Staniszewski Tadeusz Kryspin h. Pobóg (ur. po 1748 – zm. po 1794), poseł na sejm 1793 r., szambelan.
Był synem Zygmunta (zob.) i Katarzyny z Łączkowskich. Ojcem chrzestnym S-ego był Andrzej Ignacy Baier, późniejszy bp chełmiński.
S. jako uczeń szkół pijarskich w Warszawie wziął udział w sejmiku poselskim warszawskim 23 VIII 1762 i wygłosił mowę, w której wychwalał pokojowe panowanie Augusta III oraz wyrażał nadzieję, że posłowie znajdą sposób na poprawę monety (Mowa Tadeusza Staniszewskiego na sejmiku warszawskim miana, [b.m.w.] 1762). Podczas bezkrólewia 1763–4 brał zapewne udział w zjazdach i spotkaniach, wygłaszał mowy ku czci Augusta Czartoryskiego, chwaląc jego działalność jako marszałka konfederacji i sądów kapturowych (Mowy […] sędzica ziemskiego warszawskiego w szkołach pobożnych uczącego się z różnych okoliczności miane, 1762–4, [b.m.r.w.]). Na elekcji w r. 1764 oddał swój głos z ziemi czerskiej na Stanisława Poniatowskiego. Prawdopodobnie wkrótce potem (na pewno przed r. 1778) ukończył Szkołę Paziów Królewskich, kierowaną przez płk. Piotra Koenigsfelsa. Przeznaczony przypuszczalnie do stanu duchownego, uczył się w seminarium misjonarzy w Rzymie i przyjął święcenia subdiakońskie. Najpóźniej od r. 1771 do r. 1782 był koadiutorem scholastyka kolegiaty warszawskiej, Błażeja Szymanowskiego. W r. 1778 starał się (m.in. z pomocą Koenigsfelsa) o probostwo w Wiźnie. Na przełomie l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, wciąż jako ksiądz, należał do kierownictwa loży masońskiej «Cnotliwy Sarmata» (w r. 1780 był «gościnnikiem»), do otwartej t.r. loży «Świątynia Izis», a także do loży «l’Etoile du Nord». W końcu l. siedemdziesiątych nawiązał romans z wojewodziną nowogrodzką, Franciszką z Woronieckich Jabłonowską, wdową po Józefie Aleksandrze, a w r. 1780 przejął administrację jej rozległymi majątkami. Zażyłość z księżną wywołała zatarg z jej powinowatymi, Janem i Józefem Jabłonowskimi, oboźnicami kor. W początku r. 1782 pojedynkował się S. z adiutantem hetmana polnego lit. Ludwika Tyszkiewicza Janem Czyżem, który pozwał go, zarzucając nazbyt częste używanie stroju świeckiego; po zranieniu Czyża musiał jakiś czas ukrywać się «za kordonem», a więc zapewne w zaborze austriackim. T.r. zmuszony przez ojca, zerwał więzi z Jabłonowską. W tym czasie, zapewne w r. 1782 lub w r.n. porzucił stan duchowny. W r. 1783 został szambelanem.
Do polityki włączył się S. w okresie Sejmu Czteroletniego. Dn. 8 II 1790 został wybrany do działającej od 22 II t.r. do 7 VIII 1792 komisji porządkowej cywilno-wojskowej ziemi czerskiej i aktywnie uczestniczył w jej pracach (choć zdarzyło mu się też porzucić ją samowolnie na miesiąc). We wrześniu 1791 powierzono mu zbadanie sprawy buntu chłopów w dobrach Rębkowo w ziemi czerskiej; po jego doniesieniach oddział kawalerii narodowej stłumił bunt. Dn. 17 II 1792 na sejmiku czerskim stanął S. do wyborów na sędziów ziemiańskich, lecz nie uzyskał wystarczającej liczby głosów. Będąc gorącym zwolennikiem Ustawy Rządowej (Konstytucji 3 maja) bronił jej na sejmiku gospodarczym 18 II t.r. Wraz z komisarzem cywilno-wojskowym ziemi nurskiej Jakubem Młockim, w podanym królowi 16 VI projekcie zaproponował utworzenie z ochotników szlachty łomżyńskiej, nurskiej i podlaskiej pięciotysięcznej legii pieszej złożonej z 20 rot. Projektodawcy, licząc na przyznanie rotmistrzom pieniędzy na zaciąg i umundurowanie oraz dostarczenie broni i amunicji, zobowiązali się wystawić po jednej rocie.
