INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Stanisław Pieniążek h. Jelita  

 
 
brak danych - 1493
Biogram został opublikowany w 1981 r. w XXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Pieniążek Stanisław h. Jelita (zm. 1493), starosta sanocki, dowódca wojsk koronnych. Był synem Mikołaja Pieniążka z Witowic, podkomorzego i star. generalnego krakowskiego (zob.) i Katarzyny z Pierszyc, bratem Jana, archidiakona gnieźnieńskiego (zob.). W źródłach występuje od r. 1471 jako dworzanin królewski. T.r. poręczał z ojcem i braćmi kapitule krakowskiej za uwolnionego z więzienia biskupiego w Iłży brata Jana. W l. 1471–2 dostał od króla kilka sum i futro kunie. W r. 1474 po śmierci ojca objął starostwo sanockie (wwiązanie do niego dostał 1 VIII t.r.) z tym, że tenutę sanocką złożoną z zamku, 3 miast i 27 wsi dzierżył wspólnie z braćmi. Jako uposażenie urzędu starościńskiego pobierał natomiast 2 grzywny tygodniowo z żup ruskich. W r. 1476 był mediatorem w sporze między klasztorem tynieckim i jego poddanymi ze Skawiny a wójtem dziedzicznym tegoż miasteczka. W r. 1485 został burgrabią krakowskim i dostał od króla 50 grzywien. Dn. 3 X 1488 król mianował P-ka, po śmierci Feliksa Paniowskiego, dożywotnim dowódcą wojsk koronnych z przysługującym tej funkcji uposażeniem na żupach solnych krakowskich. Kwestionowanie w literaturze (T. Korzon, Z. Spieralski) autentyczności dokumentu nominacyjnego nie wydaje się słuszne. Zarówno wymienione w nim fakty, odnoszące się do r. 1488, jak i użyta na określenie powierzonej P-kowi funkcji tytulatura («Regni Polonie campiductor generalis», «campiductor Regni Poloniae supremus«, «capitaneus exercituum Regni generalis») znajdują potwierdzenie w innych źródłach. Poprawnie podano godności Jerzego z Lubrańca (prepozyt skalbmierski, podkanclerzy Królestwa i żupnik wielicko-bocheński). Nie budzi też wątpliwości uposażenie P-ka na żupach solnych, gdyż gwarantowało niezakłócaną jego stałość. Sprawa tytulatury wojskowej P-ka ma we wszelkich rozważaniach o genezie hetmaństwa całkiem drugorzędne znaczenie, ponieważ od r. 1474 P. był starostą sanockim i ten urząd wymieniony był zawsze na pierwszym miejscu w wypadku używania pełnej tytulatury (np. w r. 1489 P. świadkował na akcie królewskim i został wymieniony jako ostatni ze świadków z tytulaturą: «capitaneus Sanocensis et campiductor generalis Regni nostri»). Nominacja P-ka wiązała się być może z próbą właściwego zorganizowania stałej obrony potocznej na kresach wschodnich (S. Kutrzeba, Z. Spieralski). W r. 1489 spotykamy P-ka w otoczeniu króla w styczniu w Niepołomicach, a w maju w Krakowie, gdzie odbyła się narada króla ze starostami grodowymi. W Krakowie był P. również w r.n., gdyż 9 IX 1490 ustanowił za zgodą króla opiekunów prawnych dla swych dzieci i majątku w osobach woj. krakowskiego Jana Amora Tarnowskiego i kasztelana, star. sandomierskiego i marszałka Królestwa Rafała z Jarosławia. Od tego czasu aż do 2 IV 1492 nie był obecny na sesjach sądów ziemskich i grodzkich w Sanoku. Nieobecność ta przy prawie stałym pobycie w Sanoku wcześniej i później wskazuje wyraźnie na jego działalność wojskową w owym czasie, być może na kresach południowo-wschodnich.

