INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Feliks Szembek     

Stanisław Feliks Szembek  

 
 
1849-08-05 - 1891-05-28
 
Biogram został opublikowany w XLVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2012-2013.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szembek Stanisław Feliks (1849–1891), malarz.

Ur. 5 VIII w Siemianicach (pow. ostrzeszowski), był wnukiem Piotra Szembeka (zob.) i Bonawentury Niemojowskiego (zob.), synem Aleksandra (1814–1884), dziedzica Siemianic, Rakowa i Słupi (pow. ostrzeszowski) i jego drugiej żony, Felicji z Niemojowskich (1822–1878). Miał braci: Aleksandra Kazimierza (1842–1918), dziedzica Słupi, ożenionego z Marią z Engeströmów (1857–1899), Piotra (1843–1896, zob.), żonatego z Marią z Fredrów (zob. Szembekowa Maria), Józefa (1847–1905), ożenionego ze Stanisławą z Baranowskich (1856–1885), i zmarłego w dzieciństwie Jana. Przyrodnią siostrą S-a z pierwszego małżeństwa ojca z Marianną Elżbietą z Objezierskich (1818–1839) była Maria (ok. 1840–1879), zamężna za Stanisławem Sczanieckim (1831–1884).

Duży wpływ na wychowanie S-a i jego braci wywarł dziadek Piotr Szembek. Śladem starszych braci S. próbował w r. 1863 przyłączyć się do powstańców w obozie gen. Edmunda Taczanowskiego, lecz ze względu na młody wiek nie został przyjęty. W r. 1864 rozpoczął naukę w gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu; wykazywał już wówczas zdolności artystyczne, o czym świadczy m.in. rysunek Hiena z r. 1866 (w tzw. Albumie nr 1, w posiadaniu rodziny). Po ukończeniu gimnazjum kształcił się w l. 1868–71 w ASP w Monachium, początkowo w Antikenklasse pod kierunkiem A. Strähubera, a w l. 1869–70 u W. Dieza; wg niektórych opracowań był także uczniem W. Kaulbacha, Z. Zimmermanna i T. Piloty’ego, co jednak nie znajduje potwierdzenia w dokumentach. Otrzymał w tym okresie list pochwalny za studia głów starca i kobiety oraz Wielki Medal Srebrny za obraz Czerkies, niekiedy mylnie określany jako Kirgiz (wszystkie prace w posiadaniu rodziny). Utrzymywał bliskie kontakty z monachijską kolonią polskich malarzy, m.in. z Józefem Brandtem i Ludomirem Benedyktowiczem oraz zaprzyjaźnił się z Adamem Chmielowskim; manifestował swój patriotyzm, fotografując się w stroju polskim. W ówczesnej twórczości pozostawał pod wpływem teorii barw Chmielowskiego, operując paletą ograniczoną głównie do czerni, bieli, brązów i szarości; interesował się zwłaszcza postacią ludzką. Namalował w tym czasie obrazy olejne: Młodzieniec, Studium siedzącego mężczyzny i Popiersie kobiety – studium I (wszystkie w zbiorach rodziny), a także Chłopiec w kapeluszu, znany z katalogu wystawy pośmiertnej. Dużo rysował, portretując krewnych i znajomych (prace z l. 1869–70 w Albumie nr 1, w zbiorach rodziny); niekiedy nadawał rysunkom cechy karykaturalne lub humorystyczne, Józio Szembek przy lekcji czy Józio Szembek w topieli (tamże). Od r. 1871 był członkiem zwycz. monachijskiego Kunstvereinu.

Po powrocie (ok. r. 1871) z Monachium S. kupił niewielki majątek Bonarka pod Krakowem, w którym zamieszkał. Nawiązał kontakty z krakowskim środowiskiem malarskim skupionym wokół Jana Matejki, zwłaszcza z Tadeuszem Ajdukiewiczem i Witoldem Pruszkowskim. Zawarł też znajomość z Henrykiem Sienkiewiczem. Drugi, galicyjski okres twórczości S-a charakteryzował się odejściem od silnego światłocienia, poszerzeniem palety oraz pogłębionymi studiami nad postacią ludzką; znalazło to wyraz m.in. w olejach Cygan z r. 1874 (wł. prywatna), Żyd-studium I i Żyd-studium II (drugi z r. 1876, oba w zbiorach rodziny). Na ekspozycjach krakowskiego TPSP w l. 1874 i 1876 pokazał obrazy: Po nieszporach (Kościół w Opatowie pod Kępnem, w zbiorach Muz. Narodowego w Poznaniu), Przy studni i Chłopiec z bocianem oraz portrety i studia portretowe. W warszawskiej Zachęcie w r. 1875 eksponował Kościół wiejski oraz studium głowy męskiej. Pierwszy namalowany w plenerze pejzaż S-a pt. Bonarka pod Krakowem (w zbiorach rodziny) utrzymany był w chłodnej gamie barwnej.