S. w r. 1791 ożenił się z Karoliną Grabowską. Rozpoczęty wkrótce po ślubie romans żony ze Stanisławem Boscampem-Lasopolskim zetknął go z jego ojcem, szambelanem Karolem Boscampem-Lasopolskim, jednym z zauszników ambasady rosyjskiej. Przyjęty przed sejmikami poselskimi 1793 r. przez rosyjskiego generała O. Igelströma, został S. wraz z Janem Ostrorogiem wyznaczony jako kandydat na posła ziemi czerskiej (zapewne otrzymał wówczas od Igelströma 170 dukatów na ugoszczenie uczestników sejmiku). Mimo to skutecznie się przeciwstawiał podejmowaniu szlachty przez rosyjskiego ppłk. P. A. Tołstoja, z drugiej jednak strony zabiegał u K. Boscampa o przysłanie na czas obrad wojsk rosyjskich. Na sejmiku czerskim zorganizowanym 27 V 1793 przez kaszt. wojnickiego Piotra Ożarowskiego z pomocą K. Boscampa i rodziny Boskich, obrano posłów w ciągu pół godziny, w obecności zaledwie 60 szlachty, lecz w asyście 400 grenadierów pod wodzą Tołstoja. Do dostarczonej przez Tołstoja instrukcji szlachta dopisała zaledwie parę zaleceń (sprawę upadłych banków, przywrócenie Pawła Białobrzeskiego na pisarstwo refendarii kor. i starania o pozwolenie postawienia młynów na Pilicy).
Przed rozpoczęciem obrad sejmowych w Grodnie przystąpił S. do konfederacji targowickiej i 7 VI 1793 złożył przysięgę jako konsyliarz. Na sejmie, jako jeden z tzw. dzieci Boscampa, został przez niego umieszczony na kwaterze w klasztorze Dominikanów, pilnowanym przez rosyjskiego szyldwacha. Z kasy ambasadora Rosji J. Sieversa trzymanej przez K. Boscampa pobierał przez cały czas trwania sejmu po 50 dukatów miesięcznej pensji; większe kwoty w formie pożyczek otrzymywał także od Kossakowskich i Antoniego Pułaskiego, marszałka-zastępcy konfederacji targowickiej. Wyznaczony przez króla 11 VII t.r. do deputacji sejmowej mającej prowadzić rokowania z Rosją i Prusami o zawarcie traktatów cesyjnych, najprawdopodobniej systematycznie informował go o przebiegu prac. Gdy 17 VII przyjęto rezolucję upoważniającą deputację do podpisania narzuconego przez Rosję traktatu rozbiorowego, zaproponował powiadomienie zagranicznych ministrów o treści traktatu oraz o notach Sieversa grożących sekwestrem majątków opornych posłów i wojną; propozycję przyjęto jednogłośnie. Dn. 15 IX podpisał akt konfederacji grodzieńskiej, a 25 IX został wyznaczony do deputacji dla egzaminowania «Komisji Wojskowej Obojga Narodów i Komisariatów». Po powrocie sejmu do prac legislacyjnych zgłosił 26 XI Projekt wzglądem patentowania oficerów (b.m.r.w.), przywracający uprawnienia królowi. Dn. 7 X wszedł w skład wyłonionej wówczas deputacji do zawarcia aliansu z Rosją; uczestniczył w pięciu z dziewięciu jej posiedzeń, a po podpisaniu traktatu 18 X, w odpowiedzi na żądanie Sieversa wobec Stanisława Augusta, zgłosił w porozumieniu z królem projekt przekazania tekstu przymierza posłom zagranicznym oraz ustanowienia stałego przedstawicielstwa w Rosji, tj. wysłania do Petersburga jednoosobowej «legacji wielkiej z ministra stanu na zawżdy» (Wysłanie wielkiego poselstwa do dworu rosyjskiego, b.m.r.w.); projekt uchwalono dnia następnego. Dn. 21 X wystąpił przeciw marsz. w. kor. Fryderykowi Moszyńskiemu domagającemu się czytania projektu budżetu cywilnego. Uczestniczył w pracach deputacji do zawarcia traktatu handlowego z Prusami. Zgłosił na sejmie i opublikował kilka innych projektów, np. w sprawie użyteczności Korpusu Inżynierów, oraz Projekt… (awans dla Lanckorońskiego, b.m.r.w., nieznany Estreicherowi, podobnie jak Projekt względem patentowania oficerów). Postulował zwrot królowi wydatków poniesionych na utrzymanie jego oficjalnych siedzib w Warszawie i Grodnie (Projekt […] dobrowolna ofiara, b.m.r.w.). Po sejmie, wg własnych zeznań, był jakiś czas zatrzymany w swych dobrach, by nie zakłócać romansu żony ze S. Boscampem. Na początku grudnia 1793 wrócił do Warszawy i, jak potem twierdził, zastawił podarunki otrzymane od Sieversa za działalność poselską.
Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej 1794 r. zaangażował się S. po jej stronie; publicznie odczytał akt powstania w swojej wsi Ostrołęka, a 17 IV t.r., w chwili wybuchu walk w Warszawie, uzbroił trzech swoich ludzi i przyłączył się do akcji zbrojnej na ul. Franciszkańskiej, a nawet dowodził na Nowym Mieście. Dn. 19 IV podpisał w Warszawie akces do powstania «obywatelów i mieszkańców księstwa Mazowieckiego), a 1 V w Czersku, akces ziemi czerskiej. Wszystko to nie uchroniło go jednak przed aresztowaniem 8 V na osobiste polecenie Tadeusza Kościuszki, pod zarzutem udziału w generalności grodzieńskiej. Pod koniec maja Deputacja Indagacyjna zażądała od Deputacji Rewizyjnej dowodów przeciw S-emu. Śledztwo wstrzymano na życzenie Michała Kochanowskiego, p.o. przewodniczącego Wydz. Bezpieczeństwa Rady Najwyższej Narodowej; przesłuchano jednak S-ego po reorganizacji rządu i przejęciu władzy przez Radę Najwyższą Narodową 25–30 VI. Złożył wówczas obszerne wyjaśnienia; przyjęcie mandatu poselskiego tłumaczył nadzieją na zapobieganie złym ustawom, zapewniał o swoim patriotyzmie i dobrej woli. Wydaje się, że został uwolniony z zarzutów, po czym wycofał się z życia publicznego.
W r. 1784, w zamian za dożywotnią pensję, S. otrzymał od ojca dobra ziemskie w ziemi czerskiej, w pow. wareckim: Gośniewice, Lipie, Pilicę (którą już w r. 1792 posiadał F. Moszeński) i Ostrołękę. W r. 1786 sprzedał Janowi Kępkowskiemu star. świdnickie, które dostał po ojcu. W poł. l. osiemdziesiątych prowadził w Warszawie niezbyt udane operacje finansowe i wraz z przyszłym teściem Krystianem Grabowskim był zadłużony u bankiera Fryderyka Kabryta na sumę 5116 czerwonych zł. W r. 1792 procesował się ze spadkobiercami żony ojca, Marianny z Michałowskich, o jego długi z tytułu posagu Marianny.
Nie wiadomo, czy z małżeństwa z Karoliną z Grabowskich, córką Krystiana (zm. 1794), pułkownika wojsk kor., szambelana pruskiego, i Magdaleny z Langów, pozostawił S. potomstwo. Prawdopodobnie ze związku z Jabłonowską urodził się w r. 1782 syn, Aleksander Woroniecki.
Estreicher; – Boniecki; Niesiecki; – Elektorów poczet: Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Grochulska B., Warszawa na mapie Polski stanisławowskiej, W. 1980; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Iłowajski D., Sejm grodzieński roku 1793, P. 1872 s. 159, 345; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej, W. 1993; Korwin S., Trzeci maj i targowica, Kr. 1890; Korzon, Wewnętrzne dzieje, I, V; Mann Z., Stanisław August na sejmie ostatnim, W. 1938; Smoleński W., Konfederacja Targowicka, Kr. 1903; Tokarz W., Deputacja Indagacyjna, Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. PAU Nr 42: 1928; tenże, Insurekcja warszawska (17 i 18 kwietnia 1794 r.), W. 1950; tenże, Rozprawy i szkice, W. 1959 I; tenże, Warszawa przed wybuchem powstania 17 kwietnia 1794 roku, Kr. 1911; Zielińska T., Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W.-Ł. 1987; – Kolęda Warszawska na r. 1771; toż na r. 1772–6; toż na r. 1778–82; – Akty powstania Kościuszki; Ciąg dalszy summariuszu czynności konfederacji generalnej koronnej targowickiej […] od dn. 12 IV 1793 […] w Grodnie, nr 356; Magier, Estetyka Warszawy; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Przyjaciel ludzkości. Warszawa wiosną 1794 r. Listy prezydenta Zakrzewskiego do Tadeusza Kościuszki, Wyd. W. Dzwonkowski, W. 1912; Sievers J. J., Jak doprowadziłem do drugiego rozbioru Polski, Oprac. B. Grochulska, P. Ugniewski, W. 1992; Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego 1792–1794, Oprac. M. Rymszyna, A. Zahorski, W. 1961; Trębicki A., Opisanie sejmu ekstraordynaryjnego podziałowego roku 1793 w Grodnie, W. 1967; Vol. leg., VII 277, 279, X; – AGAD: sygn. MK 298, 299; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 5596, 8320; BUW: rkp. 132; – Informacje Piotra Jaglaka z W.
Dorota Dukwicz