P. odziedziczył po ojcu część majątku wspólnie z braćmi Janem i Mikołajem. Drugą część dziedziczyli niedzielnie bracia Jakub, Piotr i Hieronim. W r. 1476 podzielił się dobrami z bratem Janem, biorąc Topolę, Porębę, Dzierżną, Szarkówkę w pow. księskim i Jadowniki Mokre w pow. pilzneńskim (w tym była też część brata Mikołaja, któremu król skonfiskował majątek za zdradę na rzecz króla węgierskiego) i 200 grzywien od Jana. Ponadto P. przejął starostwo sanockie, zobowiązując się uregulować długi zmarłego ojca, ale w dochodach ze starostwa partycypowali wszyscy bracia. W r. 1478 P. dał klasztorowi miechowskiemu karczmę w Witowicach w zamian za łąkę w Falniowie, którą po sześciu latach miał zwrócić klasztorowi. W t.r. bracia Jakub i Piotr skwitowali P-ka z dóbr dziedzicznych i z sum zapisanych na dobrach królewskich. W l. 1478–87 P. spłacał kupione przez ojca sołectwo w Nowosielcach w ziemi sanockiej, podział majątku nie był jednak ostateczny. W r. 1481 wszyscy bracia spłacili siostrę Katarzynę i dopiero w r. 1484 ponownie podzielili między siebie całość majątku. P-kowi przypadły Jadowniki i sumy na dobrach królewskich (zwłaszcza na starostwie sanockim) oraz dom przy ul. Grodzkiej w Krakowie. Przed r. 1491 P. kupił za 2 000 grzywien dziedziczne wójtostwo sanockie, a w r. 1492 za 300 grzywien wieś Tyrawę wraz z sołectwem dla starostwa. P. zmarł przed 10 IX 1493, gdyż pod tą datą występowali już egzekutorzy jego testamentu: brat Jakub, wojski sanocki, i szwagier Henryk Kamieniecki, star. biecki.

Z małżeństwa z nie znaną nam bliżej Agnieszką (zwaną Netką), pozostawił P. syna Stanisława. Jeszcze w r. 1493 król zezwolił Mikołajowi Kamienieckiemu wykupić z rąk Agnieszki i Stanisława starostwo sanockie. W r. 1495 nie żyła już Agnieszka, a niepełnoletni syn został oddany pod opiekę kaszt. krakowskiego Jana Amora Tarnowskiego, który t.r. odebrał od Jakuba Pieniążka rzeczy i kosztowności po zmarłym P-ku i spłacał jego długi. W r. 1507 Stanisław zrzekł się wszelkich pretensji do dóbr rodowych: Witowic, Gotprzydowic, Szarkówki, Topoli i Dąbrówki, na rzecz rajcy krakowskiego Pawła Czarnego. W ten sposób przyjęci do herbu mieszczanie krakowscy przejęli ostatecznie nawet gniazdo rodowe Pieniążków. Przed r. 1518 Stanisław ożenił się z Barbarą Paniowską, córką kasztelana lwowskiego Feliksa (zob.). Po ojcu dziedziczył Jadowniki i Szymanowice w pow. wiślickim. Zmarł po r. 1536 jako ostatni z Pieniążków h. Jelita.

 

Paprocki; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Cetera B., Czyżby istotnie świeże spojrzenie na genezę hetmaństwa?, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 2 s. 438–45; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Lw.–W.–Kr. 1923 I 352; Kutrzeba S., Urzędy koronne i nadworne w Polsce, ich początki i rozwój do r. 1504, „Przew. Nauk. i Liter.” T. 21: 1903 s. 1127–1142; Spieralski Z., Geneza i początki hetmaństwa w Polsce, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1959 V 319–23 (tu dawniejsza literatura); tenże, W sprawie genezy i początków hetmaństwa w Polsce, tamże, W. 1962 VIII cz. 1 s. 291–303; – Acta capitulorum Crac.; Akta grodz. i ziem., XVI; Cod. Pol., III; Cod. Univ. Crac. III; Długosz, Liber benef., II, III; Kod. mogilski; Matricularum summ., I–II; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 4159, 4173, 4317, VI nr 12; Teki Pawińskiego, I–II; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 10 s. 425, t. 19 s. 425, Terr. Pilsn., t. 23 s. 157; Pracownia Słownika Hist.-Geogr. IH PAN w Kr.: Materiały do t. 5 Kod. Mpol. teka O nr 123, teka Q nr 57, 267, 311.

Franciszek Sikora

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 
 
 
    Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.