Szadkowski Stanisław, pseud. Karol (1895–1942), działacz komunistyczny.
Ur. 25 III w Ostrowach (pow. kutnowski), był synem Józefa i Stanisławy.
Od ok. r. 1912 pracował S. jako tokarz w warsztatach kolejowych w Sochaczewie. Następnie był zatrudniony we Włocławku i Kutnie. Sympatyzował z SDKPiL i uczestniczył w organizowanych przez nią manifestacjach i strajkach. Ok. r. 1918 zamieszkał w Łodzi, gdzie wstąpił do powstałej 16 XII t.r. Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Już na początku wojny polsko-sowieckiej nawoływał do zaprzestania walk; ścigany przez policję przeniósł się w r. 1919 do Krakowa. Podjął tam pracę w Zakładach Wojskowych, a równocześnie, polecony przez Pawła Sierankiewicza i Samuela Marka, kontynuował działalność w zdelegalizowanej KPRP; wkrótce został oddelegowany do jej Wydz. Wojskowego, zajmującego się budowaniem agentury komunistycznej w WP. Dn. 6 XI 1923 włączył się w organizowaną przez PPS w Krakowie manifestację, zakończoną starciami z policją. Po pewnym czasie, pod zarzutem agitacji komunistycznej, został zwolniony z pracy w Zakładach Wojskowych. Zatrudnił się wtedy w Zakładach Budowy Maszyn i Aparatury im. Ludwika Zieleniewskiego. Ok. r. 1925 wszedł w skład Komitetu Dzielnicowego Grzegórzki-Dąbie KPRP (od t.r. Komunistyczna Partia Polski – KPP) oraz wstąpił do Związku Robotników Przemysłu Metalowego, w którym został członkiem Zarządu Okręgowego. Występował w Krakowie na zgromadzeniach i wiecach oraz organizował manifestacje pierwszomajowe.
Na polecenie KC KPP wstąpił S. do powstałej 13 VI 1926 legalnej PPS-Lewicy; współpracował z jej sekretarzem generalnym Andrzejem Czumą (m.in. uczestniczył w prowadzonych przez niego negocjacjach o podwyżkę płac w przemyśle metalowym) oraz z wydawanym nieregularnie w Krakowie organem tej partii „Robociarz”. Podczas I Zjazdu Młodzieży PPS-Lewicy w Krakowie (5–6 VIII 1928) wzywał m.in. do bojkotu opłat szkolnych i «organizacji faszystowskich, jak przysposobienie wojskowe i Strzelec». Był delegatem z Krakowa na kongres PPS-Lewicy w Krakowie (25–28 XI t.r.), który nie odbył się z powodu aresztowania przywódców partii. Od lutego 1929 wraz z Bolesławem Kaszyńskim bezskutecznie usiłował założyć w Krakowie i Chrzanowie filie działającego na Górnym Śląsku komunistycznego Zrzeszenia Wolnych Związków Zawodowych. Aresztowany 10 IV t.r. w Krakowie pod zarzutem działalności w KPP, został skazany na miesiąc aresztu. Po zwolnieniu starał się bez powodzenia odbudować rozbity przez policję krakowski Komitet Okręgowy KPP. Oskarżony o udział w organizowaniu 1 VIII obchodów Międzynarodowego Dnia Antywojennego, został w przeddzień na krótko aresztowany. W wyborach parlamentarnych 16 XI 1930 kandydował z listy PPS-Lewicy w pow. żywieckim, ale mandatu nie zdobył.
W r. 1930 wszedł S. do krakowskiego Komitetu Okręgowego KPP oraz do założonego przez tę partię i PPS-Lewicę Komitetu Bezrobotnych. W PPS-Lewicy został t.r. członkiem Komitetu Obwodowego 3 Zagłębi i przewodniczącym miejscowego komitetu w Krakowie; działał do rozwiązania partii 14 II 1931. Wkrótce po wyborach samorządowych, przeprowadzonych 10 XII 1933, został ponownie na krótko aresztowany. Dn. 3 X 1935 na wiecu Związku Robotników Przemysłu Metalowego w Domu Górnika w Krakowie zainicjował protest przeciw obniżkom płac i drożyźnie. W marcu 1936 współorganizował strajki okupacyjne w krakowskich fabrykach «Suchard» i «Semperit», w odlewni żelaza Henryka Immerglucka oraz w fabryce okuć budowlanych «Bosko». Dn. 25 III t.r. przemawiał na pogrzebie robotników, zastrzelonych dwa dni wcześniej przez policję. Uznany za zagrażającego bezpieczeństwu państwa, był więziony od 25 IV do 14 X w obozie w Berezie Kartuskiej. Po powrocie do Krakowa działał nadal w krakowskim Komitecie Okręgowym KPP. Przed wybuchem drugiej wojny światowej pracował w krakowskich zakładach lotniczych.
