Sułowski Stanisław h. Strzemię (ok. 1560–1618), kanonik krakowski, opat komendatoryjny w Tyńcu.
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, posiadającej Skołyszyn w ziemi bieckiej, wywodzącej się od Tomasza Sułowskiego, brata opata tynieckiego Jana (zob.). Był synem Krzysztofa, od r. 1585 tenutariusza Pabianic, bratem woj. rawskiego Krzysztofa (zob.), Piotra i Jana, dzierżawcy Zagórzan, Brzeska, Bączala i Chojnik. Wg Waleriana Nekandy Trepki był wnukiem chłopa z Kłodawy (pow. łęczycki), synem szewca z Dłutowa (pow. piotrkowski). Pisał się ze Skołyszyna.
W młodości S. był związany z bp. krakowskim Jerzym Radziwiłłem. W r. 1588 był już kanonikiem krakowskim (tablica fundacyjna kościoła paraf. pod wezw. św. Mateusza w Pabianicach). Zapewne dzięki protekcji Radziwiłła wyjechał w r. 1593 na studia do Padwy, gdzie 2 I 1594 wpisał się na uniwersytet. Prawdopodobnie tuż po powrocie, w październiku 1595, uzyskał prowizję na prepozyta kapit. kieleckiej, otrzymując jednocześnie od nuncjusza apostolskiego G. Malaspiny zgodę na kumulację beneficjów. Dn. 30 III 1596 przyjął święcenia diakonatu, a 13 IV t.r. święcenia kapłańskie. Na polecenie Radziwiłła przeprowadził w r. 1597 wizytację dekanatu kieleckiego; można przypuszczać, że uczestniczył również w przygotowaniu powizytacyjnych ordynacji, opublikowanych przez Radziwiłła w r. 1598. Prawdopodobnie w poł. l. dziewięćdziesiątych XVI w., być może także z rekomendacji Radziwiłła, trafił na dwór królewski i został jednym z sekretarzy Zygmunta III.
Po śmierci (29 VI 1604) opata tynieckiego Mikołaja Mieleckiego, Zygmunt III przysłał do Tyńca w dniu wyborów 23 IX t.r. swych delegatów z zawiadomieniem o planowanej nominacji S-ego i sugestią dokonania jego elekcji na stanowisko opata. Jednak wbrew woli króla, a przy poparciu woj. krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego, opatem obrano Wojciecha Baranowskiego, prepozyta klasztoru w Kościelnej Wsi. Stało się to powodem konfliktu: mimo zabiegów benedyktynów tynieckich o poparcie opata w Cluny i papieża Pawła V oraz wbrew żądaniom szlachty, wysuwanym w r. 1606 na sejmiku proszowickim (w lutym) i podczas rokoszu Zebrzydowskiego, Zygmunt III nie zmienił swego stanowiska. S. był w l. 1604–6 administratorem żup krakowskich, zapewne nadal też pozostawał sekretarzem królewskim; m.in. po sejmie warszawskim 1606 r. został wysłany jako poseł monarchy na sejmik posejmowy woj. krakowskiego w Proszowicach (na którym jednak nie zdołał przeforsować korzystnych dla władcy decyzji), a we wrześniu 1607 posłował na sejmik deputacki woj. ruskiego w Wiszni. W grudniu 1607 pośredniczył w kontaktach między Zygmuntem III a hetmanem polnym kor. Stanisławem Żółkiewskim. Tymczasem po zwycięstwie nad rokoszanami t.r. Zygmunt III wrócił do sprawy wprowadzenia S-ego do Tyńca. Na polecenie króla nuncjusz F. Simonetta mianował administratorem opactwa zaufanego Zygmunta III, referendarza duchownego W. Ks. Lit. Eustachego Wołłowicza, który dopiero na czele oddziału piechoty doprowadził «sprytem, nie Marsem» do opanowania zbuntowanego klasztoru (jeden z żołnierzy, korzystając z pijaństwa strażników, wszedł do środka przez okno i otworzył bramę). Mnisi przyjęli Wołłowicza jako administratora, a następnie «zgodnie» wybrali S-ego na urząd opata. Pierwszy oficjalny dokument jako opat tyniecki S. wystawił 28 II 1608.
Przez cały okres swych rządów S. podejmował starania o dobra klasztorne, dążąc do rewindykacji bezprawnie zajętych ziem, przetrzymywanych zastawów i zaległych czynszów. Niektóre z wytoczonych procesów ciągnęły się latami i znajdowały pomyślny finał już po śmierci opata, np. długotrwały proces z rodziną Padniewskich dzierżących od klasztoru Opatowiec. Nie przyniosły natomiast efektu starania o odzyskanie zależnego od Tyńca dawnego klasztoru w Orłowej, zsekularyzowanego podczas reformacji. Zarzucano S-emu, że dbając o swych braci wydzierżawił im niektóre z dóbr klasztornych, m.in. Janowi i jego żonie Annie z Ługów miasteczka Brzesko (6 X 1613) i Brzostek, wsie Kłodawę, Dąbrowę, Wróblową, Ujazd i Lipnicę (30 VI 1614) oraz Chojniki (27 VI 1616), Krzysztofowi na sześć lat wsie Książnice Wielkie i Małe oraz Modrzany (20 VI 1614), a także Siedliska i Luboszową (27 VI 1616); jednak umowy te zawierane były za zgodą konwentu. Dużym osiągnięciem S-ego było zapoczątkowanie przebudowy i rozbudowy kościoła i budynków klasztornych w stylu barokowym; prace te dokończył jego następca Stanisław Łubieński. S. ufundował dla kościoła klasztornego srebrny złocony kielich mszalny.