Latem 1878 w Sopocie poznał S. Augustę Zawiszankę Czarną; ożenił się z nią 28 VII 1879, po czym t.r. sprzedał Bonarkę, a od ojca odkupił majątki Wysocko Wielkie i Sadowie w pow. ostrowskim. Zamieszkał w Wysocku, gdzie przebudował pałac, dostawiając przybudówkę mieszczącą atelier oraz założył park ze zwierzyńcem i sad. Zbierał dzieła sztuki dawnej, zwłaszcza gdańskiej (miał m.in. portret Jana III Sobieskiego przypisywany Danielowi Schultzowi) oraz porcelanę. Tworząc w różnych technikach, olejowej, pastelowej i akwareli, sporządził liczne kopie portretów z Siemianic (m.in. prymasa Stanisława i kanclerza Jana Szembeków) oraz wizerunki żyjących krewnych, m.in. rodziców, teścia, żony, dzieci i kuzynów oraz autoportrety (w większości znane obecnie jedynie z katalogu wystawy pośmiertnej). Prawdopodobnie też wtedy powstały malowane kopie barokowych tkanin, m.in. Wiosna, Lato i Jesień (do wybuchu drugiej wojny światowej znajdowały się w Wysocku).

Chory na gruźlicę, wyjechał S. wiosną 1882 do Bellagio, a następnie do Bad Reichenhall (wykonał tam piórkiem i ołówkiem dwa cykle rysunków satyrycznych Z Kuracji w Bad Reichenhall). W l. 1883 i 1885 podróżował do Włoch. Z wojaży przywiózł m.in. cztery Studia z Mentony, Łódkę w Neapolu i pięć Widoków Neapolu (znane z wystawy pośmiertnej) oraz szkice portretowe m.in. Piferaro Sabaudczyka (dwa jego portrety do r. 1938 znajdowały się w Wysocku). Pejzaże i studia włoskie były malowane w rozproszonym świetle i utrzymane w charakterystycznej gamie barwnej, operującej brązami, zieleniami i błękitnawą szarością. Powstałe w Wysocku płótno Wyjście z więzienia kardynała Ledóchowskiego (Wywiezienie kardynała Ledóchowskiego z więzienia w Ostrowie) ziemiaństwo wielkopolskie podarowało w r. 1885 kard. Mieczysławowi Ledóchowskiemu, przebywającemu w Rzymie (jeden z dwóch szkiców do tego obrazu znajduje się w kościele paraf. św. Stanisława w Ostrowie Wpol.). Z kilku, rzadkich w twórczości S-a, obrazów religijnych przetrwały do dziś: Święty Bartłomiej (kościół św. Bartłomieja w Biskupicach Ołobocznych), Przemienienie Pańskie (kościół Wszystkich Świętych w Słupi pod Kępnem) i Trójca Święta (kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Wysocku). S. tworzył też portrety rodziców oraz liczne rysunkowe portreciki syna, Bogdana (zob.), zachowane głównie w tzw. Albumie nr 2 (w zbiorach rodziny). W Wysocku malował najczęściej na deseczkach z pudełek po cygarach niewielkie pejzaże z najbliższych okolic, niekiedy ze sztafażem. Z dużych olejnych krajobrazów bez sztafażu, powstałych po r. 1885, zachowały się: Dąb-studium drzewa i Pejzaż z okolic Wysocka (tamże). Na I Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej (1887) w Krakowie pokazano dzieła S-a: Portret hrabiny S. (matki S-a) i Portret hrabiego S. (autoportret) oraz Czerkiesa.

W związku z działaniami pruskiej Komisji Kolonizacyjnej w Poznańskiem namalował S. obrazy olejne: Chata w Wysocku (Zagroda Stachurskich w Wysocku, ok. 1890, zbiory rodziny) oraz nieukończone Wysiedlenie rodziny chłopskiej z Wysocka (1891, w katalogu wystawy pośmiertnej zatytułowany W świat z ojcowskiej zagrody, wł. prywatna). Powstały też w tym czasie olejne pejzaże Rybacy na Prośnie, Mostek na Prośnie i Chałupa nad stawem (w zbiorach rodziny) oraz Widoczek z natury (1891), uważany za jego ostatni ukończony pejzaż. Pozostając nadal pod wpływem szkoły monachijskiej, sięgał S. częściej do tematyki polskiej tradycji i krajobrazu, a pejzaż traktował w sposób nowoczesny, malując go z natury. Krytyka zauważyła w tych dziełach «miłość najbliższego otoczenia, szacunek dla swych przodków i własnego kraju» („Czas” 1891 nr 218). W wyniku postępującej gruźlicy S. stracił głos oraz został zmuszony do używania wózka. Zmarł 28 V 1891 w Wysocku, został pochowany 1 VI w krypcie miejscowego kościoła.