Po rozpoczęciu działań wojennych S., wg relacji rodziny, przedostał się we wrześniu 1939 do Rumunii; w ambasadzie ZSRR w Bukareszcie nawiązał kontakt z Aleksandrem Zawadzkim i na jego polecenie wrócił do Krakowa. Jednak, wg m.in. Mariana Malinowskiego i Eugeniusza Duraczyńskiego, S. po 17 IX t.r. znajdował się na terenach zajętych przez Armię Czerwoną; do Krakowa wrócił w sierpniu 1940. Wraz z byłymi członkami KPP współtworzył tam organizację konspiracyjną w Płaszowie. W marcu 1941 znalazł się prawdopodobnie w kierownictwie założonej przez Ignacego Fika i Mieczysława Lewińskiego komunistycznej grupy «R» [«Rewolucja»], potem «Polska Ludowa», ale jego organizacja w Płaszowie zachowała odrębność. Równocześnie działał od wiosny t.r. w organizacji Rewolucyjne Rady Robotniczo-Chłopskie (od czerwca «Młot i Sierp»). W lutym 1942 współorganizował w Krakowie PPR, a w marcu t.r. wszedł do jej Komitetu Okręgowego. Aresztowany 23 X wraz z innymi członkami komitetu, został osadzony w więzieniu na Montelupich, a 27 XI 1942 rozstrzelany w Niepołomicach. Jego miejsce pochówku nie jest znane. Symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kw. 73 rząd 10 grób 19).
W małżeństwie z Anną z Wojciechowskich (1897–1966) miał S. syna Ryszarda i córkę Krystynę (1925–2004).
Po wojnie został S. odznaczony pośmiertnie Krzyżem Grunwaldu III kl. Jego imię nadano 1 V 1952 Zakładom Budowy Maszyn i Aparatury w Krakowie (do r. 1990).
Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kr. 1992; Bereziacy, W. 1965 s. 491; – Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 IX 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Czerpak S., Wroński T., Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie krakowskim 1939–1945, Kr. 1972 s. 303; Duraczyński E., O przyszłość Polski 1939–1945, W. 1985; Frančić M., Kalendarz dziejów Krakowa, Kr. 1964; Hein W., Jakubiec C., Montelupich, Kr.–Wr. 1985; Jarowiecki J., Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Kr. 1980; Kowalski J., Komunistyczna Partia Polski, W. 1975; Kozik Z., Jednolity front KPP i PPS w Krakowie 1933–1937, Kr. 1971; Malinowski M., Geneza PPR, W. 1976; Pilch A., Dzieje ruchu robotniczego w Krakowskiem 1918–1939, Kr. 1987 I–II; Rek T., Chjeno-Piast 1922–1926 w świetle obrad Sejmu i Senatu, W. 1955; Rewolucyjne wystąpienia proletariatu krakowskiego w 1936 roku, Red. J. Zawistowski, Kr. 1976 s. 42–3 (fot.); Szkice z dziejów ruchu komunistycznego w województwie krakowskim, Kr. 1958; Turlejska M., Prawdy i fikcje, W. 1966; taż, Spór o Polskę, W. 1981; Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kr. 1974; – Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, W. 1964; Czas wielkiej próby. Wspomnienia bojowników o Ojczyznę Ludową 1939–1945, W. 1969; Drobner B., Bezustanna walka, W. 1965 II; Fiszer A., Zapiski z krakowskiej celi, Kr. 1964 s. 102–3, 159, 165, 183, 190; Ludwińska J. S., Drogi i ludzie, W. 1969; O ludziach i sprawie. Wspomnienia działaczy PPR z Krakowskiego, Oprac. A. Kozanecki, Kr. 1964; PPS-Lewica 1926–1931. Materiały źródłowe, Oprac. L. Hass, W. 1963; – „Z pola walki” 1978 nr 3; – AAN: sygn. 1212 k. 59, 312, sygn. 1213 k. 8, 28, 107, 111, 183, 218 (MSW), Kartoteka więźniów Berezy Kartuskiej, sygn. 5641 (PZPR, teczka osobowa S-ego), sygn. 268/III–2 (Urząd Woj. Krak.) k. 10, sygn. 258 (Zw. Bojowników z Faszyzmem i Najazdem Hitlerowskim) k. 129–30.
Alicja Pacholczykowa