Po objęciu rządów w opactwie S. przebywał głównie w klasztorze, czasem jednak podejmował się innych obowiązków, m.in. w służbie króla. W r. 1608 posłował od monarchy do prowadzących zbrojny spór star. leżajskiego Łukasza Opalińskiego i star. zygwulskiego Stanisława Stadnickiego z rozkazem zaniechania zbrojnych zajazdów i rozwiązania konfliktu na drodze prawnej. W r. 1610 senat wysłał go do Stadnickiego i Jana Szczęsnego Herburta z żądaniem zaprzestania antykrólewskich działań i rozpuszczenia zaciągniętego przez Stadnickiego oddziału węgierskich sabatów. W r. 1612 przebywał S. z koniuszym kor. Krzysztofem Zbaraskim w Padwie; spotkał tam Jakuba Sobieskiego. W r. 1614 kapit. krakowska obrała go deputatem do Tryb. Kor. Podczas sejmu warszawskiego 1616 r. został wyznaczony na jednego z komisarzy do rozsądzenia sporu o Błonia i Krowodrzę między krakowskim konwentem Świętego Ducha a tamtejszymi wielkorządcami. S. zmarł w Krakowie 5 I 1618, został pochowany pod głównym ołtarzem kościoła klasztornego w Tyńcu. Grób nie zachował się; szczątki odnalezione podczas prac wykopaliskowych przeniesiono na cmentarz przyklasztorny.
S-emu dedykowali swe dzieła Marcin Baroniusz, Abraham Bzowski, Jan Achacy Kmita, Hipolit Liricius, Jan Baptysta Radgoski i Marcin Wadowita.
Estreicher; Liber chamorum; Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” T. 49: 1978 s. 151–7; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, II 242; – Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce, Kr. 1883 I 641–2; Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, Kr. 1820 II 102; Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, Kr. 2000 III, IV; Łabęcki H., Spis chronologiczny dawnych żupników w Polsce, „Bibl. Warsz.” 1859 t. 1 s. 819; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 II; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609), Wr. 1960 I; Sarna W., Opis powiatu jasielskiego, Jasło 1908 s. 367; Szczerbianka L., Jan Szczęsny Herburt, „Studia Staropolskie” T. 5: 1957 s. 257; Włodarek A., Gotycki kościół i klasztor benedyktynów w Tyńcu, w: Benedyktyni tynieccy w średniowieczu. Materiały z sesji naukowej Wawel–Tyniec 13–15 października 1994, Red. K. Żurowska, Kr. 1995 s. 230–1; Wolski M., Małopolska rodzina szlachecka XIV–XVI wieku. Trzeciescy herbu Strzemię, Kr. 2005 s. 41; – Akta grodz. i ziem., XX; Baronius M., Vita, gesta et miracula b. Stanislai Poloni Casimiria oriundi…, Cracoviae 1609; Bzovius A., Sacrum pancarpium dominicale totius anni ex floribus Sacrae Scripturae…, Venetiis 1611; Sczygielski S., Tinecia seu historia monasterii Tinecensis Ordinis sancti Benedicti, Cracoviae 1668 s. 111–14; – Acta nuntiaturae Polonae, Ed. A. Tygielski, Romae 1990 XVIII vol. 1; Akta sejmikowe woj. krak., I; Katalog dokumentów pergaminowych Muzeum Narodowego w Krakowie, Oprac. J. Tomaszewicz, Kr. 1992 nr 173 s. 74; Corpus Inscriptionum Pol., III; Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od roku 1584 do 1884, Kr. 1884 s. 203; Księgi nacji polskiej w Padwie, Wyd. S. Windakiewicz, Arch. do Dziej. Liter., 1890 VI 26; Księgi egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573–1614, Oprac. Z. Pietrzyk, Kr. 1991 nr 5131 (poza indeksem); Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, Wyd. J. Czubek, Kr. 1918 II, III 125, 227 (poza indeksem); Pisma Stanisława Żółkiewskiego, Wyd. A. Bielowski, Lw. 1861; Sobieski J., Peregrynacja po Europie. Droga do Baden, Oprac. J. Długosz, Wr. 1991; Vol. leg., III 291; – Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: AVCap. 66 k. 506–16; Arch. Opactwa Benedyktynów w Tyńcu: Bartłomiej z Krzywinia, Dawnych dziejów opactwa lubińskiego ksiąg dwie około 1655 roku spisane…, s. 178–81, Dokument opata Stanisława Sułowskiego i konwentu tynieckiego, dotyczący karczmy w Kaszowie; B. Jag.: rkp. 3544 s. 11–105, rkp. 5280 s. 11–12, 17–34, 104–5, 176–8, 183–9, 194–8, 212–6, 238–42, 279–84, 419–20, rkp. 5281 k. 21–5v, rkp. 5349 s. 234, rkp. 5376 s. 83, 85, 87, rkp. 6208, 6209 k. 243–57, 259–77; B. Ossol.: rkp 1624.
Tomasz Michał Gronowski