 s. 36, Terr. Crac., t. 151 s. 110, 194; Arch. Państw. w L.: Terr. Lub., t. 10 k. 302; – Pracownia Słownika Hist.-Geogr. Polski Średniowiecznej IH PAN w Kr.: Materiały do t. V Kod. Mpol.
Franciszek Sikora