W małżeństwie z Augustą z Zawiszów Czarnych miał S. syna Bogdana (1880–1956) oraz córkę Wandę (1882–1951), w pierwszym małżeństwie żonę Kazimierza Rogoyskiego (zob.), w drugim Leopolda Starzewskiego. Bratankiem S-a (synem Piotra) był Aleksander Maria Szembek (zob.), a bratanicami (córkami również Piotra) Jadwiga (zob. Szeptycka Jadwiga) i Zofia (zob. Szembek Zofia Teodora Maria, w zgromadzeniu Maria Krysta).

TPSP w Krakowie urządziło we wrześniu 1891 w gmachu Sukiennic pośmiertną wystawę S-a, na której pokazano niemal całą jego spuściznę, w tym 149 obrazów i szkiców olejnych. Dorobek ten w następnych latach uległ rozproszeniu, a jego znaczna część, głównie obrazy olejne, zaginęła. Na wystawie monograficznej w r. 1976 w Malborku zgromadzono czterdzieści jeden z ok. pięćdziesięciu znanych obecnie prac olejnych artysty. Tow. Historyczne im. Szembeków zorganizowało w r. 1994 w Wysocku sesję poświęconą S-owi i jego synowi Bogdanowi. Prace S-a znajdują się także w zbiorach Muz. Miasta Ostrowa Wpol. oraz Centrum Kultury w Odolanowie.

 

Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w l. 1856–1914, W. 2003; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, XXXII; Wpol. Słown. Biogr.; Żychliński; – Chodyński A. R., Stanisław Szembek 1849–1891 malarstwo i rysunek, Malbork 1976 (reprod. autoportretów olej. i rys.); Ilustrowany katalog obrazów i rzeźb XIX w. Muzeum Narodowego w Krakowie, Kr. 1903; Katalog Ilustrowany I Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej w Krakowie, Kr. 1887; Katalog Wystawy Pośmiertnej prac pozostawionych przez św. p. hr. Stanisława Szembeka z Wysocka pod Ostrowem w W. Księstwie Poznańskim, Kr. 1891; – Błaszczyk S., Jadwiga Szeptycka i Zofia Szembekówna, „Liter. Lud.” 1965 nr 2–3 s. 24; Cękalska-Zborowska H., Wieś w malarstwie i rysunku naszych artystów, W. 1969; Chodyński A. R., Zapomniana twórczość Stanisława Szembeka, „Biul. Hist. Sztuki” R. 39: 1977 nr 1; Janiszewski J., Powiat kępiński, dod. do „Nowego Przyjaciela Ludu” (Kępno) 1928; Kwilecki A., Szembekowie herbu Szembek, w: Ziemiaństwo wielkopolskie: w kręgu arystokracji, Red. tenże, P. 2004; Lesser A., Przegląd sztuk pięknych (Wystawa w TZSP Warszawa), „Kłosy” 1875 nr 501 s. 73–5; Małyszko S., Majątki wielkopolskie. Powiat ostrowski, Szreniawa 1996 III; [Siemieński L.,] Gerwazy, Obrazy Stanisława Szembeka na wystawie w Krakowie, „Kłosy” 1874 nr 485 s. 249; – Kozakiewicz–Ryszkiewicz, Warsz. „cyganeria”; Starzyński J., Stępień H., Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Listy i notatki, Wr. 1973 s. 10; Stępień H., Liczbińska M., Artyści polscy w środowisku monachijskim w l. 1828–1914. Materiały źródłowe, W. 1996; – „Czas” 1891 nr 202; „Dzien. Pozn.” 1891 nr 221; – Nekrologi z r. 1891: „Dzien. Pozn.” nr 121, „Kur. Pozn.” nr 24; – B. Ossol.: sygn. Akc. 82/05 (Arch. Sapiehów z Nairobi, Szembek B., Wspomnienia z ok. l. 1870–1940, t. 1, kopia mszp.); – Informacje Katarzyny Bielawskiej z Ostrowa Wpol.

Joanna Daranowska-Łukaszewska

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Kazimierz Rogoyski

1870-03-12 - 1940-05-10 rolnik
 

Bogdan Mieczysław Szembek

1880-08-07 - 1956-03-30 ziemianin
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Michał Marian Siedlecki

1873-09-08 - 1940-01-11
zoolog
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.